Ер нь ой модыг зузаан модоор хучигдсан газар гэж тодорхойлдог. Ойг мөн ой мод, ой мод гэж нэрлэдэг. Тэд хуурай газрын 30 орчим хувь, дэлхийн бүх гарагийн 9.4 хувийг эзэлдэг.
Ой мод нь бидэнд жимс жимсгэнэ, мод, эм бэлдмэлийг асар их хэмжээгээр нийлүүлэхээс гадна нүүрстөрөгчийн давхар ислийг шингээж, хүчилтөрөгч ялгаруулж агаарыг их хэмжээгээр цэвэршүүлдэг.
Өргөргийн дагуу гурван үндсэн төрлийн ой байдаг - халуун орны, сэрүүн, гүний ой.
Халуун орны ой
Эдгээр нь экваторын ойролцоо, N өргөргийн 23.5 градус ба S өргөргийн 23.5 градусын хооронд тохиолддог. Эдгээр нь ургамал, амьтны аймаг, ялангуяа шавьж, цэцэглэдэг ургамлуудын хамгийн олон төрөл зүйлээр тодорхойлогддог. Энэхүү гайхалтай хэмжээний биологийн төрөл зүйл нь дэлхийн ургамал, амьтны зүйлийн 50-80 хувийг бүрдүүлдэг.
Халуун орны ойн өөр нэг чухал шинж чанар нь улирлын шинж чанартай байдаг: өвөл байхгүй, зөвхөн хоёр улирал (бороотой, хуурай) байдаг. Өдрийн гэрлийн үргэлжлэх хугацаа нь 12 цаг бөгөөд бага зэрэг өөрчлөгддөг.
- Хур тунадас жилийн туршид жигд тархдаг бөгөөд жилийн хур тунадас 100 инчээс давдаг.
- Хөрс нь шим тэжээл муутай, хүчиллэг байдаг. Задаргаа хурдан явагддаг бөгөөд хөрс нь хүчтэй уусгахад өртдөг.
- Халуун орны ойд халхавч нь олон давхаргат, тасралтгүй үргэлжилдэг тул гэрлийг нэвтрүүлэх боломжийг олгодог.
- Ургамал нь маш олон янз байдаг; Нэг хавтгай дөрвөлжин километр талбайд 100 өөр төрлийн мод агуулж болно. Мод нь 25-35 м өндөртэй, их биетэй, гүехэн үндэстэй, голдуу мөнх ногоон, том хар ногоон навчтай. Халуун орны ойд цахирмаа, бромелиад, усан үзмийн мод, ойм, хөвд, далдуу мод зэрэг ургамлууд байдаг.
- Амьтны аймагт олон тооны шувууд, сарьсан багваахай, жижиг хөхтөн амьтад, шавж орно.
Энэ бүлгийн дараагийн хэсгүүдийг хур тунадасны улирлын хуваарилалтаар тодорхойлно.
- мөнх ногоон ширэнгэн ой : хуурай улирал байхгүй
- улирлын чанартай ширэнгэн ой : маш чийглэг халуун орны бүс нутагт богино хуурай хугацаа (ой мод нь нэгэн зэрэг хөгжлийн өөрчлөлтөд ордог тул улирлын тодорхой өөрчлөлтийг харуулдаг, гэхдээ ургамлын ерөнхий шинж чанар нь мөнх ногоон ширэнгэн ойнхтой адил хэвээр байна)
- хагас мөнх ногоон ой : урт хуурай улирал (модны дээд хэсэг нь навчит модноос бүрддэг бол доод хэсэг нь мөнх ногоон хэвээр байна)
- чийглэг/хуурай навчит ой (монсон): хур тунадас багасах тусам хуурай улирлын үргэлжлэх хугацаа улам нэмэгддэг (бүх мод навчит)
Дунд зэргийн ой мод
Дунд зэргийн ой нь Хойд Америк, Баруун Европ, Хойд Ази даяар түгээмэл байдаг. Эдгээр нь ихэвчлэн навчит өндөр, өргөн навчит өтгөн шилмүүст модоор тодорхойлогддог бөгөөд намар бүр гайхалтай өнгөтэй навчис урсдаг. Өвлийн онцлогтой дөрвөн улирал нь энэ ойн биомыг тодорхойлдог. Дунд зэргийн уур амьсгалтай, 4-6 хүйтэн жаваргүй 140-200 хоног үргэлжилдэг ургалтын улирал нь сэрүүн бүсийн ойг ялгадаг.
- Температур нь -30 хэмээс 30 хэм хүртэл хэлбэлздэг.
- Навч модноос унаж, хөрсөнд тэжээл өгдөг; тиймээс хөрс нь үржил шимтэй, ялзарч буй хог хаягдлаар баяжуулсан.
- Халхавч нь дунд зэргийн нягт бөгөөд гэрлийг нэвтрүүлэх боломжийг олгодог бөгөөд үүний үр дүнд сайн хөгжсөн, элбэг дэлбэг төрөлжсөн ёроолын ургамалжилт, амьтдын давхаргажилт үүсдэг.
- Ургамал нь нэг километр квадрат талбайд 3-4 төрлийн модтой байдаг. Мод нь жил бүр унадаг өргөн навчаараа ялгагдана, үүнд царс, хикори, шаргал, гахайн мод, агч, лаврын мод, хөвөн мод, хайлаас, бургас, хаврын цэцэгт ургамлууд орно.
- Амьтны аймаг нь хэрэм, туулай, өмхий шувуу, буга, уулын арслан, бобкат, модон чоно зэргээр төлөөлдөг.
Энэ бүлгийн дараагийн хэсгүүдийг хур тунадасны улирлын хуваарилалтаар тодорхойлно.
- чийглэг шилмүүст, мөнх ногоон өргөн навчит ой : нойтон өвөл, хуурай зун (өвлийн саруудад хур тунадас ихтэй, өвөл харьцангуй зөөлөн байдаг).
- хуурай шилмүүст ой : өндөрлөг бүсэд давамгайлдаг; хур тунадас багатай.
- Газар дундын тэнгисийн ой : өвлийн улиралд хур тунадас унадаг, жилд 100 см-ээс бага.
- дунд зэргийн шилмүүст : зөөлөн өвөл, жилийн хур тунадас ихтэй (200 см-ээс их).
- дунд зэргийн өргөн навчит ширэнгэн ой : зөөлөн, хүйтэн жаваргүй өвөл, хур тунадас ихтэй (150 см-ээс дээш) жилийн туршид жигд тархсан.
Бореал ой (Тайга)
Бореал ой буюу тайга нь хуурай газрын хамгийн том биомыг төлөөлдөг. "Бореал" гэдэг үг нь хойд гэсэн утгатай бөгөөд эдгээр ой нь нийт нутгийн 17 орчим хувийг эзэлдэг. Өргөргийн 50-60 градусын хооронд байдаг бореал ойг Еврази ба Хойд Америкийн өргөн бүс нутагт, гуравны хоёр нь Сибирьт, үлдсэн хэсэг нь Скандинав, Аляска, Канадад байдаг. Улирлыг богино, чийглэг, дунд зэргийн дулаан зун, урт, хүйтэн, хуурай өвөл гэж хуваадаг. Ургамал ойд ургах хугацаа 130 хоног байна.
- Температур маш бага байна.
- Хур тунадас ихэвчлэн цас хэлбэрээр ордог бөгөөд жилд 40-100 см.
- Хөрс нь нимгэн, шим тэжээл муутай, хүчиллэг байдаг.
- Халхавч нь бага гэрлийг нэвтрүүлэх боломжийг олгодог бөгөөд үүний үр дүнд доод давхарга нь хязгаарлагдмал байдаг.
- Ургамлын аймагт нарс, гацуур, гацуур зэрэг зүү шиг навчтай, хүйтэнд тэсвэртэй мөнх ногоон шилмүүст мод зонхилдог. Зүүтэй төстэй навчнууд нь хэт их ус алдахаас сэргийлэхийн тулд хамгийн бага гадаргуутай байдаг.
- Амьтны аймагт тоншуул, шонхор, хандгай, баавгай, загалмай, шилүүс, үнэг, чоно, буга, туулай, бургас, бургас, сарьсан багваахай орно.
