Davlat byudjeti va iqtisodiyoti
Bugun biz davlat byudjeti va uning iqtisodiyotga qanday ta'sir qilishini bilib olamiz. Hukumat byudjeti - bu hukumat pulni qanday sarflashi va soliqlar orqali pul yig'ish rejasi. Sizning oilangiz oziq-ovqat, kiyim-kechak va boshqa narsalarga pul sarflashni rejalashtirgani kabi, hukumat ham pul sarflash va yig'ish rejasini tuzadi.
Davlat byudjeti nima?
Hukumat byudjeti - bu hukumat qancha pul olishni kutayotgani va bu pulni qanday sarflashni rejalashtirayotganini ko'rsatadigan hujjat. Hukumat oladigan pul daromad, sarflagan pul esa xarajat deb ataladi.
Davlat daromadlarining turlari
Hukumat turli manbalardan pul oladi. Bu erda asosiy manbalardan ba'zilari:
- Soliqlar: Soliqlar - bu odamlar va korxonalar hukumatga to'laydigan pul. Daromad solig'i (odamlar daromadidan to'lanadigan pul), savdo solig'i (narsa sotib olayotganda to'lanadigan pul), mol-mulk solig'i (uy yoki yerga egalik qilish uchun to'lanadigan pul) kabi turli xil soliq turlari mavjud.
- To'lovlar va to'lovlar: Hukumat shuningdek, pasportlar, haydovchilik guvohnomalarini berish va jamoat parklaridan foydalanish kabi xizmatlar uchun to'lovlar va to'lovlar orqali pul yig'adi.
- Qarz olish: Ba'zan hukumat o'z xarajatlarini qoplash uchun boshqa mamlakatlardan yoki moliya institutlaridan qarz oladi.
Davlat xarajatlarining turlari
Hukumat aholiga xizmat ko'rsatish uchun har xil narsalarga pul sarflaydi. Bu erda xarajatlarning asosiy yo'nalishlari:
- Davlat xizmatlari: Hukumat ta'lim, sog'liqni saqlash va jamoat xavfsizligi (politsiya va yong'in xizmatlari) kabi xizmatlarga pul sarflaydi.
- Infratuzilma: Hukumat yo'llar, ko'priklar, maktablar va kasalxonalar quradi va ularga xizmat ko'rsatadi.
- Ijtimoiy ta'minot: Hukumat qariyalar, ishsizlar va nogironlar kabi muhtoj odamlarga moliyaviy yordam beradi.
- Mudofaa: Hukumat mamlakatni himoya qilish uchun harbiylarga pul sarflaydi.
Balanslangan byudjet, profitsit va taqchillik
Daromadlar va xarajatlar o'rtasidagi bog'liqlikka ko'ra uchta turdagi byudjetlar mavjud:
- Balanslangan byudjet: Hukumatning daromadlari uning xarajatlariga teng bo'lsa, u balanslangan byudjet deb ataladi.
- Byudjet profitsiti: Davlat daromadlari uning xarajatlaridan ko'p bo'lsa, bu byudjet profitsiti deyiladi. Bu hukumatda qo'shimcha pul borligini anglatadi.
- Byudjet taqchilligi: Davlat xarajatlari uning daromadlaridan ko'p bo'lsa, bu byudjet taqchilligi deb ataladi. Bu hukumat ortiqcha xarajatlarni qoplash uchun qarz olishi kerakligini anglatadi.
Davlat byudjeti iqtisodiyotga qanday ta'sir qiladi
Davlat byudjeti iqtisodiyotga katta ta'sir ko'rsatadi. Bu bizga qanday ta'sir qiladi:
- Iqtisodiy o'sish: Hukumat yo'llar, maktablar va kasalxonalar qurishga pul sarflasa, u ish o'rinlarini yaratadi va biznesning rivojlanishiga yordam beradi. Bu iqtisodiy o'sishga olib keladi.
- Inflyatsiya: Agar hukumat juda ko'p pul sarflasa, bu inflyatsiyaga olib kelishi mumkin, ya'ni tovarlar va xizmatlar narxi ko'tariladi.
- Soliqlar: Hukumat yig'adigan soliqlar miqdori odamlarning qancha pul sarflashiga ta'sir qiladi. Yuqori soliqlar odamlarning kamroq pul sarflashini anglatadi va soliqlarning pastligi odamlarning ko'proq sarflashini anglatadi.
- Davlat xizmatlari: Davlat byudjeti ta'lim, sog'liqni saqlash va jamoat xavfsizligi kabi davlat xizmatlarining sifati va mavjudligini belgilaydi.
Davlat byudjetiga ta'sir qilish misollari
Davlat byudjeti bizning kundalik hayotimizga qanday ta'sir qilishini tushunish uchun ba'zi misollarni ko'rib chiqaylik:
- Yangi maktab qurish: Agar hukumat yangi maktab qurishga qaror qilsa, u qurilishga, o'qituvchilarni yollashga va jihozlar sotib olishga pul sarflaydi. Bu qurilish ishchilari, o‘qituvchilar va yetkazib beruvchilar uchun ish o‘rinlarini yaratadi. Shuningdek, bu bolalarga yaxshi ta'lim beradi, bu esa ularning kelajakda yaxshi ish topishiga yordam beradi.
- Soliqlarni oshirish: Agar hukumat soliqlarni oshirsa, odamlar kiyim-kechak, o'yinchoqlar va oziq-ovqat kabi narsalarga sarflash uchun kamroq pulga ega bo'ladi. Bu korxonalarning kamroq mahsulot sotishiga va kamroq daromad olishiga olib kelishi mumkin.
- Ijtimoiy ta'minotni ta'minlash: Agar hukumat qariyalar, ishsizlar va nogironlarga moliyaviy yordam bersa, ularga oziq-ovqat va dori-darmonlar kabi zarur narsalarni sotib olishga yordam beradi. Bu ularning hayot sifatini yaxshilaydi va ushbu mahsulotlarni sotadigan korxonalarni qo'llab-quvvatlaydi.
Asosiy fikrlarning qisqacha mazmuni
Keling, o'rganganlarimizni umumlashtiramiz:
- Hukumat byudjeti - bu hukumat pulni qanday sarflash va yig'ish rejasi.
- Hukumat soliqlar, yig'imlar, yig'imlar va qarzlardan pul oladi.
- Hukumat davlat xizmatlari, infratuzilma, ijtimoiy ta'minot va mudofaa uchun pul sarflaydi.
- Balanslangan byudjet daromadlarning xarajatlarga tengligini, byudjet profitsiti daromadlarning xarajatlardan ko'pligini va byudjet taqchilligi xarajatlarning daromadlardan ko'pligini anglatadi.
- Davlat byudjeti iqtisodiy o'sish, inflyatsiya, soliqlar va davlat xizmatlariga ta'sir qiladi.
- Davlat byudjetiga ta'sir ko'rsatishga misol qilib, yangi maktablar qurish, soliqlarni oshirish va ijtimoiy farovonlikni ta'minlash kiradi.
Hukumat byudjetini tushunish hukumat qarorlarining kundalik hayotimizga va iqtisodiyotimizga qanday ta'sir qilishini ko'rishga yordam beradi.
