Iqtisodiyot odamlarning o'z ehtiyojlari va ehtiyojlarini qondirish uchun resurslardan qanday foydalanishini o'rganadi. Iqtisodiyotning muhim qismlaridan biri iqtisodiy ko'rsatkichlarni tushunishdir. Iqtisodiy ko'rsatkichlar - bu mamlakat iqtisodiyoti qanchalik yaxshi rivojlanganligini ko'rsatadigan statistik ma'lumotlar. Ular bizga iqtisodning o'sishi, qisqarishi yoki o'zgarmasligini tushunishga yordam beradi.
Iqtisodiy ko'rsatkichlarning uchta asosiy turi mavjud:
Yalpi ichki mahsulot yoki YaIM eng muhim iqtisodiy ko'rsatkichlardan biridir. U ma'lum bir davrda, odatda bir yil davomida mamlakatda ishlab chiqarilgan barcha tovarlar va xizmatlarning umumiy qiymatini o'lchaydi. YaIM iqtisodiyotning hajmini va uning qanday o'sishi yoki qisqarishini tushunishga yordam beradi.
Misol uchun, agar biror mamlakat avtomobillar, kompyuterlar va oziq-ovqat ishlab chiqaradigan bo'lsa, bu mahsulotlarning barchasi qo'shilgan qiymat bizga YaIMni beradi. Agar yalpi ichki mahsulot o'sib borayotgan bo'lsa, demak, iqtisodiyot o'sib bormoqda. Agar u pasaysa, iqtisodiyot qisqaradi.
Ishsizlik darajasi yana bir muhim iqtisodiy ko'rsatkichdir. Bu ish qidirayotgan, lekin topa olmagan odamlarning foizini o'lchaydi. Ishsizlikning yuqori darajasi ko'p odamlar ishsiz qolganligini anglatadi, bu iqtisodiy muammolarning belgisi bo'lishi mumkin. Ishsizlik darajasining pastligi ish topmoqchi bo'lganlarning ko'pchiligi ish topishi mumkinligini anglatadi, bu esa sog'lom iqtisodiyot belgisidir.
Misol uchun, bir shaharda 100 kishi bo'lsa va ularning 10 nafari ish izlayotgan bo'lsa-da, lekin topa olmasa, ishsizlik darajasi 10% ni tashkil qiladi.
Inflyatsiya - bu tovarlar va xizmatlar narxlarining umumiy darajasining o'sish sur'ati. Inflyatsiya darajasi muhim iqtisodiy ko'rsatkichdir, chunki u yashash narxiga ta'sir qiladi. Inflyatsiya yuqori bo'lsa, narxlar ko'tariladi va odamlar bir xil narsalarni sotib olish uchun ko'proq pulga muhtoj. Inflyatsiya past bo'lsa, narxlar bir xil bo'lib qoladi yoki hatto pastga tushadi.
Masalan, bu yil bir bo‘lak non 1 dollar, kelasi yili esa 1,10 dollar turadigan bo‘lsa, nonning inflyatsiya darajasi 10% ni tashkil qiladi.
Foiz stavkalari - bu pulni qarzga olish qiymati. Ular mamlakatning markaziy banki tomonidan belgilanadi. Foiz stavkalari past bo'lsa, pulni qarzga olish arzonroq bo'ladi, bu odamlarni sarflash va sarmoya kiritishga undashi mumkin. Foiz stavkalari yuqori bo'lsa, qarz olish qimmatroq bo'ladi, bu esa xarajatlar va investitsiyalarni sekinlashtirishi mumkin.
Misol uchun, agar siz bankdan 5% stavkada 100 dollar qarz olsangiz, 105 dollarni qaytarishingiz kerak bo'ladi. Agar foiz stavkasi 10% bo'lsa, siz 110 dollar to'lashingiz kerak bo'ladi.
Iste'molchilar ishonchi indeksi iste'molchilarning iqtisodiyotga qanchalik optimistik yoki pessimistik qarashlarini o'lchaydi. Iste'molchilar ishonchga ega bo'lsa, ular pul sarflash ehtimoli ko'proq bo'ladi, bu esa iqtisodiyotning o'sishiga yordam beradi. Agar ular o'ziga ishonmasa, ular pulni tejashga moyil bo'lib, iqtisodiy o'sishni sekinlashtirishi mumkin.
Misol uchun, agar odamlar o'zlarining ish xavfsizligi va kelajakdagi daromadlari haqida yaxshi his qilsalar, ular yangi mashina sotib olishlari yoki ta'tilga chiqishlari mumkin. Agar ular ishini yo'qotishdan xavotirda bo'lsalar, buning o'rniga pullarini tejashlari mumkin.
Savdo balansi mamlakat eksporti (boshqa mamlakatlarga sotiladigan tovarlar) va import (boshqa mamlakatlardan sotib olingan tovarlar) o'rtasidagi farqni o'lchaydi. Savdo balansining ijobiy saldosi yoki savdo profitsiti mamlakat importdan ko'ra ko'proq eksport qilishini anglatadi. Savdo balansining salbiy balansi yoki savdo taqchilligi mamlakat eksport qilganidan ko'ra ko'proq import qilishni anglatadi.
Misol uchun, agar mamlakat 100 million dollarlik mahsulot eksport qilsa va 80 million dollarlik mahsulot import qilsa, u 20 million dollarlik savdo balansiga ega. Agar u 50 million dollarlik mahsulot eksport qilsa va 70 million dollarlik mahsulot import qilsa, u 20 million dollarlik savdo kamomadiga ega.
Qimmatli qog'ozlar bozori indeksi bir guruh aktsiyalarning ishlashini o'lchaydi. Bu bizga fond bozori qanday ketayotgani haqida fikr beradi. Qimmatli qog'ozlar bozori indeksi ko'tarilganda, bu qimmatli qog'ozlar qiymatining ortib borayotganini anglatadi, bu sog'lom iqtisodiyotning belgisi bo'lishi mumkin. Indeks tushib qolsa, bu qimmatli qog'ozlar qiymatining pasayib borayotganini anglatadi, bu iqtisodiy muammolarning belgisi bo'lishi mumkin.
Misol uchun, Dow Jones Industrial Average (DJIA) AQShdagi 30 ta yirik kompaniyaning faoliyatini o'lchaydigan fond bozori indeksidir. Agar DJIA ko'tarilsa, bu kompaniyalar aktsiyalarining qiymati oshib borayotganini anglatadi.
