Keyns və Klassik Modellər
İqtisadiyyatda iqtisadiyyatın necə işlədiyini izah edən iki əsas model var: Keyns modeli və Klassik model. Bu modellər bizə xərclər, istehsal və məşğulluq kimi müxtəlif amillərin iqtisadiyyatda necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu anlamağa kömək edir.
Klassik Model
Klassik model ən qədim iqtisadi nəzəriyyələrdən biridir. Bu Adam Smith, David Ricardo və John Stuart Mill kimi iqtisadçılar tərəfindən hazırlanmışdır. Bu model hesab edir ki, iqtisadiyyat həmişə təkbaşına tam məşğulluğa nail olmaq iqtidarındadır.
Klassik modelin əsas məqamları:
- Özünü Tənzimləyən Bazar: Klassik model bazarın heç bir kömək olmadan özünü düzəldə biləcəyini təklif edir. Əgər işsizlik kimi problem varsa, zamanla bazar uyğunlaşacaq və həll edəcək.
- Çevik Qiymətlər və Əmək haqqı: Qiymətlər və əmək haqqı asanlıqla dəyişə bilər. Əgər işsizlik çox olarsa, maaşlar azalacaq və daha çox insan işlə təmin olunacaq.
- Say qanunu: Bu qanunda deyilir ki, “təklif öz tələbini yaradır”. Bu, o deməkdir ki, iqtisadiyyatda istehsal olunan hər şey sonda kimsə tərəfindən alınacaq.
Misal: Limonad stendini təsəvvür edin. Limonad çox bahadırsa və insanlar onu almağı dayandırsa, stend sahibi qiyməti aşağı salacaq. Qiymət aşağı düşəndə daha çox adam limonad alacaq, stend isə bütün limonadını satacaq.
Keyns modeli
Keyns modeli 1930-cu illərdə Böyük Depressiya zamanı Con Meynard Keyns tərəfindən hazırlanmışdır. Bu model hesab edir ki, iqtisadiyyat həmişə özünü düzəlmir və bəzən hökumətin köməyinə ehtiyac duyur.
Keyns modelinin əsas məqamları:
- Hökumətin müdaxiləsi: Keyns modeli hökumətin iqtisadiyyata kömək etmək üçün addım atmasını təklif edir. Bu, layihələrə pul xərcləmək, vergiləri azaltmaq və ya insanlara xərcləmək üçün pul verməklə edilə bilər.
- Yapışqan qiymətlər və maaşlar: Qiymətlər və maaşlar asanlıqla dəyişmir. Əgər işsizlik olarsa, maaşlar tez aşağı düşməyə bilər və insanlar işsiz qalacaqlar.
- Məcmu Tələb: Bu, iqtisadiyyatda mal və xidmətlərə ümumi tələbdir. Keynsçi model hesab edir ki, məcmu tələbin artırılması iqtisadi problemləri həll etməyə kömək edə bilər.
Misal: Bir oyuncaq mağazası təsəvvür edin. İnsanlar oyuncaq almırlarsa, hökumət ailələrə xərcləmək üçün pul verə bilər. Ailələrin daha çox pulu olanda daha çox oyuncaq alacaqlar, oyuncaq mağazası isə daha çox oyuncaq satacaq.
Klassik və Keyns modelləri arasındakı fərqlər
Klassik və Keynsçi modellər arasında bəzi əsas fərqlər bunlardır:
- Bazarın Özünü Tənzimləməsi: Klassik model bazarın özünü düzəldə biləcəyinə inanır, Keynsçi model isə hökumətin kömək etməli olduğuna inanır.
- Qiymət və əmək haqqı çevikliyi: Klassik model qiymətlərin və əmək haqqının asanlıqla dəyişdiyini düşünür, Keynsçi model isə onların “yapışqan” olduğunu və tez dəyişməyəcəyini düşünür.
- Hökumətin Rolu: Klassik model iqtisadiyyatda hökumət üçün böyük rol görmür, Keyns modeli isə hökumət üçün çox mühüm rol görür.
Real Dünya Tətbiqləri
Hər iki model müxtəlif vəziyyətlərdə iqtisadi siyasətləri istiqamətləndirmək üçün istifadə edilmişdir:
- Klassik Model: Bu model tez-tez iqtisadi sabitlik dövründə istifadə olunur. Məsələn, iqtisadiyyat yaxşı gedirsə, hökumətin çox müdaxilə etməsinə ehtiyac qalmaya bilər.
- Keyns modeli: Bu model tez-tez iqtisadi böhranlar zamanı istifadə olunur. Məsələn, Böyük Depressiya dövründə ABŞ hökuməti iş yerləri yaratmaq və xərcləri artırmaqla iqtisadiyyatın bərpasına kömək etmək üçün Keynsçi siyasətlərdən istifadə etdi.
Əsas Nöqtələrin Xülasəsi
Xülasə etmək üçün Klassik və Keynsçi modellər iqtisadiyyatın necə işlədiyinə dair müxtəlif fikirlər təklif edir:
- Klassik model çevik qiymətlər və əmək haqqı ilə özünü tənzimləyən bazara inanır.
- Keynsçi model hökumətin müdaxiləsinə və yapışqan qiymətlərə və əmək haqqına inanır.
- Hər iki model müxtəlif vəziyyətlərdə iqtisadi siyasətləri istiqamətləndirmək üçün istifadə edilmişdir.
Bu modelləri başa düşmək bizə müxtəlif iqtisadi nəzəriyyələrin real dünya problemlərini həll etmək üçün necə tətbiq oluna biləcəyini görməyə kömək edir.
