Ажилгүйдэл
Ажил хийх боломжтой, ажиллах хүсэлтэй хүмүүс ажил олдохгүй байхыг ажилгүйдэл гэнэ. Энэ нь хувь хүн, гэр бүл, эдийн засагт бүхэлд нь нөлөөлдөг учраас эдийн засгийн чухал сэдэв юм.
Ажилгүйдэл гэж юу вэ?
Хөдөлмөрлөх чадвартай, ажиллах хүсэлтэй хүмүүс ажил олдохгүй байх үед ажилгүйдэл үүсдэг. Эдгээр хүмүүсийг ажилгүй гэж нэрлэдэг. Ажилгүйд тооцогдохын тулд хүн идэвхтэй ажил хайж байх ёстой.
Ажилгүйдлийн төрлүүд
Ажилгүйдлийн янз бүрийн хэлбэрүүд байдаг. Энд зарим үндсэн төрлүүд байна:
- Үрэлтийн ажилгүйдэл: Энэ төрлийн ажилгүйдэл нь хүмүүс ажлын хооронд байх үед үүсдэг. Жишээлбэл, хэрэв хэн нэгэн илүү сайн ажил олохын тулд нэг ажлаа орхисон бол тэр богино хугацаанд ажилгүй байж болно.
- Бүтцийн ажилгүйдэл: Энэ төрөл нь хүмүүсийн эзэмшсэн ур чадвар болон бэлэн ажилд шаардагдах ур чадварын хооронд үл нийцэх үед үүсдэг. Жишээлбэл, хэрэв шинэ технологи нэвтэрч, ажилчид үүнийг ашиглах чадваргүй бол тэд ажилгүй болно.
- Мөчлөгийн ажилгүйдэл: Энэ төрөл нь эдийн засагт бараа, үйлчилгээний эрэлт хэрэгцээ хангалтгүй үед үүсдэг. Жишээлбэл, эдийн засгийн хямралын үед аж ахуйн нэгжүүд тийм ч их борлуулалт хийхгүй тул ажилчдаа цомхотгож магадгүй юм.
- Улирлын чанартай ажилгүйдэл: Энэ төрлийн ажилгүйдэл нь жилийн тодорхой цагт хүмүүс ажилгүй байх үед тохиолддог. Жишээлбэл, фермийн ажилчид ургац хураах боломжгүй өвлийн улиралд ажилгүй болно.
Ажилгүйдлийг хэмжих
Ажилгүйдлийн түвшинг ажилгүйдлийн түвшинг ашиглан хэмждэг. Ажилгүйдлийн түвшин гэдэг нь ажиллах хүчний ажилгүйдлийн хувь юм. Ажилгүйдлийн түвшинг тооцоолох томъёо нь:
\( \textrm{Ажилгүйдлийн түвшин} = \left( \frac{\textrm{Ажилгүй хүмүүсийн тоо}}{\textrm{Ажиллах хүч}} \right) \times 100 \)
Жишээлбэл, ажиллах хүчинд 1000 хүн байгаа бөгөөд тэдгээрийн 100 нь ажилгүй бол ажилгүйдлийн түвшин:
\( \textrm{Ажилгүйдлийн түвшин} = \left( \frac{100}{1000} \right) \times 100 = 10\% \)
Ажилгүйдлийн шалтгаан
Хүмүүс ажилгүй болох олон шалтгаан бий. Зарим нийтлэг шалтгаанууд нь:
- Эдийн засгийн уналт: Эдийн засаг сайнгүй байгаа үед бизнесүүд тийм ч их борлуулалт хийхгүй байх тул ажилчдаа цомхотгож болзошгүй.
- Технологийн өөрчлөлт: Шинэ технологи нь зарим ажлын байрыг хуучирна. Жишээлбэл, хэрэв машинууд хүмүүсийн хийдэг ажлыг хийж чадвал тэдгээр хүмүүс ажилгүй болно.
- Хэрэглэгчийн эрэлтийн өөрчлөлт: Хэрэв хүмүүс тодорхой бүтээгдэхүүн худалдан авахаа больсон бол эдгээр бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэдэг бизнесүүд ажилчдаа цомхотгож болзошгүй.
- Даяаршил: Заримдаа ажлын байрууд ажиллах хүч хямд байдаг бусад улс руу шилждэг. Энэ нь эх орондоо ажилгүйдэлд хүргэж болзошгүй юм.
Ажилгүйдлийн үр нөлөө
Ажилгүйдэл нь хувь хүн болон эдийн засагт олон сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Эдгээр нөлөөний зарим нь:
- Орлогын алдагдал: Хүмүүс ажилгүй байхдаа мөнгө олдоггүй. Энэ нь хоол хүнс, орон сууц, эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ зэрэг үндсэн хэрэгцээгээ төлөхөд хүндрэл учруулж болзошгүй юм.
- Стресс ба сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудал: Ажилгүй байх нь маш их дарамттай байдаг. Энэ нь сэтгэлийн түгшүүр, сэтгэлийн хямрал, өөрийгөө үнэлэх чадвар буурахад хүргэдэг.
- Эдийн засгийн зардал: Ажилгүйдэл өндөр байгаа нь эдийн засгийн гарц буурахад хүргэдэг. Хүмүүс ажил хийхгүй байхад бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэггүй. Энэ нь эдийн засгийг бүхэлд нь удаашруулж болзошгүй.
- Нийгмийн зардал: Ажилгүйдэл өндөр байгаа нь гэмт хэрэг, нийгмийн эмх замбараагүй байдал нэмэгдэхэд хүргэдэг. Хүмүүс мөнгөний төлөө цөхрөнгөө барсан үедээ хууль бус үйлдлүүд рүү ханддаг.
Ажилгүйдлийн шийдэл
Ажилгүйдлийг бууруулах олон арга бий. Зарим шийдэлд:
- Ажлын сургалтын хөтөлбөрүүд: Эдгээр хөтөлбөрүүд нь хүмүүст эрэлт хэрэгцээтэй байгаа шинэ ур чадваруудыг сурахад тусалдаг. Жишээлбэл, хэрэв шинэ технологи нэвтрүүлбэл ажлын байрны сургалтын хөтөлбөрүүд нь ажилчдад үүнийг хэрхэн ашиглахыг зааж өгдөг.
- Боловсрол: Боловсролыг сайжруулах нь хүмүүст ажил олоход шаардлагатай ур чадварыг олж авахад тусалдаг. Жишээлбэл, сургуулиуд оюутнуудад компьютер, технологийн талаар зааж болно.
- Эдийн засгийн бодлого: Засгийн газар эдийн засгийг эрчимжүүлэх бодлого ашиглаж болно. Жишээлбэл, тэд татварыг бууруулах эсвэл ажлын байр бий болгохын тулд засгийн газрын зардлыг нэмэгдүүлэх боломжтой.
- Жижиг бизнесийг дэмжих: Жижиг бизнесүүд олон ажлын байр бий болгодог. Засгийн газар жижиг бизнесийг зээл тусламжаар дэмжих боломжтой.
Ажилгүйдлийн жишээ
Ажилгүйдлийг илүү сайн ойлгоход туслах хэдэн жишээ энд байна.
- Жишээ 1: Жон бичгийн машин үйлдвэрлэдэг үйлдвэрт ажиллаж байсан. Компьютер түгээмэл болоход хүмүүс бичгийн машин худалдаж авахаа больсон. Үйлдвэр хаагдаж, Жон ажилгүй болсон. Энэ бол бүтцийн ажилгүйдлийн жишээ юм.
- Жишээ 2: Мария зуны улиралд аяллын хөтөчөөр ажилласан. Өвлийн улиралд жуулчин ирдэггүй байсан тул ажилгүй байв. Энэ бол улирлын чанартай ажилгүйдлийн жишээ юм.
- Жишээ 3: Хямралын үед автомашины компани цөөн машин зарсан. Тэд Алекс зэрэг зарим ажилчдаа халжээ. Энэ бол мөчлөгийн ажилгүйдлийн жишээ юм.
Дүгнэлт
Ажил хийх боломжтой, ажиллах хүсэлтэй хүмүүс ажил олдохгүй байхыг ажилгүйдэл гэнэ. Ажилгүйдлийн төрөл нь үрэлтийн, бүтцийн, мөчлөгийн, улирлын шинж чанартай байдаг. Ажилгүйдлийн түвшинг ажилгүйдлийн түвшинг ашиглан хэмждэг. Энэ нь эдийн засгийн уналт, технологийн өөрчлөлт, хэрэглэгчийн эрэлтийн өөрчлөлт, даяаршил зэргээс үүдэлтэй байж болно. Ажилгүйдэл нь орлого алдах, стресс, эдийн засаг, нийгмийн зардал гэх мэт олон сөрөг үр дагавартай. Ажилгүйдлийн асуудлыг шийдвэрлэх арга замуудад ажлын байрны сургалтын хөтөлбөр, боловсрол, эдийн засгийн бодлого, жижиг бизнесийг дэмжих зэрэг орно.
