İqtisadiyyatın necə işlədiyini başa düşmək vacibdir. İqtisadçılar iqtisadiyyatın sağlamlığını və ölçüsünü ölçmək üçün müxtəlif vasitələrdən istifadə edirlər. Bu alətlər iqtisadiyyatın böyüdüyünü, azaldığını və ya dəyişmədiyini anlamağa kömək edir. Gəlin bu mühüm iqtisadi ölçülərdən bəzilərini öyrənək.
Ümumi Daxili Məhsul və ya ÜDM, bir ölkədə bir il ərzində istehsal olunan bütün mal və xidmətlərin ümumi dəyəridir. Bu, bizə iqtisadiyyatın nə qədər böyük olduğunu göstərir. ÜDM artdıqda, bu, iqtisadiyyatın böyüməsi deməkdir. ÜDM aşağı düşəndə, bu, iqtisadiyyatın daralması deməkdir.
Məsələn, əgər bir ölkə avtomobil, kompüter və ərzaq istehsal edirsə, bütün bu məhsulların ümumi dəyəri ÜDM-dir. Bu il keçən ildən daha çox avtomobil, kompüter və ərzaq istehsal edilərsə, ÜDM daha yüksək olacaq.
İşsizlik səviyyəsi işləmək istəyən, lakin iş tapa bilməyən insanların sayını ölçür. Faizlə verilir. Yüksək işsizlik səviyyəsi bir çox insanın işsiz qalması deməkdir. İşsizlik səviyyəsinin aşağı olması işləmək istəyən insanların əksəriyyətinin işlə təmin olunması deməkdir.
Məsələn, bir şəhərdə 100 nəfər varsa və onlardan 10 nəfəri iş tapa bilmirsə, işsizlik səviyyəsi 10% təşkil edir.
İnflyasiya mal və xidmətlərin qiymətlərinin yüksəlmə sürətidir. İnflyasiya yüksək olanda əşyalar sürətlə bahalaşır. İnflyasiya aşağı olduqda, qiymətlər yavaş-yavaş yüksəlir. İqtisadçılar yaşayış dəyərinin necə dəyişdiyini anlamaq üçün inflyasiyanı ölçürlər.
Məsələn, bu il bir çörək 1 dollar, gələn il isə 1,10 dollardırsa, çörəyin inflyasiya səviyyəsi 10% təşkil edir.
İstehlak Qiymətləri İndeksi və ya CPI, istehlakçıların mal və xidmətlər səbəti üçün ödədikləri zaman ərzində qiymətlərin orta dəyişməsini ölçür. Bu səbətə yemək, geyim və nəqliyyat kimi əşyalar daxildir. CPI bizə nə qədər daha çox və ya daha az bahalı şeylər əldə etdiyini anlamağa kömək edir.
Məsələn, İQİ yüksəlirsə, bu o deməkdir ki, mal və xidmətlər səbətinin orta qiyməti artıb.
Faiz dərəcələri borc pulun dəyəridir. Faiz dərəcələri yüksək olduqda, borc pul almaq daha baha başa gəlir. Faiz dərəcələri aşağı olduqda, borc pul almaq daha ucuzdur. Mərkəzi banklar, ABŞ-ın Federal Ehtiyat Sistemi kimi, iqtisadiyyata nəzarət etmək üçün faiz dərəcələri təyin edir.
Məsələn, 5% faizlə 100 dollar borc götürsəniz, 105 dolları geri qaytarmalı olacaqsınız.
Ticarət balansı ölkənin ixracı (başqa ölkələrə satılan mallar) və idxalı (başqa ölkələrdən alınan mallar) arasındakı fərqi ölçür. Bir ölkə idxal etdiyindən daha çox ixrac edirsə, ticarət profisiti var. Əgər ixrac etdiyindən çox idxal edirsə, ticarət kəsiri yaranır.
Məsələn, əgər bir ölkə başqa ölkələrə 1 milyon dollarlıq mal satırsa, lakin 1,5 milyon dollarlıq mal alırsa, 500 min dollarlıq ticarət kəsiri yaranır.
Milli borc bir ölkə hökumətinin borc götürdüyü pulun ümumi məbləğidir. Hökumətlər yollar, məktəblər və xəstəxanalar kimi şeyləri ödəmək üçün borc pul alırlar. Hökumət ödəyə biləcəyindən çox borc götürərsə, bu, iqtisadi problemlərə səbəb ola bilər.
Məsələn, hökumət yeni yolların tikintisi üçün 1 milyard dollar kredit götürürsə, həmin 1 milyard dollar dövlət borcuna əlavə olunur.
İqtisadi artım bir iqtisadiyyatın istehsal etdiyi mal və xidmətlərin miqdarının zamanla artmasıdır. Bu, adətən ÜDM-in artımı ilə ölçülür. İqtisadiyyat böyüdükdə, insanlar ümumiyyətlə daha çox iş və daha yüksək gəlir əldə edirlər.
Məsələn, bir ölkənin ÜDM-i 1 trilyon dollardan 1,1 trilyon dollara yüksəlirsə, iqtisadiyyat 10% artıb.
Yaşayış səviyyəsi bir ölkədə insanlar üçün mövcud olan zənginliyi, rahatlığı və maddi nemətləri ölçür. Daha yüksək həyat səviyyəsi insanların səhiyyə, təhsil və mənzil kimi şeylərə daha yaxşı çıxışı deməkdir.
Məsələn, bir ölkədə insanların yaxşı məktəblərə, xəstəxanalara və evlərə çıxışı varsa, onların həyat səviyyəsi yüksəkdir.
