СУРГАЛТЫН ЗОРИЛГО
Энэ хичээлийн төгсгөлд та дараахь зүйлийг хийх боломжтой байх ёстой.
Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэдэг нь тухайн улс, мужид тодорхой хугацаанд үйлдвэрлэсэн эцсийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний зах зээлийн үнэ цэнийг мөнгөн дүнгээр илэрхийлдэг. Хэдийгээр ДНБ-ийг ихэвчлэн жилээр тооцдог ч заримдаа улирал бүр тооцдог. Жишээлбэл, АНУ-д засгийн газар санхүүгийн улирал бүр болон хуанлийн жилийн ДНБ-ий тооцоог гаргадаг. АНУ-д Эдийн засгийн шинжилгээний товчоо (BEA) нь жижиглэн худалдаачид, үйлдвэрлэгчид, барилгачдын дунд явуулсан санал асуулга, худалдааны урсгалыг харгалзан олж авсан өгөгдлийг ашиглан ДНБ-ийг тооцдог.
Аливаа улсын ДНБ-ий тооцоололд хувийн болон төрийн бүх хэрэглээ, хөрөнгө оруулалт, хувийн бараа материалын нэмэгдэл, төлсөн барилгын зардал, гадаад худалдааны тэнцэл багтана. Аливаа улсын ДНБ-ийг бүрдүүлдэг бүх бүрэлдэхүүн хэсгүүдээс гадаад худалдааны тэнцэл онцгой чухал байдаг. Дотоодын үйлдвэрлэгчдийн гадаад улсад борлуулж буй бараа, үйлчилгээний нийт үнэ нь дотоодын худалдан авагчдын худалдан авч буй гадаадын бараа, үйлчилгээний нийт үнийн дүнгээс давсан тохиолдолд тухайн улсын ДНБ өсөх хандлагатай байдаг бөгөөд энэ тохиолдолд тухайн улсыг худалдааны ашигтай гэж нэрлэдэг. Хэрэв эсрэгээрээ бол дотоодын хэрэглэгчдийн гадаадын бараа бүтээгдэхүүнд зарцуулж буй хэмжээ нь дотоодын үйлдвэрлэгчид гадаадын хэрэглэгчдэд борлуулж буй бүтээгдэхүүний нийт дүнгээс хамаагүй их байвал түүнийг худалдааны алдагдал гэнэ. Энэ тохиолдолд тухайн улсын ДНБ буурах хандлагатай байдаг.
ДНБ-ийг нэрлэсэн эсвэл бодит байдлаар тооцож болно, сүүлийнх нь инфляцийг тооцдог. Ерөнхийдөө бодит ДНБ нь тогтмол доллар ашигладаг тул урт хугацааны үндэсний эдийн засгийн гүйцэтгэлийг илэрхийлэх илүү сайн арга юм.
ДОТООДЫН НИЙТ БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ТӨРӨЛ
ДНБ-ийг хэд хэдэн аргаар тайлагнаж болно. Тэдгээр нь:
Нэрлэсэн ДНБ
Нэрлэсэн ДНБ гэдэг нь тухайн эдийн засаг дахь эдийн засгийн үйлдвэрлэлийн үнэлгээ бөгөөд тооцоололдоо тухайн үеийн үнийг тусгасан байдаг. Энэ нь инфляци, үнийн өсөлтийн хурдыг арилгадаггүй бөгөөд энэ нь өсөлтийн тоог хөөрөгдөж болзошгүй юм. Нэрлэсэн ДНБ-д тооцогдох бүх бараа, үйлчилгээг тухайн жилд бодитоор борлуулсан үнээр нь үнэлдэг. Нэрлэсэн ДНБ-ийг тухайн жилийн үйлдвэрлэлийн янз бүрийн улирлыг харьцуулахдаа ашигладаг. Хоёр ба түүнээс дээш жилийн ДНБ-ийг харьцуулахдаа бодит ДНБ-ийг ашигладаг, учир нь бодит байдал дээр инфляцийн нөлөөг арилгах нь янз бүрийн жилүүдийн харьцуулалтыг зөвхөн тоо хэмжээ дээр төвлөрүүлэх боломжийг олгодог.
Бодит ДНБ
Бодит ДНБ гэдэг нь тухайн эдийн засагт тухайн жилд үйлдвэрлэсэн бараа, үйлчилгээний тоо хэмжээг тусгаж, инфляци буюу дефляцийн нөлөөллийг цаг хугацааны үйлдвэрлэлийн чиг хандлагаас салгах зорилгоор жилээс жилд тогтмол барьж буй үнийг тусгадаг инфляцийг тохируулсан хэмжүүр юм. . ДНБ нь бараа, үйлчилгээний мөнгөн дүн дээр суурилдаг тул инфляцид өртдөг. Эдийн засагчид эдийн засгийн бодит ДНБ-д хүрэхийн тулд инфляцийг тохируулдаг процессыг ашигладаг. Бодит ДНБ-ийг ДНБ-ий үнийн дефляторыг ашиглан тооцдог бөгөөд энэ нь тухайн жилийн болон суурь жилийн зөрүү юм. Нэрлэсэн ДНБ-ийг энэ дефлятороор хувааж, бодит ДНБ-ийг гаргадаг. Инфляци нь ихэвчлэн эерэг тоо байдаг тул нэрлэсэн ДНБ нь бодит ДНБ-ээс өндөр байдаг. Бодит ДНБ нь зах зээлийн үнийн өөрчлөлтийг бүрдүүлдэг тул үйлдвэрлэлийн тоон хоорондын зөрүүг жилээс жилд багасгадаг.
Нэг хүнд ногдох ДНБ
Нэг хүнд ногдох ДНБ гэдэг нь тухайн улсын хүн амд ногдох ДНБ-ий үзүүлэлт юм. Нэг хүнд ногдох ДНБ-ийг нэрлэсэн, бодит эсвэл PPP (худалдан авах чадварын паритет) хэлбэрээр илэрхийлж болно - эдийн засгийн шинжээчдийн янз бүрийн улс орны мөнгөн тэмдэгтийг харьцуулах нийтлэг хэмжигдэхүүн. Энэ нь эдийн засагт нэг хүнд ногдох үйлдвэрлэлийн хэмжээ эсвэл орлогын хэмжээг харуулж, дундаж бүтээмж эсвэл дундаж амьжиргааны түвшинг илэрхийлж болно. Энэ нь иргэн бүрт эдийн засгийн үйлдвэрлэлийн үнэ цэнийг хэр их үнэлж болохыг харуулж байна. Нэг хүнд ногдох ДНБ-ийг ихэвчлэн ДНБ-ий уламжлалт хэмжүүрүүдийн хамт шинжилдэг.
ДНБ-ий өсөлт
ДНБ-ий өсөлтийн хурд нь эдийн засаг хэр хурдацтай өсч байгааг хэмжихийн тулд тухайн улсын эдийн засгийн бүтээгдэхүүний жилийн өөрчлөлтийг харьцуулдаг. Үүнийг ихэвчлэн хувиар илэрхийлдэг бөгөөд ДНБ-ий өсөлт нь ажилгүйдлийн түвшин, инфляци зэрэг бодлогын гол зорилтуудтай нягт холбоотой байдаг тул эдийн засгийн бодлого боловсруулагчдын хувьд энэ хэмжүүр түгээмэл байдаг.
ДНБ-ийг ТООЦОХ АРГУУД
ДНБ-ийг гурван үндсэн аргаар тодорхойлж болно.
Үүнийг мөн зардлын арга гэж нэрлэдэг бөгөөд энэ нь эдийн засагт оролцдог янз бүрийн бүлгүүдийн зарцуулалтыг тооцдог. Энэ аргыг дараахь томъёогоор тооцоолж болно.
ДНБ= C + G + I + NX
Хаана;
C = хэрэглээ
G = засгийн газрын зардал
I = хөрөнгө оруулалт
NX = цэвэр экспорт
Хэрэглээ гэдэг нь хувийн хэрэглээний зардал эсвэл хэрэглээний зардлыг хэлнэ. Хэрэглэгчид бараа, үйлчилгээ авахын тулд мөнгө зарцуулдаг. Хэрэглэгчдийн зарцуулалт нь ДНБ-ий хамгийн том бүрэлдэхүүн хэсэг юм.
Засгийн газрын зарцуулалт нь засгийн газрын хэрэглээний зардал, нийт хөрөнгө оруулалтыг илэрхийлдэг. Төрөөс тоног төхөөрөмж, цалингийн сан, дэд бүтцэд мөнгө зарцуулдаг.
Хөрөнгө оруулалт гэдэг нь хувийн хэвшлийн дотоодын хөрөнгө оруулалт эсвэл хөрөнгийн зарцуулалтыг хэлнэ. Бизнес эрхлэгчид бизнесийн үйл ажиллагаандаа хөрөнгө оруулахын тулд мөнгө зарцуулдаг. Бизнесийн хөрөнгө оруулалт нь ДНБ-ий маш чухал бүрэлдэхүүн хэсэг бөгөөд эдийн засгийн бүтээмжийн чадавхийг нэмэгдүүлж, ажлын байрыг нэмэгдүүлнэ.
Цэвэр экспорт нь нийт экспортоос нийт импортыг хассан (NX= Экспорт-Импорт)
Үйлдвэрлэлийн (гаралтын) хандлага
Энэ нь ихэвчлэн зардлын аргын эсрэг байдаг. Үйлдвэрлэлийн арга нь эдийн засгийн үйл ажиллагаанд хувь нэмэр оруулж буй орцын зардлыг хэмжихийн оронд эдийн засгийн бүтээгдэхүүний нийт үнэ цэнийг тооцож, үйл явцад хэрэглэгдэж буй завсрын бүтээгдэхүүний өртгийг хасдаг.
Орлогын хандлага
Орлогын хандлага нь эдийн засагт үйлдвэрлэлийн бүх хүчин зүйлээс олсон орлогыг, түүний дотор газрын төлсөн түрээс, хүүгийн хэлбэрээр хөрөнгийн өгөөжийг тооцдог.
ХУРААНГУЙ
