Eksperimental dizayn suallara cavab verə bilmək və ətrafımızdakı dünyanı dərk etmək üçün təcrübələri planlaşdırmağın bir yoludur. Elm adamları fikirləri sınamaq və onların doğru olub olmadığını öyrənmək üçün eksperimental dizayndan istifadə edirlər. Bu dərs sizə elmi metoddan istifadə edərək eksperimentin necə tərtib olunacağını anlamağa kömək edəcək.
Elmi metod elm adamlarının dünyanı öyrənmək üçün istifadə etdikləri addım-addım bir prosesdir. Bu, onlara təcrübələrinin ədalətli və nəticələrinin etibarlı olduğuna əmin olmaqda kömək edir. Elmi metodun mərhələləri bunlardır:
Elmi metodun ilk addımı sual verməkdir. Bu sual sizi maraqlandıran və daha çox öyrənmək istədiyiniz bir şey olmalıdır. Məsələn, "Bitkilər günəş işığında və ya kölgədə daha sürətli böyüyür?"
Təcrübənizə başlamazdan əvvəl başqalarının mövzunuz haqqında nə bildiyini öyrənmək vacibdir. Buna fon tədqiqatı deyilir. Daha çox məlumat əldə etmək üçün kitablar oxuya, onlayn baxa və ya mütəxəssislərə müraciət edə bilərsiniz. Bu, daha yaxşı bir fərziyyə yaratmağınıza və daha yaxşı təcrübə hazırlamağınıza kömək edəcək.
Fərziyyə, təcrübənizdə nə baş verəcəyini düşündüyünüz bir təxmindir. Test edə biləcəyiniz bir şey olmalıdır. Məsələn, siz təxmin edə bilərsiniz: "Düşünürəm ki, bitkilər kölgədə olduğundan günəş işığında daha sürətli böyüyəcək". Bu sizin hipotezinizdir.
İndi bir sınaq keçirərək hipotezinizi yoxlamağın vaxtı gəldi. Təcrübə, fərziyyənizin doğru olub olmadığını yoxlamağın bir yoludur. Təcrübənin bəzi vacib hissələri bunlardır:
Təcrübənizi apardıqdan sonra topladığınız məlumatlara baxmaq lazımdır. Data təcrübə zamanı topladığınız məlumatdır. Məlumatlarınızdakı nümunələri görməyə kömək etmək üçün diaqramlardan, qrafiklərdən və ya cədvəllərdən istifadə edə bilərsiniz. Məsələn, bitkilərin hər gün nə qədər böyüdüyünü göstərən bir cədvəl yarada bilərsiniz.
Məlumatlarınızı təhlil etdikdən sonra bir nəticə çıxara bilərsiniz. Bu, hipotezinizin doğru olub olmadığına qərar verdiyiniz deməkdir. Məsələn, günəş işığı altında olan bitkilər kölgədəki bitkilərdən daha sürətli böyüyürsə, fərziyyəniz doğru idi. Əgər etmədilərsə, fərziyyəniz düzgün deyildi.
Elmi metodun son addımı nəticələrinizi bildirməkdir. Bu, öyrəndiklərinizi başqaları ilə bölüşmək deməkdir. Tapıntılarınızı göstərmək üçün hesabat yaza, təqdimat edə və ya poster yarada bilərsiniz. Bu, digər insanlara təcrübənizdən öyrənməyə kömək edir və onlara öz təcrübələri üçün ideyalar verə bilər.
Eksperimental dizayn problemləri həll etmək və suallara cavab vermək üçün bir çox müxtəlif sahələrdə istifadə olunur. Budur bəzi nümunələr:
Eksperimental dizaynı daha yaxşı başa düşmək üçün evdə edə biləcəyiniz sadə bir təcrübəyə baxaq.
Sual: Maye növü buzun nə qədər sürətlə əriməsinə təsir edirmi?
Fərziyyə: Düşünürəm ki, buz soyuq suya nisbətən isti suda daha tez əriyəcək.
Materiallar:
Prosedur:
Məlumat: Hər qabda buzun əriməsi üçün lazım olan vaxtı yazın.
Nəticə: Vaxtları müqayisə edin və fərziyyənizin doğru olub-olmadığına qərar verin. Buz isti suda daha tez əriyirdi?
Bu dərsdə biz eksperimental dizayn və elmi metod haqqında öyrəndik. Elmi metodun mərhələlərini əhatə etdik: sual vermək, arxa plan araşdırması aparmaq, fərziyyə irəli sürmək, eksperiment aparmaq, məlumatları təhlil etmək, nəticə çıxarmaq və nəticələrin bildirilməsi. Eksperimentdə dəyişənlərin, nəzarət qruplarının və eksperimental qrupların əhəmiyyətini də müzakirə etdik. Nəhayət, biz eksperimental dizaynın real dünya tətbiqlərinə və sadə bir təcrübə nümunəsinə baxdıq. Unutmayın, eksperimental dizayn bizə suallara cavab verməyə və ətrafımızdakı dünyanı ədalətli və etibarlı şəkildə anlamağa kömək edir.
