Back to the topics list

işsizlik

İşsizlik

İşsizlik, işləyə bilən və işləmək istəyən insanların iş tapa bilməməsidir. İqtisadiyyatda vacib bir mövzudur, çünki fərdlərə, ailələrə və bütün iqtisadiyyata təsir göstərir.

İşsizlik nədir?

İşsizlik o zaman baş verir ki, işləmək qabiliyyəti olan və işləmək istəyən insanlar iş tapa bilmirlər. Bu insanlara işsiz deyilir. İşsiz sayılmaq üçün insan aktiv şəkildə iş axtarmalıdır.

İşsizliyin növləri

İşsizliyin müxtəlif növləri var. Əsas növlərdən bəziləri bunlardır:

• Friksion işsizlik: Bu tip işsizlik insanlar iş arasında olduqda baş verir. Məsələn, kimsə daha yaxşı bir iş tapmaq üçün bir işi tərk edərsə, qısa müddətə işsiz qala bilər.
• Struktur işsizlik: Bu tip insanların malik olduğu bacarıqlarla mövcud iş yerləri üçün lazım olan bacarıqlar arasında uyğunsuzluq olduqda baş verir. Məsələn, yeni texnologiya tətbiq olunarsa və işçilər ondan istifadə etmək bacarığına malik deyillərsə, onlar işsiz qala bilərlər.
• Dövrlü İşsizlik: Bu tip iqtisadiyyatda mal və xidmətlərə kifayət qədər tələb olmadıqda baş verir. Məsələn, tənəzzül zamanı müəssisələr çox satmaya bilər, buna görə də işçiləri ixtisar edə bilərlər.
• Mövsümi işsizlik: Bu tip insanlar ilin müəyyən vaxtlarında işsiz olduqda baş verir. Məsələn, ferma işçiləri qışda məhsulu biçmək üçün məhsul olmadığı zaman işsiz qala bilərlər.

İşsizliyin ölçülməsi

İşsizlik işsizlik nisbətindən istifadə etməklə ölçülür. İşsizlik səviyyəsi işsiz qalan işçi qüvvəsinin faizidir. İşsizlik nisbətini hesablamaq üçün formula:

\( \textrm{İşsizlik dərəcəsi} = \left( \frac{\textrm{İşsizlərin sayı}}{\textrm{İşçi qüvvəsi}} \right) \times 100 \)

Məsələn, işçi qüvvəsində 1000 nəfər varsa və onlardan 100 nəfəri işsizdirsə, işsizlik səviyyəsi:

\( \textrm{İşsizlik dərəcəsi} = \left( \frac{100}{1000} \right) \times 100 = 10\% \)

İşsizliyin səbəbləri

İnsanların işsiz qalmasının bir çox səbəbi var. Bəzi ümumi səbəblərə aşağıdakılar daxildir:

• İqtisadi tənəzzüllər: İqtisadiyyat yaxşı getmədikdə, müəssisələr çox satmaya bilər, buna görə də işçiləri ixtisar edə bilərlər.
• Texnoloji Dəyişikliklər: Yeni texnologiya bəzi işləri köhnələ bilər. Məsələn, maşınlar insanların gördüyü işləri görə bilirsə, o insanlar işsiz qala bilər.
• İstehlakçı Tələbində Dəyişikliklər: İnsanlar müəyyən məhsulları almağı dayandırsalar, bu məhsulları istehsal edən müəssisələr işçiləri ixtisar edə bilər.
• Qloballaşma: Bəzən iş yerləri işçi qüvvəsinin daha ucuz olduğu başqa ölkələrə keçir. Bu, öz ölkədə işsizliyə səbəb ola bilər.

İşsizliyin Təsirləri

İşsizliyin fərdlərə və iqtisadiyyata bir çox mənfi təsirləri ola bilər. Bu təsirlərdən bəziləri bunlardır:

• Gəlir itkisi: İnsanlar işsiz olduqda pul qazanmırlar. Bu, qida, mənzil və səhiyyə kimi əsas ehtiyacları ödəməyi çətinləşdirə bilər.
• Stress və Psixi Sağlamlıq Problemləri: İşsiz olmaq çox stresli ola bilər. Bu, narahatlıq, depressiya və aşağı özünə hörmət hisslərinə səbəb ola bilər.
• İqtisadi xərclər: Yüksək işsizlik iqtisadi məhsulun aşağı düşməsinə səbəb ola bilər. İnsanlar işləmədikdə, mal və xidmətlər istehsal etmirlər. Bu, bütün iqtisadiyyatı ləngidə bilər.
• Sosial xərclər: Yüksək işsizlik cinayətin artmasına və sosial iğtişaşlara səbəb ola bilər. İnsanlar pul üçün ümidsiz olduqda, qeyri-qanuni fəaliyyətlərə müraciət edə bilərlər.

İşsizliyin həlli yolları

İşsizliyi azaltmağın bir çox yolu var. Bəzi həllər daxildir:

• İş Təlim Proqramları: Bu proqramlar insanlara tələbat olan yeni bacarıqları öyrənməyə kömək edə bilər. Məsələn, yeni texnologiya tətbiq olunarsa, iş üzrə təlim proqramları işçilərə ondan necə istifadə etməyi öyrədə bilər.
• Təhsil: Təhsilin təkmilləşdirilməsi insanlara iş tapmaq üçün lazım olan bacarıqları əldə etməyə kömək edə bilər. Məsələn, məktəblər şagirdlərə kompüter və texnologiyanı öyrədə bilər.
• İqtisadi Siyasətlər: Hökumətlər iqtisadiyyatı stimullaşdırmaq üçün siyasətlərdən istifadə edə bilərlər. Məsələn, vergiləri aşağı sala və ya iş yerləri yaratmaq üçün dövlət xərclərini artıra bilərlər.
• Kiçik Biznesə Dəstək: Kiçik müəssisələr çoxlu iş yerləri yaradır. Hökumətlər kreditlər və qrantlar verməklə kiçik biznesi dəstəkləyə bilərlər.

İşsizlik nümunələri

İşsizliyi daha yaxşı başa düşmək üçün bəzi nümunələr:

• Nümunə 1: Con yazı maşınları istehsal edən fabrikdə işləyirdi. Kompüterlər populyarlaşdıqda insanlar yazı makinası almağı dayandırdılar. Zavod bağlandı və Con işini itirdi. Bu, struktur işsizliyə misaldır.
• Nümunə 2: Maria yayda bələdçi kimi işləyirdi. Qışda turist yox idi, ona görə də işsiz idi. Bu, mövsümi işsizliyə misaldır.
• Misal 3: Tənəzzül zamanı bir avtomobil şirkəti daha az avtomobil satdı. Alex də daxil olmaqla bəzi işçiləri ixtisar etdilər. Bu, dövri işsizliyə misaldır.

Xülasə

İşsizlik, işləməyi bacaran və işləmək istəyən insanların iş tapa bilməməsidir. Sürtünmə, struktur, dövri və mövsümi işsizliyin müxtəlif növləri var. İşsizlik işsizlik nisbətindən istifadə etməklə ölçülür. Buna iqtisadi tənəzzüllər, texnoloji dəyişikliklər, istehlakçı tələbatının dəyişməsi və qloballaşma səbəb ola bilər. İşsizliyin bir çox mənfi təsirləri var, o cümlədən gəlir itkisi, stress, iqtisadi və sosial xərclər. İşsizliyin həlli yollarına iş üzrə təlim proqramları, təhsil, iqtisadi siyasət və kiçik biznesə dəstək daxildir.