Socializmi është një sistem politik dhe ekonomik në të cilin nuk ka pronësi publike (pa private) ose kontroll të pronës dhe burimeve natyrore. Ai beson se çdo person në komunitet ka një pjesë të barabartë të elementeve të ndryshëm të prodhimit, shpërndarjes dhe shkëmbimit të burimeve. Sipas pikëpamjes socialiste, individët nuk jetojnë apo punojnë të izoluar, por jetojnë në bashkëpunim me njëri-tjetrin.
Socialistët marrin parasysh si nevojat individuale ashtu edhe nevojat më të mëdha sociale. Shembuj të nevojave më të mëdha sociale përfshijnë transportin, arsimin, kujdesin shëndetësor dhe mbrojtjen.
Mantra e socializmit është nga secili sipas aftësive të tij, tek secili sipas kontributit të tij. Kjo do të thotë se të gjithë në shoqëri marrin një pjesë të prodhimit bazuar në atë se sa ka kontribuar secili. Për këtë arsye, individët në një shoqëri socialiste priren të punojnë shumë për të marrë më shumë. Punëtorët marrin pjesën e tyre të prodhimit pasi të jetë zbritur një përqindje për të mirën e përbashkët.
E mira e përbashkët është një term që interpretohet se do të thotë të kujdesesh për njerëzit që nuk mund të kontribuojnë në zhvillimin social, si fëmijët, kujdestarët dhe të moshuarit.
Disa ide thelbësore të socializmit janë:
a. Kolektivizmi - Shoqëria njerëzore do të jetë më e fortë kur të ketë veprim kolektiv nga i gjithë njerëzimi drejt një të mire më të madhe. Politika, ekonomia dhe reforma sociale duhet të përfitojnë shoqërinë, jo individët. Duhet të ketë rishpërndarje të pasurisë për të barazuar shoqërinë.
b. Njerëzimi i përbashkët - Njerëzit janë natyrshëm socialë. Individët janë formësuar nga shoqëria dhe kapitalizmi ka korruptuar tendencat natyrore shoqërore.
c. Barazia - Besimi se njerëzit nuk lindin të barabartë. Përqendrohuni në barazinë e rezultateve, në vend të mundësive.
d. Klasa shoqërore - Shoqëria ndahet në klasa bazuar në mënyrën se si fitohen paratë dhe profesione me klasa më të larta që përfitojnë në kurriz të atyre më të ulëta.
e. Kontrolli i punëtorëve - Ata që prodhojnë duhet të kontrollojnë mjetet e prodhimit. Një shtet i fortë është i nevojshëm për të arritur një shtet socialist, por ai shtet duhet të qeveriset nga punëtorët.
Një shembull historik i shquar i një vendi socialist është Bashkimi Sovjetik.
Sot nuk ka vende që janë të pastër socialiste. Kuba, Kina dhe Koreja e Veriut kanë elementë të fortë të ekonomive socialiste të tregut.
Kapitalizmi i hershëm kishte sjellë pabarazi ekonomike në shoqëri. Nga fillimi i shekullit të 19-të, revolucioni industrial dhe kapitalizmi kishin çuar në kushte çnjerëzore të punës. Punëtorët paguheshin me paga jashtëzakonisht të ulëta dhe pa të drejta. Ata punuan me orë jashtëzakonisht të gjata me zero siguri. Klasa elitare e kapitalistëve u pasurua dhe klasa punëtore u bë më e varfër.
Socializmi u ngrit si një reagim ndaj këtyre padrejtësive të kapitalizmit dhe revolucionit industrial.
Nga mesi i shekullit të 19-të, sindikatat filluan të formoheshin.
Një filozof gjerman i quajtur Karl Marks filloi të shkruante për të metat e kapitalizmit dhe shfrytëzimin që rezultoi prej tij. Ai besonte se në një shoqëri industriale ishin punëtorët ata që punonin shumë për të gjeneruar pasuri, por kjo pasuri shkoi në duart e disa kapitalistëve në vend që të kthehej te punëtorët për punën e tyre të palodhur. Ai tha se gjendja e punëtorëve nuk do të përmirësohet kurrë derisa fitimi të merret nga kapitalistët. Marksi besonte se për t'u çliruar nga shfrytëzimi i kapitalistëve, punëtorët duhej të formonin një shoqëri socialiste ku e gjithë prona ishte e kontrolluar nga shoqëria. Nëpërmjet shkrimeve të tij, ai avokoi për një revolucion që do të shihte klasën punëtore të zotëronte kolektivisht mjetet e prodhimit.
Pas shkrimeve të Marksit, vende të ndryshme filluan të eksperimentojnë me versione të ndryshme të socializmit.
Këto mund të dallohen në bazë të të drejtave mbi pronën, si dhe në kontrollin e procesit të prodhimit.
Në një ekonomi kapitaliste, ndërmarrjet dhe individët privatë kontrollojnë mjetet e prodhimit, së bashku me të gjitha fitimet. Nën një strukturë socialiste, një autoritet qendror kontrollon burimet e përdorura në procesin e prodhimit. Prona private është e padëgjuar, por aty ku ekziston, është në formën e produkteve të konsumit.
Ndërsa një sistem kapitalist varet nga vendimet e personave të pavarur që ndikojnë në procesin e prodhimit, një strukturë socialiste kontrollon procesin e prodhimit duke rregulluar sistemin e tregut.
| Kapitalizmi | socializmi | |
| Mjetet e prodhimit | Mjetet e prodhimit në pronësi të individëve privatë | Mjetet e prodhimit në pronësi të qeverisë ose kooperativave |
| Barazia e të ardhurave | Të ardhurat përcaktohen nga forcat e tregut të lirë | Të ardhurat shpërndahen në mënyrë të barabartë sipas nevojës |
| Çmimet e konsumit | Çmimet përcaktohen nga oferta dhe kërkesa | Çmimet e vendosura nga qeveria |
| Efikasiteti dhe Inovacioni | Konkurrenca e tregut të lirë inkurajon efikasitetin dhe inovacionin | Bizneset në pronësi të qeverisë kanë më pak nxitje për efikasitet dhe inovacion |
| Kujdesit shëndetësor | Kujdesi shëndetësor i ofruar nga sektori privat | Kujdesi shëndetësor i ofruar falas ose i subvencionuar nga qeveria |
| Tatimet | Taksa të kufizuara bazuar në të ardhurat individuale | Taksa të larta të nevojshme për të paguar për shërbimet publike |
Po. Dallimi kryesor është se socializmi është i pajtueshëm me demokracinë dhe lirinë, ndërsa komunizmi përfshin krijimin e një "shoqërie të barabartë" përmes një shteti autoritar, i cili mohon liritë themelore.
Disa nga karakteristikat e socializmit përfshijnë:
1. Pronësia publike - Mjetet e prodhimit dhe shpërndarjes zotërohen, kontrollohen dhe rregullohen nga publiku, qoftë nëpërmjet shtetit, qoftë nëpërmjet kooperativave. Motivi themelor nuk është përdorimi i mjeteve të prodhimit për përfitim, por për interes të mirëqenies sociale.
2. Planifikimi ekonomik - Një ekonomi socialiste nuk drejtohet nga ligjet e ofertës dhe kërkesës. Të gjitha aktivitetet ekonomike planifikohen dhe koordinohen nga një autoritet qendror i planifikimit që zakonisht është qeveria.
3. Shoqëria egalitare - Socializmi synon një shoqëri egalitare ku nuk ka klasa. Idealisht, të gjithë njerëzit brenda një ekonomie socialiste duhet të kenë barazi ekonomike.
4. Sigurimi i nevojave bazë - Në një ekonomi socialiste, nevojat bazë – ushqim, strehim, veshmbathje, arsim, shëndetësi dhe punësim – sigurohen nga qeveria pa asnjë diskriminim. Megjithatë, kjo mund të rezultojë që njerëzit të mendojnë se nuk mund të mbijetojnë pa qeverinë, duke krijuar një mjedis të përsosur për ngritjen e qeverive autoritare.
5. Nuk ka konkurrencë - Nuk ka konkurrencë në treg pasi shteti është sipërmarrësi i vetëm. Për çdo produkt, do të ketë vetëm një lloj bazë të çdo produkti. Pra, nuk mund të zgjedhësh nga marka të ndryshme. Për shembull, kur dëshironi të blini një makinë, mund të zgjidhni nga marka dhe modele të ndryshme. Por në një ekonomi socialiste, do të ketë vetëm një makinë në treg për t'i shërbyer nevojës bazë të transportit. Shteti fokusohet vetëm në sigurimin e nevojave, gjë që rezulton në zgjedhje të kufizuar të konsumatorëve.
6. Kontrolli i çmimeve - Në ekonomitë socialiste, çmimet e produkteve kontrollohen dhe rregullohen nga shteti. Shteti (ose qeveria) përcakton çmimin e tregut për mallrat e konsumit dhe çmimin kontabël, i cili ndihmon menaxherët të marrin vendime për prodhimin e mallrave.
7. Mirëqenia sociale - Në një sistem socialist, nuk ka shfrytëzim të punëtorëve. Shteti kujdeset për klasën punëtore përmes mbrojtjes së punësimit, pagave minimale dhe njohjes së të drejtave sindikale.
1. Socializmi Demokratik - Kjo është një ekonomi socialiste në të cilën mjetet e prodhimit zotërohen ose kontrollohen në mënyrë shoqërore dhe kolektive, së bashku me një qeveri demokratike.
2. Socializmi i tregut - Mjetet e prodhimit janë në pronësi të punëtorëve. Mallrat e prodhuara shpërndahen ndërmjet punëtorëve, ndërsa çdo prodhim i tepërt shitet në tregun e lirë. Në këtë lloj socializmi, prodhimi dhe konsumi kontrollohen dhe rregullohen nga forcat e tregut në vend të shtetit.
3. Socializmi shtetëror autoritar - Ky është një lloj socializmi ekstrem ku të gjitha mjetet e prodhimit zotërohen dhe kontrollohen nga shteti. Ai mbron për bindje të rreptë ndaj shtetit nga njerëzit, edhe nëse kjo do të thotë se ata duhet të heqin dorë nga të drejtat e tyre.
4. Socializmi revolucionar - Ai beson se është e pamundur të futësh ndryshime shoqërore në mënyrë paqësore dhe kalimi nga kapitalizmi në socializëm mund të ndodhë vetëm përmes një revolucioni.
5. Socializmi utopik - Përdoret për t'iu referuar valës së parë të socializmit modern. Shpesh përshkruhet si prezantim i vizioneve dhe skicave për shoqëritë ideale imagjinare apo futuriste, me idealet pozitive që janë arsyeja kryesore për ta çuar shoqërinë në një drejtim të tillë. Problemet me socializmin utopist janë se ai nuk merret me mënyrën se si të arrijë atje, prandaj nuk mund të arrihet në realitet. Është më shumë një vizion sesa një plan konkret.
6. Socializmi Libertarian - Njihet gjithashtu si socializëm i lirë ose socializëm antiautoritar sepse beson se pronësia e centralizuar shtetërore dhe kontrolli i ekonomisë janë të panevojshme. Në vend të kësaj, ai mbron aftësinë e njerëzve për të kontrolluar drejtpërdrejt institucionet që i kontrollojnë ata, si shkollat, vendet e punës, komuniteti dhe kultura.
7. Socializmi fetar – Ai bazohet në vlerat fetare. Shumë vlera fetare për shoqërinë njerëzore janë në linjë me idetë socialiste dhe janë përdorur për të mbrojtur socializmin. Çdo formë e socializmit që u zhvillua brenda një feje mund të cilësohet si socializëm fetar.
8. Socializmi i Gjelbër - Ai bashkon mendimin socialist me politikën e gjelbër dhe avokon për ruajtjen e burimeve natyrore.
9. Socializmi Fabian - Ai mbron arritjen e socializmit demokratik përmes reformave graduale dhe mjeteve të tjera paqësore, në vend të revolucionit.
Avantazhet dhe disavantazhet e socializmit
Përparësitë
Disavantazhet
