TA'LIM MAQSADLARI
Ushbu dars oxirida siz quyidagilarni bilishingiz kerak:
Yalpi ichki mahsulot - bu mamlakat yoki shtatda ma'lum vaqt oralig'ida ishlab chiqarilgan barcha yakuniy mahsulot va xizmatlarning bozor qiymatining pul o'lchovidir. YaIM odatda yillik asosda hisoblansa-da, ba'zan har chorakda hisoblanadi. Masalan, AQShda hukumat har bir moliyaviy chorak uchun, shuningdek, kalendar yili uchun yillik YaIM smetasini e'lon qiladi. AQShda Iqtisodiy Tahlil Byurosi (BEA) chakana sotuvchilar, ishlab chiqaruvchilar va quruvchilar o'rtasida so'rovlar o'tkazish va savdo oqimlarini ko'rib chiqish orqali aniqlangan ma'lumotlardan foydalangan holda YaIMni hisoblab chiqadi.
Mamlakat yalpi ichki mahsulotining hisobi barcha xususiy va davlat iste’moli, investitsiyalar, xususiy tovar-moddiy zaxiralarga qo‘shilgan qo‘shimchalar, to‘langan qurilish xarajatlari va tashqi savdo balansini o‘z ichiga oladi. Mamlakat yalpi ichki mahsulotini tashkil etuvchi barcha tarkibiy qismlardan tashqi savdo balansi alohida ahamiyatga ega. Mahalliy ishlab chiqaruvchilar xorijiy mamlakatlarga sotadigan tovarlar va xizmatlarning umumiy qiymati mahalliy mijozlar sotib oladigan xorijiy tovarlar va xizmatlarning umumiy qiymatidan oshsa, mamlakatning YaIM o'sishi tendentsiyasiga ega bo'ladi, bu sodir bo'lganda, mamlakatda savdo profitsiti mavjud deb aytiladi. Agar aksincha sodir bo'lsa, mahalliy iste'molchilarning xorijiy mahsulotlarga sarflagan miqdori mahalliy ishlab chiqaruvchilarning xorijiy iste'molchilarga sotadigan umumiy summasidan ancha katta bo'lsa, bu savdo taqchilligi deyiladi. Bunday holda, mamlakatning yalpi ichki mahsuloti pasayish tendentsiyasiga ega.
YaIMni nominal yoki real asosda hisoblash mumkin, ikkinchisi inflyatsiyani hisobga oladi. Umuman olganda, real YaIM uzoq muddatli milliy iqtisodiy ko'rsatkichlarni ifodalashning eng yaxshi usuli hisoblanadi, chunki u doimiy dollardan foydalanadi.
YaIMI ICHKI MAHSULOT TURLARI
YaIMni bir necha usul bilan hisobot qilish mumkin. Ular:
Nominal YaIM
Nominal YaIM - bu iqtisodiyotdagi iqtisodiy ishlab chiqarishni baholash bo'lib, uning hisobiga joriy narxlarni o'z ichiga oladi. Bu o'sish ko'rsatkichini oshirishi mumkin bo'lgan inflyatsiyani yoki narxlarning o'sish sur'atini yo'q qilmaydi. Nominal YaIMda hisoblangan barcha tovarlar va xizmatlar o'sha yil uchun haqiqatda sotilgan narxlarda baholanadi. Nominal YaIM bir yil ichida ishlab chiqarilgan turli choraklarni solishtirganda foydalaniladi. Ikki yoki undan ortiq yillik YaIMni taqqoslashda real YaIM ishlatiladi, chunki aslida inflyatsiya ta'sirini bartaraf etish turli yillarni taqqoslashda faqat hajmga e'tibor qaratish imkonini beradi.
Haqiqiy YaIM
Real YaIM - bu iqtisodiyot tomonidan ma'lum bir yilda ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar miqdorini aks ettiruvchi inflyatsiyaga moslashtirilgan o'lchovdir, inflyatsiya yoki deflyatsiya ta'sirini vaqt o'tishi bilan ishlab chiqarish tendentsiyasidan ajratish uchun narxlar yildan-yilga o'zgarmasdir. . YaIM inflyatsiyaga bog'liq, chunki u tovarlar va xizmatlarning pul qiymatiga asoslanadi. Iqtisodchilar iqtisodiyotning real yalpi ichki mahsulotiga erishish uchun inflyatsiyani moslashtiruvchi jarayondan foydalanadilar. Haqiqiy YaIM joriy yil va bazaviy yil o'rtasidagi farq bo'lgan YaIM narxlari deflyatori yordamida hisoblanadi. Nominal YaIM ushbu deflyatorga bo'linadi va real YaIM hosil qiladi. Nominal YaIM odatda real YaIMdan yuqori, chunki inflyatsiya odatda ijobiy raqamdir. Haqiqiy YaIM bozor qiymatidagi o'zgarishlarni hisobga oladi, shuning uchun ishlab chiqarish ko'rsatkichlari o'rtasidagi farqni yildan-yilga qisqartiradi.
Aholi jon boshiga YaIM
Aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan YaIM – bu mamlakat aholisining bir kishiga to‘g‘ri keladigan YaIMning o‘lchovidir. Aholi jon boshiga YaIM nominal, real yoki PPP (sotib olish qobiliyati pariteti) ko'rinishida ifodalanishi mumkin - bu turli mamlakatlar valyutalarini solishtirish uchun iqtisodiy tahlilchilar tomonidan qo'llaniladigan umumiy ko'rsatkich. Bu iqtisodiyotda bir kishi boshiga tushadigan mahsulot yoki daromad miqdorini ko'rsatadi, o'rtacha mahsuldorlikni yoki o'rtacha turmush darajasini ko'rsatishi mumkin. Bu har bir fuqaroga qanchalik iqtisodiy ishlab chiqarish qiymatini kiritish mumkinligini ko'rsatadi. Aholi jon boshiga YaIM ko'pincha an'anaviy YaIM ko'rsatkichlari bilan bir qatorda tahlil qilinadi.
YaIM o'sishi
YaIMning o'sish sur'ati iqtisodiyotning qanchalik tez o'sib borayotganini o'lchash uchun mamlakatning iqtisodiy ishlab chiqarishidagi yil davomida o'zgarishlarni taqqoslaydi. Odatda foiz stavkasi sifatida ifodalanadi, bu ko'rsatkich iqtisodiy siyosatchilar uchun mashhurdir, chunki YaIM o'sishi ishsizlik darajasi va inflyatsiya kabi asosiy siyosat maqsadlari bilan chambarchas bog'liq.
YaIMNI HISOB QILISh USULLARI
YaIMni uchta asosiy usul bilan aniqlash mumkin, ular:
U xarajat yondashuvi sifatida ham tanilgan, u iqtisodiyotda ishtirok etuvchi turli guruhlar tomonidan xarajatlarni hisoblab chiqadi. Ushbu yondashuvni quyidagi formula yordamida hisoblash mumkin:
YaIM = C + G + I + NX
Qaerda;
C = iste'mol
G = davlat xarajatlari
I = investitsiya
NX = aniq eksport
Iste'mol deganda shaxsiy iste'mol xarajatlari yoki iste'mol xarajatlari tushuniladi. Iste'molchilar tovarlar va xizmatlarni sotib olish uchun pul sarflashadi. Iste'molchilarning xarajatlari YaIMning eng katta qismidir.
Davlat xarajatlari davlatning iste'mol xarajatlari va yalpi investitsiyalarni ifodalaydi. Hukumat uskunalar, ish haqi va infratuzilma uchun pul sarflaydi.
Investitsiyalar xususiy ichki investitsiyalar yoki kapital xarajatlarni anglatadi. Korxonalar o'z biznes faoliyatiga sarmoya kiritish uchun pul sarflashadi. Biznes investitsiyalari YaIMning juda muhim tarkibiy qismidir, chunki u iqtisodiyotning ishlab chiqarish quvvatini oshiradi va bandlik darajasini oshiradi.
Sof eksport - jami eksport minus umumiy import (NX = eksport-import)
Ishlab chiqarish (chiqarish) yondashuvi
Odatda bu xarajat yondashuvining teskarisidir. Iqtisodiy faoliyatga hissa qo'shadigan ishlab chiqarish xarajatlarini o'lchash o'rniga, ishlab chiqarish yondashuvi iqtisodiy mahsulotning umumiy qiymatini va jarayonda iste'mol qilinadigan oraliq mahsulot tannarxini kamaytirgan holda baholaydi.
Daromadga yondashuv
Daromad yondashuvi iqtisodiyotdagi barcha ishlab chiqarish omillari tomonidan olinadigan daromadlarni, shu jumladan er bilan to'lanadigan renta, foizlar ko'rinishidagi kapital daromadini hisoblab chiqadi.
XULOSA
