Narx egiluvchanligi
Narxlarning egiluvchanligi bo'yicha darsimizga xush kelibsiz! Bugun biz iqtisodiyotda narx egiluvchanligi deb ataladigan muhim tushuncha bilan tanishamiz. Biz bu nimani anglatishini, nima uchun muhimligini va kundalik hayotimizga qanday ta'sir qilishini o'rganamiz. Keling, boshlaymiz!
Narx egiluvchanligi nima?
Narxning egiluvchanligi tovar yoki xizmat narxi o'zgarganda uning miqdori qanchalik o'zgarishini o'lchaydi. Bu bizga iste'molchilarning narx o'zgarishiga qanchalik sezgir ekanligini tushunishga yordam beradi. Narx egiluvchanligining ikkita asosiy turi mavjud: talabning narx egiluvchanligi va taklifning narx egiluvchanligi.
Talabning narx egiluvchanligi
Talabning narx egiluvchanligi uning narxi o'zgarganda tovar yoki xizmatga talab miqdori qanchalik o'zgarishini o'lchaydi. U quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
\( \textrm{Talabning narx egiluvchanligi} = \frac{\textrm{Talab qilingan miqdorning foiz o'zgarishi}}{\textrm{Narxning foiz o'zgarishi}} \)
Agar talabning narx egiluvchanligi 1 dan katta bo'lsa, talab elastik hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, iste'molchilar narx o'zgarishiga juda sezgir. Agar u 1 dan kichik bo'lsa, talab noelastikdir, ya'ni iste'molchilar narx o'zgarishiga juda sezgir emas. Agar u 1 ga teng bo'lsa, talab unitar elastik bo'ladi, ya'ni talab miqdorining foiz o'zgarishi narxning foiz o'zgarishiga tengdir.
Talabning narx egiluvchanligiga misollar
Buni yaxshiroq tushunish uchun ba'zi misollarni ko'rib chiqaylik:
- Elastik talab: Agar muzqaymoq narxi 10% ga oshsa va talab miqdori 20% ga kamaysa, talabning narx egiluvchanligi 2 (20% / 10%) bo'ladi. Bu shuni anglatadiki, muzqaymoqqa bo'lgan talab elastik.
- Noelastik talab: Agar tuz narxi 10% ga oshsa va talab miqdori atigi 2% ga kamaysa, talabning narx egiluvchanligi 0,2 (2% / 10%) ni tashkil qiladi. Bu shuni anglatadiki, tuzga bo'lgan talab elastik emas.
- Unitar elastik talab: Agar kino chiptalari narxi 10% ga oshsa va talab miqdori 10% ga kamaysa, talabning narx egiluvchanligi 1 (10% / 10%) ni tashkil qiladi. Bu kino chiptalariga bo'lgan talab unitar elastikligini anglatadi.
Talabning narx egiluvchanligiga ta'sir etuvchi omillar
Talabning narx egiluvchanligiga bir qancha omillar ta'sir qilishi mumkin:
- O'rinbosarlarning mavjudligi: Agar ko'plab o'rinbosarlar mavjud bo'lsa, talab yanada elastik bo'ladi, chunki iste'molchilar boshqa mahsulotga osongina o'tishlari mumkin.
- Zarurlik va hashamat: ehtiyojlar odatda egiluvchan talabga ega, chunki odamlar ularga narx o'zgarishidan qat'iy nazar kerak. Hashamatli mahsulotlar odatda elastik talabga ega, chunki narxlar ko'tarilsa, odamlar ularsiz ham qila oladilar.
- Daromad ulushi: Agar tovar iste'molchi daromadining katta qismini egallasa, talab yanada elastik bo'ladi, chunki narx o'zgarishi ularning byudjetiga sezilarli ta'sir qiladi.
- Vaqt davri: talab odatda uzoq muddatda elastikroq bo'ladi, chunki iste'molchilar o'z xatti-harakatlarini o'zgartirish va o'rinbosarlarni topish uchun ko'proq vaqtga ega.
Taklifning narx egiluvchanligi
Taklifning narx egiluvchanligi tovar yoki xizmat narxi o'zgarganda taklif qilingan miqdori qanchalik o'zgarishini o'lchaydi. U quyidagi formula bo'yicha hisoblanadi:
\( \textrm{Taklifning narx egiluvchanligi} = \frac{\textrm{Ta'minlangan miqdorning foiz o'zgarishi}}{\textrm{Narxning foiz o'zgarishi}} \)
Agar taklifning narx egiluvchanligi 1 dan katta bo'lsa, taklif elastik hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, ishlab chiqaruvchilar narxlar ko'tarilganda ishlab chiqarishni osonlik bilan oshirishlari mumkin. Agar u 1 dan kichik bo'lsa, taklif egiluvchan bo'ladi, ya'ni narxlar ko'tarilganda ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarishni osonlikcha oshira olmaydi. Agar u 1 ga teng bo'lsa, taklif unitar elastik bo'ladi, ya'ni taklif miqdorining foiz o'zgarishi narxning foiz o'zgarishiga tengdir.
Taklifning narx egiluvchanligiga misollar
Buni yaxshiroq tushunish uchun ba'zi misollarni ko'rib chiqaylik:
- Elastik taklif: Agar olma narxi 10% ga oshsa va etkazib beriladigan miqdor 20% ga oshsa, taklifning narx egiluvchanligi 2 (20% / 10%) ni tashkil qiladi. Bu olma etkazib berish elastikligini bildiradi.
- Noelastik taklif: Agar neft narxi 10% ga oshsa va etkazib beriladigan miqdor faqat 2% ga oshsa, taklifning narx egiluvchanligi 0,2 (2% / 10%) ni tashkil qiladi. Bu neft ta'minoti noelastik ekanligini anglatadi.
- Unitar elastik taklif: Agar non narxi 10% ga oshsa va etkazib beriladigan miqdor 10% ga oshsa, taklifning narx egiluvchanligi 1 (10% / 10%) ni tashkil qiladi. Bu shuni anglatadiki, non etkazib berish unitar elastikdir.
Taklifning narx egiluvchanligiga ta'sir etuvchi omillar
Ta'minotning narx egiluvchanligiga bir qancha omillar ta'sir qilishi mumkin:
- Resurslarning mavjudligi: Agar resurslar tayyor bo'lsa, ta'minot yanada elastik bo'ladi, chunki ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarishni osonlik bilan oshirishlari mumkin.
- Ishlab chiqarish vaqti: Agar tovar tezda ishlab chiqarilsa, taklif yanada elastik bo'ladi, chunki ishlab chiqaruvchilar narx o'zgarishiga tezroq javob berishlari mumkin.
- Ishlab chiqarishning moslashuvchanligi: Agar ishlab chiqaruvchilar turli xil mahsulotlarni osongina almashtira olsalar, taklif yanada elastik bo'ladi, chunki ular ishlab chiqarishni narx o'zgarishiga qarab sozlashlari mumkin.
- Vaqt davri: Ta'minot odatda uzoq muddatda elastikroq bo'ladi, chunki ishlab chiqaruvchilar ishlab chiqarish jarayonlarini sozlash uchun ko'proq vaqtga ega.
Narxlar egiluvchanligining real dunyo ilovalari
Narxning egiluvchanligi ko'plab real vaziyatlarda muhim ahamiyatga ega. Mana bir nechta misollar:
- Biznes narxlari strategiyasi: korxonalar o'z mahsulotlariga narxlarni belgilash uchun narx egiluvchanligidan foydalanadilar. Agar talab elastik bo'lsa, ular sotishni oshirish uchun narxlarni pasaytirishlari mumkin. Agar talab egiluvchan bo'lmasa, ular daromadni oshirish uchun narxlarni oshirishi mumkin.
- Hukumatning soliq siyosati: Hukumatlar soliq siyosatini ishlab chiqish uchun narx egiluvchanligidan foydalanadilar. Misol uchun, ular sigaretalar va alkogol kabi egiluvchan tovarlarga soliq solishlari mumkin, chunki iste'molchilar narxlar ko'tarilsa ham ularni sotib olishda davom etadilar.
- Ta'minot zanjirini boshqarish: Kompaniyalar ta'minot zanjirlarini boshqarish uchun narx egiluvchanligidan foydalanadilar. Agar taklif elastik bo'lsa, ular talabni qondirish uchun ishlab chiqarishni tezda oshirishi mumkin. Agar ta'minot egiluvchan bo'lsa, ular muqobil etkazib beruvchilarni topishlari yoki ishlab chiqarish jarayonlarini o'zgartirishlari kerak bo'lishi mumkin.
Xulosa
Ushbu darsda biz narxning egiluvchanligi haqida bilib oldik, bu tovar yoki xizmat narxi o'zgarganda uning miqdori qanchalik o'zgarishini o'lchaydi. Biz narx egiluvchanligining ikkita asosiy turini o'rganib chiqdik: talabning narx egiluvchanligi va taklifning narx egiluvchanligi. Shuningdek, biz narxlarning egiluvchanligiga ta'sir qiluvchi omillarni va real dunyo ilovalarini ko'rib chiqdik. Narxlarning egiluvchanligini tushunish korxonalar, hukumatlar va iste'molchilarga narx belgilash, ishlab chiqarish va iste'mol bo'yicha yaxshiroq qarorlar qabul qilishga yordam beradi.
