Bugun biz fikrlashning ikkita muhim usuli haqida bilib olamiz. Bunday fikrlash usullari deduktiv fikrlash va induktiv fikrlash deb ataladi. Ular bizga dunyoni tushunishga va har kuni to'g'ri qarorlar qabul qilishga yordam beradi. Biz bu g'oyalarni boshqotirmalarni yechishda, rejalar tuzishda yoki atrofimizdagi narsalar haqida shunchaki hayron bo'lganda foydalanamiz. Ushbu dars sizga bunday fikrlash turlari nimani anglatishini ko'rsatib beradi, sizga ko'plab misollar keltiradi va ularni kundalik hayotingizda qanday ishlatishingiz mumkinligini tushuntiradi.
Mulohaza yuritish deganda aniq fikr yuritish tushuniladi. Bu butun rasmni ko'rish uchun jumboq qismlarini birlashtirganga o'xshaydi. Mulohaza yuritayotganda, siz maslahatlarga qaraysiz va ular nimani anglatishini o'ylaysiz. Biror narsa to'g'ri yoki noto'g'riligini aniqlash uchun fikrlashdan foydalanishingiz mumkin. Ushbu fikrlash usuli juda muhim, chunki u sizni maktabda, uyda va do'stlar bilan tanlov qilishda yo'naltiradi.
Har kuni siz o'zingiz bilmagan holda fikr yuritasiz. Misol uchun, ertalab kiyimingizni tanlashga qaror qilganingizda yoki o'yinchoqlaringizni qanday baham ko'rishni aniqlaganingizda, siz mulohaza yuritasiz. Aniq fikrlash qobiliyati mantiq va tanqidiy fikrlashning bir qismidir.
Deduktiv fikrlash - bu fikrlash usuli bo'lib, biz umumiy qoidadan boshlaymiz va keyin ma'lum bir holatni ko'rib chiqamiz. Deduktiv fikrlashda biz ko'p narsalarga tegishli bo'lgan haqiqiy qoidadan boshlaymiz. Keyin biz ushbu qoidadan ma'lum bir narsa bo'yicha tanlov yoki qaror qabul qilish uchun foydalanamiz.
Masalan, \(\textrm{barcha mevalarning urug'lari bor}\) va olma meva ekanligini bilsak, olmaning urug'i bo'lishi kerak, deyishimiz mumkin. Shunday qilib, siz xulosangiz to'g'ri ekanligiga ishonchingiz komil bo'lishi mumkin, chunki katta qoida ushbu guruhdagi barcha elementlar uchun to'g'ri.
Yana bir misol, agar siz \(\textrm{hamma itlar hurishadi}\) bilsangiz va itni ko'rsangiz, bu it hurlaydi, degan xulosaga kelishingiz mumkin. Deduktiv fikrlash oddiy retseptga amal qilish kabidir. To'g'ri ko'rsatmalarga ega bo'lsangiz, har doim to'g'ri javob olasiz.
Deduktiv fikrlash, siz boshlagan qoida juda kuchli va aniq bo'lsa yaxshi ishlaydi. Haqiqiy umumiy qoidaga ega bo'lganingizdan so'ng, ma'lum bir narsa haqida yangi narsalarni o'rganish uchun undan osongina foydalanishingiz mumkin.
Induktiv fikrlash deduktiv fikrlashdan farq qiladi. Induktiv fikrlashda biz bir nechta misollar yoki kuzatishlarni ko'rib chiqishni boshlaymiz. Keyin biz ulardan umumiy qoida yoki naqsh haqida taxmin qilish uchun foydalanamiz.
Misol uchun, har kuni ertalab quyosh chiqayotganini ko'rsangiz, "Quyosh har doim chiqadi" deb o'ylashingiz mumkin. Bu erda siz quyosh chiqishining ko'plab misollarini ko'rdingiz, shuning uchun ertaga yana sodir bo'lishini taxmin qilasiz. Bu induktiv fikrlashdir.
Yana bir misol: agar siz uchta qulupnayni tatib ko'rsangiz va ularning barchasi shirin bo'lsa, siz barcha qulupnaylarni shirin deb o'ylashingiz mumkin. Induktiv fikrlashda siz ko'rgan bir nechta holatlarga asoslanib umumiy taxmin qilasiz. Sizning taxminingiz juda katta bo'lishi mumkin bo'lsa ham, bu har doim ham to'liq aniq emas, chunki istisnolar bo'lishi mumkin.
To'liq qoidaga ega bo'lmaganda, induktiv fikrlash bizga yangi g'oyalarni o'rganishga yordam beradi. Bu bizga tafsilotlarga e'tibor berish va keyinroq tekshirilishi mumkin bo'lgan taxminlar qilish imkonini beradi.
Siz kun davomida ko'p marta deduktiv fikr yuritasiz. Misol uchun, agar siz maktab ertalab soat 8:30da boshlanishini bilsangiz va allaqachon 8:15 bo'lsa, shoshilishingiz kerakligini bilasiz. Siz maktab vaqti haqidagi qoidadan foydalandingiz va uni o'z vaziyatingizga qo'lladingiz.
Aniq qoidalarga ega o'yin o'ynashda siz deduktiv fikrlashni ham ishlatasiz. Agar siz o'yin qoidasida "har bir harakat berilgan tartibda bo'lishi kerak" deganini bilsangiz, o'ynashdan oldin ushbu qoidadan foydalanasiz. Bu odat sizga to'g'ri tanlov qilishga va muammolarni kuchli hal qiluvchi bo'lishga yordam beradi.
Yana bir kundalik misol, tishlaringizni cho'tkalash bo'yicha ko'rsatmalarga amal qilganingizda. Agar ota-onangiz "tishlaringizni ikki daqiqaga yuving" desa, siz har kuni bu aniq qoidadan foydalanasiz. Ushbu ko'rsatmalarga ehtiyotkorlik bilan rioya qilish, deduktiv fikrlash bizga kundalik ishlarimizda qanday yordam berishini ko'rsatadi.
Induktiv fikrlash kundalik hayotda ham juda keng tarqalgan. Tasavvur qiling, siz qora bulutlar ko'pincha yomg'irni anglatadi. Buni bir necha marta ko'rganingizdan so'ng, siz: "Bulutlar qorong'i bo'lgani uchun yomg'ir yog'ayapti" deb aytishingiz mumkin. Sizning taxminingiz avval ko'rgan narsangizga asoslanadi va bu induktiv fikrlashdir.
Yana bir misol, do'stingiz sovg'a olgandan keyin tabassum qilayotganini ko'rsangiz. Agar bu bir necha marta sodir bo'lsa, sovg'alar har doim odamlarni xursand qiladi deb o'ylashingiz mumkin. Umumiy fikrni shakllantirish uchun ushbu kichik daqiqalardan foydalanish induktiv fikrlashni qo'llashning yana bir usuli hisoblanadi.
Induktiv fikrlash bizga o'rganish va kashf qilishimizga yordam beradi. Bu har doim ham mukammal bo'lmasa ham, kuzatishlar asosida taxmin qilish bizga dunyo haqida fikr yuritish uchun yo'l beradi. Bu bizga hatto oddiy g'oyalar va naqshlar ham keyinchalik murakkabroq narsalarni tushunishga yordam berishi mumkinligini ko'rsatadi.
Deduktiv va induktiv fikrlash o'rtasida aniq farqlar mavjud. Ushbu farqlarni tushunish muammo haqida o'ylashning eng yaxshi usulini tanlashga yordam beradi.
Deduktiv fikrlash: Bu usul katta qoidadan boshlanadi. Qoida guruhdagi barcha narsalar uchun amal qiladi. Keyin tanlangan element haqida qaror qabul qilish uchun qoidadan foydalanasiz. Masalan, \(\textrm{agar barcha qushlarning patlari bo'lsa, chumchuqning patlari bor}\) deganda siz deduktiv fikr yuritasiz.
Induktiv fikrlash: Bu usul bir nechta misollar bilan boshlanadi. Ushbu misollardan siz kattaroq guruh haqida taxmin qilasiz. Misol uchun, uch yoki to'rtta qush uchayotganini ko'rsangiz, "barcha qushlar ucha oladi" deb taxmin qilishingiz mumkin. Garchi bu taxmin juda ehtimol bo'lib tuyulishi mumkin bo'lsa ham, u qat'iy qoidaga emas, balki bir nechta kuzatishlarga asoslanadi.
Har ikkala fikrlash turi ham o'ziga xos foydalanishga ega. Deduktiv fikrlash, sizda kuchli qoidaga ega bo'lganingizda juda qat'iy javob beradi. Induktiv fikrlash sizga misollarga tayanish kerak bo'lganda yangi g'oyalarni o'rganish va tushunish imkonini beradi.
Keling, fikrni yaxshiroq tushunish uchun deduktiv fikrlashning yana bir nechta aniq misollarini ko'rib chiqaylik:
Ushbu misollarning har birida biz aniq to'g'ri bo'lgan qoidadan boshlaymiz va keyin aniq bir narsani hal qilish uchun foydalanamiz. Bu aniq jarayon deduktiv fikrlashni juda ishonchli qiladi.
Keling, ushbu turdagi fikrlash qanday ishlashini tushunishga yordam berish uchun induktiv fikrlashning yana bir nechta misollarini ko'rib chiqaylik:
Ushbu misollar induktiv fikrlashning siz ko'rgan yoki boshdan kechirgan narsalarga asoslanganligini ko'rsatadi. Ular sizga dunyodan o'rganishga yordam beradi, hatto har bir holat aynan bir xil ekanligiga ishonchingiz komil bo'lmasa ham.
Ba'zan siz bir vaqtning o'zida deduktiv va induktiv fikrlashni qo'llashingiz mumkin. Agar sizda qoida bo'lsa va siz ham kuzatishlar qilsangiz, siz kuchli fikrlash usulini yaratasiz.
Masalan, siz \(\textrm{barcha o'simliklar o'sishi uchun suv kerak}\) qoidasini bilishingiz mumkin (deduktiv fikrlash). Keyin siz o'simlikingizning cho'kayotganini ko'rasiz va "Balki unga ko'proq suv kerakdir" deb o'ylaysiz (induktiv fikrlash). Qoida va bog'ingizda nima kuzatayotganingizdan foydalanib, o'simlikingiz sog'lom bo'lishiga nima yordam berishini hal qilishingiz mumkin.
Ikkala usuldan foydalanishning bu usuli juda foydali. Bu fikr yuritish moslashuvchan vosita ekanligini ko'rsatadi. Aniq qoidani diqqat bilan kuzatish bilan birlashtirib, fikringizni yanada kuchliroq qiladi.
Deduktiv va induktiv fikrlash faqat maktabda qo'llanilmaydi. Ular haqiqiy hayotda ko'p odamlar tomonidan ishlatiladigan asboblardir. Kattalar bu ko'nikmalarni har kuni ko'plab ishlarda qo'llashadi.
Misol uchun, muhandislar ko'priklarni qurishda deduktiv fikrlashdan foydalanadilar. Ular ko'priklar xavfsiz va mustahkam ekanligiga ishonch hosil qilish uchun aniq qoidalar va ilmiy dalillarga amal qiladilar. Shifokor bemorni sog'lom bo'lganida ko'rganida, ular nima noto'g'ri bo'lishi mumkinligini hal qilishdan oldin ko'plab alomatlarga qarab induktiv fikr yuritadilar. Kundalik muammolarni hal qilishda fikrlashning ikkala usuli ham muhimdir.
Uyda ovqat pishirishda retseptga amal qilishingiz mumkin. Retsept qoidaga o'xshaydi. Unga amal qilsangiz, mazali taom tayyorlashingizni bilasiz. Boshqa tomondan, agar siz sendvichingiz uchun turli xil qo'shimchalarni sinab ko'rishni boshlasangiz, siz induktiv fikrlashdan foydalanasiz. Siz nima yaxshi ishlayotganini ko'rasiz va keyingi taomingiz haqida taxmin qilasiz. Bu misollar mantiqiy fikrlash hamma joyda foydali ekanligini ko'rsatadi.
Kundalik jumboqlar va tanlovlarga e'tibor qaratib, deduktiv va induktiv fikrlashdan foydalanishni mashq qilishingiz mumkin. Biror narsa sodir bo'lganda, nima uchun bu sodir bo'lganligi haqida o'ylashga harakat qiling. O'zingizdan so'rang, buni tushuntiruvchi qoida yoki naqsh bormi.
Do'stlaringiz yoki oilangiz bilan atrofingizdagi narsalar haqida gapiring. Siz shunday deyishingiz mumkin: "Men har safar bulutli bo'lsa, yomg'ir yog'ishiga e'tibor qaratdim". Ushbu oddiy muhokama induktiv fikrlashdan foydalanishga yordam beradi. "O'yinchoqlaringizni kechki ovqatdan oldin qo'ying" kabi aniq ko'rsatmani eshitganingizda, nima qilish kerakligini aniq bilish uchun deduktiv fikrlashdan foydalanasiz.
Oddiy jumboqlar yoki topishmoqlar ham mantiqiy fikrlashni mashq qilishga yordam beradi. Har safar bittasini hal qilganingizda, miyangiz maslahatlar va qoidalardan foydalanish haqida biroz ko'proq bilib oladi. Vaqt o'tishi bilan siz hayotning ko'p qismlarida naqsh va qoidalarni ko'rishingiz mumkin bo'ladi. Bu sizni yaxshiroq fikrlovchi va muammolarni hal qiluvchi qiladi.
Tanqidiy fikrlash savol berish va ularga javob izlashdir. Hikoya yoki multfilm tomosha qilganingizda, “Nega bunday bo‘ldi?” deb so‘rashga harakat qiling. yoki "Bu haqiqat ekanligini men qayerdan bilaman?"
Misol uchun, agar hikoyadagi qahramon har doim boshqalarga yordam bersa, "Buni qilishga qanday qoidalar yordam beradi?" Buni qilganingizda, siz deduktiv va induktiv fikrlashdan foydalanasiz. Siz misollarni ko'rasiz va keyin umumiy g'oyalar haqida o'ylaysiz.
Bulmacalar, o'yinlar va hatto oddiy hikoyalar sizga ushbu fikrlash qobiliyatlaridan foydalanish imkoniyatini beradi. Xotira o'yinlarini o'ynaganingizda yoki boshqotirmalarni sinab ko'rsangiz, bosqichma-bosqich maslahatlarga amal qilishni o'rganasiz. O'sib ulg'aygan sari, bu qiziqarli mashg'ulotlar miyangizni yanada kuchliroq bo'lishiga yordam beradi.
Bunday fikrlash mushakni mashq qilish kabidir. Qanchalik ko'p mashq qilsangiz, muammolarni hal qilishda va dunyoni tushunishda shunchalik kuchli bo'lasiz.
Maktabda o'qituvchingiz yangi g'oyalarni tushuntirganda diqqat bilan tinglang. Agar biror narsaga ishonchingiz komil bo'lmasa, savollar bering. Aniq fikrlash qobiliyatingizdan foydalanganda, nimani o'rganganingizni yaxshiroq eslaysiz.
Uy vazifasi ustida ishlaganingizda, berilgan muammolardagi maslahatlarni aniqlashga harakat qiling. Agar muammo sizga qoida bersa, unga amal qilish uchun deduktiv fikrlashdan foydalaning. Agar siz yangi g'oya yoki naqshni o'rganayotgan bo'lsangiz, nima to'g'ri bo'lishi mumkinligini taxmin qilish uchun induktiv fikrlashdan foydalaning.
Uyda, kuningizni tartib bilan o'ylab ko'ring. Siz har kuni ertalab tartib bilan boshlaganingizni sezishingiz mumkin: uyg'oning, tishlaringizni yuving va nonushta qiling. Ushbu naqshni ko'rish induktiv fikrlashning namunasidir. Agar siz o'yindan keyin xonangizni tozalash kabi qoidaga rioya qilsangiz, bu deduktiv fikrlashning namunasidir.
Ota-onangiz yoki aka-ukalaringiz bilan kuningiz haqida suhbatlashish ham fikr yuritishga yordam beradi. Ulardan nima uchun nima sodir bo'lganini so'rang va o'z fikrlaringiz bilan o'rtoqlashing. Bunday fikr almashish sizning tanqidiy fikrlash qobiliyatingizni yanada yaxshilaydi.
Deduktiv va induktiv mulohazalar haqida yodda tutishingiz kerak bo'lgan ba'zi muhim fikrlar:
Keling, ushbu g'oyalarni ishda ko'rish uchun ba'zi amaliy kundalik misollarni ko'rib chiqaylik:
Agar uyg'onib, osmon qorong'i ekanligini ko'rsangiz, tez orada yomg'ir yog'ishi mumkinligini taxmin qilishingiz mumkin. Bu induktiv fikrlashning namunasidir, chunki siz taxmin qilish uchun o'tgan tajribangizdan foydalanasiz. Keyin, agar siz o'qituvchingiz "osmon qorong'i bo'lsa, soyabon olib yurishimiz kerak" deganini eslasangiz, soyabon olishga qaror qilish uchun deduktiv fikrlashdan foydalanishingiz mumkin.
Yana bir misol, siz qurilish bloklari bilan o'ynaganingizda. Aytaylik, siz sinf qoidasidan \(\textrm{barcha qizil bloklar katta}\) ekanligini bilasiz. Bitta qizil blokni ushlab turganingizda, uning katta ekanligini tushunishingiz mumkin. Keyinchalik, agar siz har safar ranglarni moslashtirganingizda qismlar yaxshiroq mos kelishini sezsangiz, "Mos ranglar minorani mustahkam qiladi" deb o'ylashingiz mumkin. Shu tarzda siz deduktiv va induktiv fikrlashni birgalikda ishlatasiz.
Kichik narsalarni ham sezishingiz mumkin. Misol uchun, uy hayvoningizning uyga kelganingizda hayajonlanganini ko'rsangiz, uy hayvonining baxti sevgi belgisi ekanligini bilib olasiz. Har bir uy hayvonini ko'rmagan bo'lsangiz ham, kuzatuvlaringiz ushbu umumiy fikrni tushunishga yordam beradi.
Mantiqiy fikrlash nafaqat maktab jumboqlarini echish uchun. Bu kundalik qarorlar qabul qilishda yordam beradigan mahoratdir. Nima kiyish haqida o'ylaganingizda, tashqariga qarab, ob-havoni ko'rishingiz mumkin. Agar quyoshli bo'lsa, siz engil kiyimlarni tanlaysiz. Agar yomg'irli bo'lsa, siz issiq narsani tanlaysiz va soyabonni oling. Ushbu o'ylangan qaror induktiv fikrlashdan foydalanish natijasida yuzaga keladi. Keyin, agar o'qituvchingiz sizga: "Har bir talaba uy vazifasini soat 8:00 da tayyor bo'lishi kerak" deb eslatsa, siz xaltangiz o'ralganligiga ishonch hosil qilish uchun deduktiv fikr yuritasiz.
Oshxonada ota-onangizga pirojnoe pishirishga yordam berganingizda, retseptga amal qilasiz. Retsept sizga qadamlarning aniq tartibini beradi. Bu deduktiv fikrlashning kuchli namunasidir. Ammo siz turli xil mevalarni tortga aralashtirib, qaysi biri eng yaxshi ta'mga ega ekanligini aniqlaganingizda, siz tatib ko'rish tajribangizdan namuna topib, induktiv fikrlashdan foydalanasiz.
Ushbu dars sizga deduktiv va induktiv fikrlash qanday ishlashini ko'rsatdi. Keling, asosiy fikrlarni ko'rib chiqaylik:
Ushbu usullarni o'rganish va amalda qo'llash orqali siz muammoni yaxshiroq hal qila olasiz. Ba'zan sizda barcha faktlar bo'ladi va siz deduktiv fikrlashdan foydalanasiz. Boshqa paytlarda siz hayotingizda naqsh yoki maslahatlarni ko'rasiz va induktiv fikrlashdan foydalanasiz. Ikkalasi ham o'z dunyongizni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
Deduktiv fikrlash:
Induktiv fikrlash:
Har doim esda tutingki, fikrlashning ikkala turi ham muhim. Agar sizda yaxshi qoidalar mavjud bo'lsa, deduktiv fikrlash sizga aniq javob beradi. Induktiv fikrlash sizga atrofingizdagi ko'plab mayda tafsilotlarni o'rganish va o'rganish imkonini beradi. Ushbu usullarni qo'llash orqali siz aqlli qarorlar qabul qilishingiz va maktabda va uyda muammolarni hal qilishdan zavqlanishingiz mumkin.
Savol berishda davom eting, nima sodir bo'layotganini diqqat bilan ko'rib chiqing va keyin qoida yoki naqsh bor-yo'qligini hal qiling. Vaqt o'tishi bilan sizning fikringiz keskinroq va o'ychanroq bo'ladi. O'z dunyongizni har kuni bir oz yaxshiroq tushunishga yordam berish uchun bugun o'rgangan narsangizdan foydalaning.
Ushbu dars sizga deduktiv va induktiv mulohazalarga kuchli kirish imkonini berdi. Keyingi safar jumboq yoki muammoni ko'rganingizda, uni hal qilish uchun qoidadan foydalana olasizmi yoki avval misollarni ko'rib chiqishingiz kerakmi, deb o'ylab ko'ring. Tanqidiy fikrlashning yangi vositalari bilan o'rganish va kashf qilishdan rohatlaning!
