Keyns va klassik modellar
Iqtisodiyotda iqtisodiyot qanday ishlashini tushuntiruvchi ikkita asosiy model mavjud: Keyns modeli va Klassik model. Ushbu modellar iqtisodiyotda xarajatlar, ishlab chiqarish va bandlik kabi turli omillarning o'zaro ta'sirini tushunishga yordam beradi.
Klassik model
Klassik model eng qadimgi iqtisodiy nazariyalardan biridir. U Adam Smit, Devid Rikardo va Jon Styuart Mill kabi iqtisodchilar tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu model iqtisodiyot doimo o'z-o'zidan to'liq bandlikka erishishga qodir, deb hisoblaydi.
Klassik modelning asosiy nuqtalari:
- O'z-o'zini tartibga soluvchi bozor: Klassik model bozor hech qanday yordamisiz o'zini o'zi tuzatishi mumkinligini ko'rsatadi. Agar ishsizlik kabi muammo bo'lsa, vaqt o'tishi bilan bozor moslashadi va uni hal qiladi.
- Moslashuvchan narxlar va ish haqi: narxlar va ish haqi osongina o'zgarishi mumkin. Agar ishsizlik juda ko'p bo'lsa, ish haqi kamayadi va ko'proq odamlar ish bilan ta'minlanadi.
- Say qonuni: Bu qonunda aytilishicha, "taklif o'z talabini yaratadi". Demak, iqtisodiyotda ishlab chiqarilgan hamma narsa oxir-oqibat kimdir tomonidan sotib olinadi.
Misol: Limonad stendini tasavvur qiling. Agar limonad juda qimmat bo'lsa va odamlar uni sotib olishni to'xtatsa, stend egasi narxni pasaytiradi. Narx tushsa, ko'proq odamlar limonad sotib oladi va stend butun limonadini sotadi.
Keyns modeli
Keyns modeli 1930-yillardagi Buyuk Depressiya davrida Jon Meynard Keyns tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu model iqtisodiyot har doim ham o'zini o'zi to'g'irlamaydi va ba'zida hukumat yordamiga muhtoj deb hisoblaydi.
Keyns modelining asosiy nuqtalari:
- Hukumat aralashuvi: Keyns modeli hukumatning iqtisodga yordam berish uchun harakat qilishi kerakligini taklif qiladi. Buni loyihalarga pul sarflash, soliqlarni kamaytirish yoki odamlarga sarflash uchun pul berish orqali amalga oshirish mumkin.
- Yopishqoq narxlar va ish haqi: Narxlar va ish haqi osonlikcha o'zgarmaydi. Agar ishsizlik bo'lsa, ish haqi tezda pasaymasligi va odamlar ishsiz qolishi mumkin.
- Yalpi talab: Bu iqtisodiyotdagi tovarlar va xizmatlarga umumiy talab. Keyns modeli yalpi talabning oshishi iqtisodiy muammolarni hal qilishga yordam beradi, deb hisoblaydi.
Misol: O'yinchoqlar do'konini tasavvur qiling. Agar odamlar o'yinchoq sotib olmasalar, hukumat oilalarga sarflash uchun pul berishi mumkin. Oilalar ko'proq pulga ega bo'lsa, ular ko'proq o'yinchoq sotib olishadi va o'yinchoqlar do'konida ko'proq o'yinchoqlar sotiladi.
Klassik va Keyns modellari o'rtasidagi farqlar
Klassik va Keyns modellari o'rtasidagi asosiy farqlar:
- Bozorning o'zini o'zi tartibga solish: Klassik model bozor o'zini o'zi tuzatishi mumkinligiga ishonadi, Keyns modeli esa hukumat yordam berishi kerak deb hisoblaydi.
- Narxlar va ish haqining moslashuvchanligi: Klassik model narxlar va ish haqini osonlik bilan o'zgartiradi deb o'ylaydi, lekin Keyns modeli ularni "yopishqoq" deb hisoblaydi va tez o'zgarmaydi.
- Hukumatning roli: Klassik model iqtisodiyotda hukumatning katta rolini ko'rmaydi, Keyns modeli esa hukumat uchun juda muhim rolni ko'radi.
Haqiqiy dunyo ilovalari
Ikkala model ham turli vaziyatlarda iqtisodiy siyosatni boshqarish uchun ishlatilgan:
- Klassik model: Bu model ko'pincha iqtisodiy barqarorlik davrida qo'llaniladi. Misol uchun, agar iqtisod yaxshi ketayotgan bo'lsa, hukumatga ko'p aralashish kerak bo'lmasligi mumkin.
- Keyns modeli: Bu model ko'pincha iqtisodiy inqirozlar paytida qo'llaniladi. Masalan, Buyuk Depressiya davrida AQSH hukumati ish oʻrinlari yaratish va xarajatlarni koʻpaytirish orqali iqtisodiyotni tiklashga yordam berish uchun Keyns siyosatidan foydalangan.
Asosiy fikrlarning qisqacha mazmuni
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, Klassik va Keyns modellari iqtisod qanday ishlashi haqida turli xil qarashlarni taklif qiladi:
- Klassik model moslashuvchan narxlar va ish haqi bilan o'zini o'zi tartibga soluvchi bozorga ishonadi.
- Keyns modeli hukumatning aralashuvi va yopishqoq narxlar va ish haqiga ishonadi.
- Ikkala model ham turli vaziyatlarda iqtisodiy siyosatni boshqarish uchun ishlatilgan.
Ushbu modellarni tushunish turli xil iqtisodiy nazariyalarni haqiqiy muammolarni hal qilish uchun qanday qo'llash mumkinligini ko'rishga yordam beradi.
