Sot do të mësojmë rreth filozofisë së historisë. Ky mësim do të na ndihmojë të mendojmë për historitë e së kaluarës. Do të përdorim fjalë të thjeshta dhe ide të qarta. Gjithashtu do të shqyrtojmë shembuj nga jeta jonë e përditshme. Filozofia e historisë do të thotë të mendosh se si e kujtojmë të kaluarën dhe çfarë mund të na mësojë e kaluara jonë. Është si të bësh pyetje të mëdha si "Pse ndodhën disa gjëra?" dhe "Çfarë mund të mësojmë prej tyre?"
Historia është historia e asaj që ka ndodhur shumë kohë më parë. Na tregon për njerëz, vende dhe ngjarje. Historia është si një libër i madh me përralla që na tregon aventurat, sfidat dhe mësimet e kohërave të ndryshme. Kur dëgjoni një histori për familjen tuaj, mësuesit tuaj ose komunitetin tuaj, po mësoni rreth historisë. Historia na ndihmon të shohim se si kanë ndryshuar gjërat me kalimin e kohës dhe na tregon se jeta është plot me histori të ndryshme. Mund të jetë për ngjarje të vogla ose ngjarje të mëdha që ndryshuan botën.
Filozofia është një mënyrë për të menduar me kujdes rreth ideve të mëdha. Kur mendojmë shumë për pyetje të tilla si "Çfarë është e drejtë ose e gabuar?" ose "Pse ekzistojmë?", ne po bëjmë filozofi. Filozofia bën pyetje që nuk kanë gjithmonë një përgjigje të thjeshtë. Na ndihmon të eksplorojmë ndjenjat, idetë dhe besimet tona. Edhe pse filozofia ka të bëjë me të menduarit e thellë, ne prapë mund të bëjmë pyetje të thjeshta për ta kuptuar më mirë botën. Për shembull, mund të pyesni pse ndajmë gjëra me njëri-tjetrin ose pse duhet të jemi të sjellshëm. Këto pyetje na ndihmojnë të mësojmë rreth asaj që është e rëndësishme.
Filozofia e historisë është kur ne e përdorim filozofinë për të kuptuar historinë. Do të thotë që ne bëjmë pyetje se si dhe pse ndodhin ngjarjet në të kaluarën. Ne mendojmë se si shkruhet historia dhe pse disa histori tregohen ndërsa të tjerat harrohen. Është si të jesh një detektiv që kërkon të dhëna në historitë e vjetra për të kuptuar se çfarë mund të ketë ndodhur. Filozofia e historisë na ndihmon të shohim se historia nuk është vetëm një listë datash dhe emrash, por një histori e thellë që mund të na japë mësime sot.
Shumë njerëz studiojnë historinë sepse duan të mësojnë nga e kaluara. Kur e kuptojmë se çfarë ka ndodhur shumë kohë më parë, mund të përpiqemi të mos bëjmë të njëjtat gabime. Për shembull, nëse mësojmë se një komunitet ka punuar shumë për të qenë i sjellshëm dhe për të ndihmuar njëri-tjetrin, mund të përpiqemi të jemi të sjellshëm dhe të dobishëm gjithashtu. Të menduarit për të kaluarën tonë na jep ide se si të jetojmë mirë së bashku dhe të bëjmë zgjedhje më të mira. Filozofia e historisë na ndihmon të kuptojmë se çdo ngjarje, e madhe apo e vogël, ka një mësim për ne.
Historia jonë është si një pasqyrë. Na tregon se si jemi tani dhe mund të na ndihmojë ta bëjmë të ardhmen tonë më të mirë. Kur mendojmë për zgjedhjet që bënë njerëzit në të kaluarën, mësojmë pse disa zgjedhje funksionuan dhe të tjerat jo. Për shembull, nëse një qytet do të kishte shumë kopshte dhe ushqim të përbashkët, ata do të ishin të lumtur dhe të shëndetshëm. Kjo na tregon se puna së bashku dhe kujdesi për njëri-tjetrin është shumë e rëndësishme. Duke përdorur historinë, ne gjithashtu mund të mësojmë për drejtësinë, respektin dhe mirësinë. Këto janë mësime që janë të dobishme çdo ditë.
Le të shqyrtojmë disa pyetje të thjeshta që na ndihmojnë të mendojmë për historinë:
Këto pyetje na orientojnë të mendojmë më thellë për të kaluarën tonë. Ato na kujtojnë se historia është pjesë e asaj që jemi dhe se zgjedhjet tona kanë kuptim.
Imagjinoni sikur po tregoni një histori për panairin e shkollës së vitit të kaluar. Mund të thoni: "Luajtëm lojëra argëtuese, ndamë ëmbëlsira dhe qeshëm së bashku". Kjo është një pjesë e historisë së shkollës suaj. Tani, mendoni për një kohë kur keni ndihmuar një mik ose keni mësuar diçka të re. Kur i ndani këto momente, po krijoni një dokument të asaj që ka ndodhur. Filozofia e historisë na kërkon të mendojmë pse këto momente janë të rëndësishme, edhe nëse duken të vogla.
Për shembull, nëse një mik ju ka ndihmuar dikur kur keni rënë, mund të pyesni: "Pse ishte kaq i sjellshëm ai mik?" Dhe kjo mund t'ju bëjë të mendoni për idenë e vullnetit të mirë dhe se si ai formëson jetën tonë. Ashtu si historia e një udhëheqësi të madh që ndihmoi shumë njerëz, edhe veprimet e vogla ndihmojnë në ndërtimin e një bote më të mirë. Këta shembuj na tregojnë se historia është kudo dhe çdo histori ka rëndësi.
Është interesante të mendosh se kush e shkruan historinë. Ndonjëherë, historia shkruhet nga njerëz që ishin aty kur ndodhën ngjarjet. Ata kujtojnë detaje dhe tregojnë histori rreth asaj që panë. Herë të tjera, historia shkruhet më vonë nga njerëz që studiojnë libra dhe histori të vjetra. Të dyja mënyrat mund të na mësojnë shumë, por ato gjithashtu mund të tregojnë gjëra në mënyra të ndryshme.
Për shembull, nëse ju dhe shoku/shoqja juaj tregoni një histori rreth kohës së lojës, secili prej jush mund të kujtojë pjesë të ndryshme. Shoku/shoqja juaj mund të kujtojë një lojë qesharake, ndërsa ju kujtohet të keni ndarë lodrat tuaja. Në mënyrë të ngjashme, historia mund të tregohet në shumë mënyra. Filozofia e historisë na ndihmon të kuptojmë se ka shumë anë të një historie. Kjo do të thotë që duhet të dëgjojmë me kujdes dhe të përpiqemi të mësojmë nga këndvështrime të ndryshme.
Historia është gjithashtu historia e madhe e kohës. Koha është si një vijë që shkon nga e kaluara në të tashmen dhe pastaj në të ardhmen. Çdo moment është pjesë e kësaj vije të gjatë. Kur shikojmë prapa në kohë, shohim një pamje të vendit nga kemi ardhur. Filozofia e historisë na bën të mendojmë për kohën dhe vendin tonë në të.
Imagjinoni një pemë të madhe. Unazat brenda pemës tregojnë një histori se si është rritur ajo gjatë shumë viteve. Çdo unazë është pjesë e jetës së saj. Në të njëjtën mënyrë, çdo ngjarje në histori është si një unazë në pemën e kohës. Duke mësuar rreth këtyre unazave, ne mund ta kuptojmë më mirë se si është rritur dhe ndryshuar bota jonë. Kjo na ndihmon të shohim se çdo gjë ka një fillim, një mes dhe një të ardhme.
Historia nuk është vetëm një histori. Ajo përbëhet nga shumë zëra nga kultura dhe vende të ndryshme. Filozofia e historisë na mëson t'i vlerësojmë këto ndryshime. Çdo kulturë ka historinë e vet dhe mënyrën e vet të të kuptuarit të së kaluarës.
Për shembull, mendoni se si familje të ndryshme i festojnë festat. Në një familje, mund të ketë një histori të veçantë se si e festuan për herë të parë një festë të madhe. Në një familje tjetër, mund të ketë një histori të ndryshme për një traditë të transmetuar brez pas brezi. Të dyja këto histori janë të rëndësishme. Ato na ndihmojnë të mësojmë rreth mënyrave të ndryshme të jetesës dhe të të menduarit. Kur dëgjojmë histori të ndryshme, bëhemi më të sjellshëm dhe më mirëkuptues.
Kujtesa luan një rol shumë të rëndësishëm në histori. Është nëpërmjet kujtesës që ne i ruajmë historitë e jetës sonë. Kur kujtojmë diçka, ajo mbetet me ne dhe ne ua kalojmë të tjerëve. Tregimi i historive është mënyra se si i ndajmë kujtimet tona. Filozofia e historisë shqyrton se si kujtimet tona formësojnë atë që mendojmë për të kaluarën.
Për shembull, kur kujtoni një ditë argëtuese në park, mund t’ua tregoni miqve tuaj për të. Ndërsa ndani historinë tuaj, miqtë tuaj mund të shtojnë kujtimet e tyre. Së bashku, krijoni një histori më të pasur që u jep të gjithëve një pamje më të mirë të asaj që ndodhi. Kjo është e ngjashme me mënyrën se si shkruhet historia. Shumë njerëz ndajnë kujtimet e tyre dhe këto kujtime bashkohen për të formuar historinë e një vendi ose ngjarjeje.
Ndonjëherë mënyra se si mendojmë për historinë mund të ndryshojë me kalimin e kohës. Idetë dhe informacionet e reja mund të na bëjnë t'i shohim ngjarjet e vjetra në një dritë tjetër. Filozofia e historisë na ndihmon të kuptojmë se idetë tona për të kaluarën nuk janë të fiksuara. Ato mund të rriten dhe të ndryshojnë ndërsa mësojmë më shumë.
Imagjinoni sikur keni ndërtuar një kullë prej blloqesh dje. Sot, nëse e shikoni përsëri, mund të shihni diçka që nuk e keni vënë re më parë. Mund të mendoni për një mënyrë të re për ta ndërtuar atë ose të shihni një model argëtues në të. Në të njëjtën mënyrë, ndërsa historianët dhe filozofët mësojnë më shumë, ata mund të ndryshojnë mënyrën se si shpjegojnë atë që ka ndodhur shumë kohë më parë. Kjo na mëson se të mësuarit nuk ndalet kurrë dhe ne gjithmonë mund të bëjmë më shumë pyetje për të kuptuar gjërat më mirë.
Kurioziteti është shumë i rëndësishëm kur studiojmë historinë. Të jesh kurioz do të thotë të bësh pyetje dhe të kërkosh përgjigje. Filozofia e historisë na inkurajon të jemi kuriozë. Na mëson të pyesim veten rreth arsyeve që fshihen pas ngjarjeve dhe historive të njerëzve që kanë jetuar para nesh.
Kur pyet pse dikush bëri një zgjedhje të caktuar ose si filloi një ngjarje e veçantë, po tregohesh kurioz. Ky kuriozitet na ndihmon të mësojmë më shumë dhe ta shohim botën në mënyra të reja. Edhe kur gjërat duken të thjeshta, pyetja "pse" mund të çojë në zbulime emocionuese. Kurioziteti e bën historinë interesante dhe plot surpriza. Na kujton se çdo pyetje që bëjmë mund të na ndihmojë të mësojmë diçka të re.
Historia nuk është diçka që është larg ose që gjendet vetëm në libra. Ajo është e lidhur me jetën tonë. Ajo që ndodhi shumë kohë më parë mund të ndikojë në mënyrën se si jetojmë sot. Filozofia e historisë na tregon se historia e çdo personi është e rëndësishme. Edhe ngjarjet e vogla ose momentet e përditshme kanë kuptim.
Për shembull, nëse mësoni se qyteti juaj dikur festonte një festë të veçantë, mund të shihni se si i bashkonte njerëzit. Madje mund të kuptoni se e njëjta frymë bashkëjetese është e rëndësishme në jetën tuaj. Kjo lidhje na ndihmon të kuptojmë se historia është më shumë sesa e kaluara - është pjesë e asaj që jemi tani dhe asaj që mund të bëhemi në të ardhmen.
Ndonjëherë, bërja e pyetjeve të mëdha mund të duket e vështirë. Por mund të jetë gjithashtu argëtuese dhe emocionuese. Filozofia e historisë na fton të bëjmë pyetje të thjeshta rreth ideve të mëdha. Pyetje të tilla si "Çfarë është një jetë e mirë?" ose "Si e dimë se çfarë është e drejtë?" janë pjesë e filozofisë. Kur i lidhim këto pyetje me historinë, mund t'i shohim ato në mënyra të reja.
Mund të fillosh duke menduar për ditën tënde. Pyet veten: "Çfarë e bëri të veçantë ditën e sotme?" ose "Si bëra një zgjedhje të mirë?" Pastaj, imagjino se si mund të ishin ndjerë njerëzit shumë vite më parë në një situatë të ngjashme. Duke krahasuar ndjenjat dhe veprimet e tua me ato të të tjerëve, mëson se shumë ide janë të njëjta pavarësisht se kur jeton. Kjo të ndihmon të shohësh se historia është plot me mësime rreth të qenit i guximshëm, i sjellshëm dhe i mençur.
Një nga pjesët më interesante të filozofisë së historisë është se çdo histori ka shumë shtresa. Një shtresë mund të tregojë një fakt të thjeshtë, si një datë ose një vend. Një shtresë tjetër mund të na tregojë për ndjenjat, shpresat dhe ëndrrat. Kur shikojmë historinë, shohim fakte dhe emocione të përziera së bashku. Kjo përzierje e bën historinë një temë të pasur dhe të thellë.
Mendoni të lexoni librin tuaj të preferuar me përralla. Figurat ju tregojnë se çfarë po ndodh, dhe fjalët ju tregojnë më shumë rreth personazheve dhe ndjenjave të tyre. Kur dëgjoni me kujdes, do të shihni se historia nuk ka të bëjë vetëm me atë që ndodhi, por edhe me mënyrën se si u ndien personazhet dhe çfarë shpresonin. Në të njëjtën mënyrë, historia nuk është vetëm ngjarje dhe fakte. Ka të bëjë edhe me të kuptuarit e mendimeve dhe ndjenjave të njerëzve që jetuan shumë kohë më parë.
Ndryshimi është pjesë e çdo historie. Njerëzit, vendet dhe idetë rriten dhe ndryshojnë me kalimin e kohës. Filozofia e historisë na ndihmon të shohim se ndryshimi mund të jetë si i mirë ashtu edhe sfidues. Na tregon se edhe kur gjërat ndryshojnë, gjithmonë ka mësime për të nxjerrë.
Imagjinoni një bimë të vogël që rritet dhe bëhet një pemë e madhe. Në fillim, bima është e vogël, por me kalimin e kohës bëhet e fortë dhe e gjatë. Ashtu si bima, shoqëritë dhe komunitetet rriten ndërsa mësojnë nga përvojat e kaluara. Ndonjëherë ndryshimi mund të jetë i vështirë, por shpesh çon në mënyra të reja dhe më të mira jetese. Kjo na mëson të jemi të duruar dhe të kërkojmë gjërat e mira që vijnë me ndryshimin.
Filozofia e historisë na mëson gjithashtu rreth respektit dhe mirëkuptimit. Kur dëgjojmë histori të ndryshme nga e kaluara, mësojmë të vlerësojmë ndryshimet midis njerëzve. Çdo person dhe çdo kulturë ka mënyrën e vet të të parit të botës. Respektimi i këtyre ndryshimeve na ndihmon të jetojmë së bashku në paqe.
Për shembull, në klasën tuaj, secili prej jush mund të festojë një ditëlindje të ndryshme ose të ketë një traditë të veçantë. Edhe pse festoni në mënyra të ndryshme, të gjithë ju ndihmoni ta bëni klasën një vend miqësor. Në të njëjtën mënyrë, historia është plot me zëra dhe ide të ndryshme. Duke i dëgjuar të gjithë ata, ne mësojmë të respektojmë dhe të kujdesemi për njëri-tjetrin.
Një nga mënyrat më të mira për të mësuar rreth filozofisë së historisë është përmes historive dhe pyetjeve. Sa herë që dikush tregon një histori, ai ndan një pjesë të historisë. Dhe çdo pyetje që bëjmë mund të çojë në edhe më shumë të nxënit. Mos harroni se çdo pyetje është e rëndësishme sepse ju ndihmon të mendoni dhe të kuptoni më mirë.
Për shembull, nëse dëgjoni një histori për një akt të mirë nga e kaluara, mund të pyesni: "Pse personi zgjodhi të ishte i mirë?" ose "Si mund të jem edhe unë i mirë?" Këto pyetje e bëjnë historinë edhe më interesante. Ato ju ndihmojnë të shihni se historia është e gjallë dhe se ju mund të jeni pjesë e saj duke bërë zgjedhjet tuaja të mira.
Është e rëndësishme të shohim që historia lidhet me jetën tonë të përditshme. Zgjedhjet tona të sotme bëhen historia e së nesërmes. Filozofia e historisë na kujton se çdo gjë e vogël që bëjmë mund të jetë pjesë e një historie më të madhe. Qoftë duke ndarë një buzëqeshje, duke ndihmuar dikë, apo thjesht duke mësuar gjëra të reja, ju po shkruani historinë tuaj.
Mendojeni si të vizatoni një figurë. Çdo vijë dhe ngjyrë që i shtoni vizatimit tuaj e bën atë unik dhe të veçantë. Në të njëjtën mënyrë, çdo veprim dhe çdo vendim i shton një detaj të ri pamjes së përgjithshme të historisë. Kjo na ndihmon të kuptojmë se çdo person është i rëndësishëm dhe çdo histori ka rëndësi.
Njerëzit mund ta shohin historinë në mënyra të ndryshme. Atë që një person e mendon të rëndësishme, një tjetër mund ta shohë ndryshe. Filozofia e historisë na mëson se është në rregull të kesh ide të ndryshme për të kaluarën. Kur ndajmë dhe dëgjojmë pikëpamje të ndryshme, mund të mësojmë edhe më shumë.
Imagjinoni të flisni me miqtë tuaj për një lojë të preferuar në shesh lojërash. Çdo mik mund të ketë një ide të ndryshme për mënyrën më të mirë për të luajtur. Duke i dëgjuar të gjithë, mësoni mënyra të reja për të shijuar lojën. Në të njëjtën mënyrë, historia bëhet më e pasur kur dëgjojmë shumë zëra. Çdo ide e re mund të na ndihmojë ta shohim të kaluarën në një dritë të re.
Filozofia e historisë është një udhëtim mësimi. Ka të bëjë me kuriozitetin, bërjen e pyetjeve dhe eksplorimin e historive. Ashtu siç lexoni një libër për të zbuluar se çfarë ndodh më pas, mund të eksploroni historinë për të mësuar rreth zgjedhjeve që bënë njerëzit dhe mësimeve që nxorën me to.
Ky udhëtim na mëson aftësi të rëndësishme. Na mëson të mendojmë me kujdes dhe të kuptojmë pse ndodhin gjërat. Na tregon se çdo histori ka një arsye dhe çdo zgjedhje ka një mësim. Ndërsa rritesh, do të vazhdosh të bësh pyetje dhe të mësosh më shumë nga historia që të rrethon. Kjo të bën një mendimtar më të mirë dhe një person më të sjellshëm.
Ndërsa filozofia e historisë na bën të shikojmë prapa, ajo na ndihmon gjithashtu të shikojmë përpara. Njohja e së kaluarës mund të na udhëzojë të marrim vendime të zgjuara për të ardhmen. Na tregon se kur mësojmë nga historitë e vjetra, mund të krijojmë histori të reja dhe të lumtura për nesër. Mësimet nga historia mund të na frymëzojnë të jemi të sjellshëm, të guximshëm dhe krijues.
Për shembull, nëse e dini që bashkëpunimi e ka ndihmuar komunitetin tuaj në të kaluarën, mund ta përdorni këtë ide për të zgjidhur problemet sot. Qoftë pastrimi i dhomës suaj apo ndihma ndaj një miku, çdo akt i vogël mirësie ndërton një të ardhme më të mirë. Historia dhe filozofia së bashku na tregojnë se veprimet tona kanë rëndësi dhe se çdo zgjedhje ka rëndësi.
Sot, mësuam se historia është historia e asaj që ka ndodhur shumë kohë më parë dhe se filozofia është të menduarit me kujdes rreth pyetjeve të mëdha. Filozofia e historisë i kombinon këto dy ide. Na bën të pyesim pse ndodhin ngjarjet dhe çfarë mund të mësojmë prej tyre. Pamë se historia na ndihmon të kuptojmë botën tonë, na mëson mirësinë dhe na tregon mënyrat e shumta se si njerëzit jetojnë jetën e tyre.
Mësuam se historia shkruhet nga shumë këndvështrime. Ashtu si një enigmë me shumë pjesë, historia e çdo personi bashkohet për të krijuar një tablo të plotë. Gjithashtu pamë se ndryshimi është një pjesë normale e jetës dhe çdo ndryshim ka një mësim. Mësuam se duke qenë kuriozë dhe duke bërë pyetje, mendjet tona rriten dhe zemrat tona qëndrojnë të hapura ndaj ideve të reja.
Çdo histori, nga një kujtim i vogël në klasë deri te ngjarjet e mëdha në një komunitet, është e rëndësishme. Historia na ndihmon të shohim se çdo veprim ka rëndësi. Na tregon se duke mësuar rreth së kaluarës, mund ta bëjmë të ardhmen më të mirë. Edhe nëse pyetjet janë të thjeshta, ato na çojnë drejt mençurisë dhe mirëkuptimit.
Mbani mend, secili prej jush po shkruan historinë e vet me zgjedhjet që bën çdo ditë. Filozofia e historisë na mëson të respektojmë idetë e ndryshme, të mësojmë nga gabimet tona dhe të ndërtojmë një të ardhme më të ndritur së bashku. Vazhdoni të jeni kuriozë, të bëni pyetje dhe të shijoni historitë e mrekullueshme përreth jush.
