Sot do të mësojmë rreth ideve që njerëzit kanë rreth mënyrës se si funksionojnë mendjet tona. Kjo temë quhet "teoritë e vetëdijes". Ndërgjegjësimi do të thotë të jesh zgjuar, të ndiesh, të mendosh dhe të vëresh botën përreth nesh. Shumë njerëz të zgjuar janë përpjekur të shpjegojnë se çfarë na bën të vetëdijshëm. Ata kanë ide të ndryshme rreth mendjes sonë. Disa mendojnë se mendja dhe trupi ynë janë dy pjesë të ndryshme. Të tjerë besojnë se mendja jonë është bërë nga truri ynë. Në këtë mësim, do të flasim për këto ide me fjalë të thjeshta dhe do të japim shembuj që mund t'i shihni në jetën e përditshme.
Imagjinoni mendjen si një ndihmës brenda jush. Ky ndihmës ju tregon kur jeni të lumtur ose të trishtuar, kur ndiheni të uritur ose të ngopur dhe kur jeni të befasuar nga diçka e re. Shumë njerëz kanë mendime të ndryshme se si funksionon ky ndihmës. Disa ide thonë se ndihmësi është shumë i veçantë dhe madje mund të jetë pjesë e gjithçkaje përreth nesh. Në këtë mësim, do të mësojmë rreth ideve të quajtura dualizëm, fizikalizëm, funksionalizëm, emergjentizëm dhe panpsikizëm.
Do të përdorim fjalë të thjeshta dhe shembuj të lehtë për t’u kuptuar në mënyrë që të gjithë të mund t’i ndjekin. Në fund, do të keni mësuar mënyra të ndryshme se si njerëzit mendojnë se si mendja dhe trupi funksionojnë së bashku.
Ndërgjegjja është një fjalë që përshkruan të qenit i vetëdijshëm për atë që po ndodh përreth jush. Kur zgjoheni në mëngjes, shihni dritën, dëgjoni tinguj dhe ndjeni emocione. Të gjitha këto janë pjesë e të qenit i vetëdijshëm. Kur i buzëqeshni një miku ose ndiheni të emocionuar për një lodër të re, kjo është ndërgjegjja juaj që ju tregon se çfarë ju pëlqen.
Mendojeni vetëdijen si dritën e një dhome. Kur drita është ndezur, mund të shihni të gjitha gjërat e bukura përreth jush. Pa dritë, dhoma është e errët dhe nuk mund të shihni asgjë. Në të njëjtën mënyrë, kur jeni të vetëdijshëm, mund të shihni, të ndjeni dhe të mendoni për botën.
Është e rëndësishme të dihet se ka shumë ide rreth origjinës së kësaj drite. Njerëz të ndryshëm kanë menduar për këtë dhe u kanë dhënë emra këtyre ideve. Do ta shqyrtojmë secilën ide një nga një.
Pikëpamja e dualizmit është një mënyrë e të menduarit rreth vetëdijes. Dualizmi është ideja se mendja dhe trupi ynë janë dy gjëra të ndara. Imagjinoni sikur keni një robot lodër dhe një telekomandë. Telekomanda është si mendja dhe roboti është si trupi. Edhe pse punojnë së bashku, ato nuk janë saktësisht të njëjta.
Në dualizëm, disa njerëz besojnë se mendja është si një fantazmë që jeton veçmas nga trupi. Kjo do të thotë që mendimet dhe ndjenjat tona nuk janë brenda trupit tonë. Ato vijnë nga diku tjetër. Një shembull është kur shihni dikë që ndjen një emocion të fortë. Disa njerëz thonë se ndjenja nuk krijohet nga trupi, por nga një pjesë e veçantë që është mendja.
Kjo ide ka ekzistuar prej kohësh. Njerëz si mendimtari i madh René Descartes folën për mendjen si diçka të ndryshme nga trupi. Me fjalë të thjeshta, dualizmi na tregon se vetja jonë e brendshme, ose mendja, nuk është e njëjtë me trupin tonë fizik. Kjo është si të kesh dy pjesë që punojnë së bashku si një ekip.
Fizikalizmi është një tjetër ide që shumë njerëz kanë për vetëdijen. Fizikalizmi thotë se gjithçka në lidhje me mendjen tonë vjen nga truri ynë. Sipas këtij këndvështrimi, kur mendoni, qeshni ose qani, kjo ndodh sepse truri juaj është i zënë duke punuar.
Një mënyrë për të kuptuar fizikalizmin është të mendojmë për një kompjuter. Një kompjuter përdor shumë pjesë brenda tij për të funksionuar. Në mënyrë të ngjashme, truri ynë përbëhet nga shumë pjesë të vogla që punojnë së bashku për të na bërë të mendojmë dhe të ndiejmë. Kur këto pjesë funksionojnë mirë, ndiheni të lumtur ose të ngazëllyer. Kur ato nuk funksionojnë mirë, mund të ndiheni të lodhur ose të trishtuar.
Kjo ide na tregon se mendimet, kujtimet dhe ndjenjat tona janë si mesazhe të dërguara nga truri ynë. Janë pjesët fizike brenda kokës sonë që ndihmojnë në krijimin e mendjes sonë. Ashtu si një makinë ka nevojë për një motor për të punuar, trupi ynë ka nevojë për një tru që të ketë mendime dhe ndjenja.
Pikëpamja funksionaliste është një mënyrë e të parit të vetëdijes që është paksa e ndryshme. Funksionalizmi thotë se nuk ka rëndësi se nga çfarë është bërë mendja jonë. Ajo që është e rëndësishme është ajo që bën mendja. Me fjalë të thjeshta, kjo ide na tregon se të qenit i vetëdijshëm ka të bëjë tërësisht me kryerjen e veprimeve dhe zgjidhjen e problemeve.
Imagjinoni sikur keni një lodër që mund të këndojë ose të flasë kur shtypni një buton. Nuk ka rëndësi nëse lodra është bërë prej plastike apo metali; ajo që ka rëndësi është që ajo krijon muzikë dhe përgjigjet kur luani me të. Në të njëjtën mënyrë, funksionalizmi thotë se mendja jonë është e veçantë për shkak të punës që bën. Na ndihmon të mësojmë, të luajmë, të kujtojmë dhe të ndiejmë.
Me këtë pikëpamje, edhe nëse një makinë ose një kompjuter mund të mendonte ose të kishte ndjenja, ai do të konsiderohej i vetëdijshëm. Ajo që e bën diçka të vetëdijshme nuk janë materialet nga të cilat është bërë, por funksionet që kryen. Kjo ide na ndihmon të kuptojmë se vetëdija ka të bëjë me bërjen e gjërave, si të menduarit dhe të ndjerit.
Emergjentizmi është një ide që na tregon se mendja jonë vjen në ekzistencë kur shumë pjesë punojnë së bashku. Është si të bashkosh shumë pjesë të vogla të një enigme për të parë një pamje të madhe. Në trupin tonë, shumë qeliza dhe pjesë të vogla të trurit bashkojnë forcat për të krijuar mendimet dhe ndjenjat tona.
Mendojeni si të ndërtoni një kështjellë Lego. Çdo tullë më vete nuk duket si një kështjellë. Por kur bashkoni shumë copa Lego së bashku, mund të shihni një kështjellë të fortë dhe të bukur. Në emergjentizëm, ideja është se mendja jonë shfaqet kur copat në trurin tonë punojnë së bashku njësoj si tullat Lego.
Kjo pikëpamje na ndihmon të kuptojmë se edhe nëse çdo pjesë e vogël është e thjeshtë, kur ato punojnë si një ekip, ato mund të krijojnë diçka aq të mrekullueshme sa vetëdija. Na tregon se gjërat e mëdha mund të vijnë nga shumë pjesë të vogla që punojnë së bashku.
Panpsikizmi është një tjetër ide interesante rreth vetëdijes. Ai thotë se edhe gjërat më të vogla në botë mund të kenë një grimcë të vogël mendjeje ose vetëdije. Kjo ide mund të tingëllojë si magji, por është një mënyrë se si disa njerëz përpiqen të shpjegojnë se si është e lidhur gjithçka në natyrë.
Për shembull, gurët e vegjël në një lumë ose gjethet në një pemë mund të kenë pak vetëdije. Ata nuk janë aq të vetëdijshëm sa ju ose unë, por kanë shkëndijën e tyre të vogël. Në panpsikizëm, kjo shkëndijë e vogël përhapet në të gjitha gjërat.
Kjo pikëpamje na bën të mendojmë se si çdo gjë mund të jetë e gjallë në mënyrën e vet të veçantë. Na inkurajon ta shohim natyrën me habi. Kur shihni gumëzhimën e një blete ose pëshpëritjen e erës, mbani mend se disa njerëz besojnë se edhe këto gjëra kanë një lloj mendjeje të vogël.
Le të shohim disa shembuj të përditshëm për të na ndihmuar të kuptojmë këto ide. Kur zgjoheni në mëngjes, vini re dritën e fortë jashtë. Dëgjoni zogjtë që këndojnë dhe ndjeni jastëkun e butë nën kokën tuaj. Të gjitha këto përvoja tregojnë se jeni të vetëdijshëm.
Kur luan me lodrën tënde të preferuar, mendja jote është e zënë. Mendon se si të ndërtosh një kullë me blloqe ose si të vizatosh një figurë. Ky është një shembull i trurit tënd në punë. Pavarësisht nëse beson se mendja jote është e ndarë apo e përbërë nga pjesë të trurit, ti po përdor vetëdijen për të shijuar lojën tënde.
Imagjino sikur po lexon një histori. I sheh figurat, i dëgjon fjalët në kokën tënde dhe ndihesh i emocionuar për aventurat e personazheve. E gjithë kjo është pjesë e vetëdijes tënde. Mendja jote po e bën historinë reale për ty, edhe pse fjalët janë në një faqe.
Një shembull tjetër i përditshëm është kur ndiheni të trishtuar pas një rënieje të vogël. Trupi juaj reagon dhe mendja juaj e ndjen trishtimin. Këto ndjenja të thjeshta tregojnë se jeni vërtet të gjallë dhe të vetëdijshëm për mënyrën se si ndiheni në çdo moment të caktuar.
Edhe pse këto ide mund të duken si fjalë të mëdha, ato na ndihmojnë në shumë mënyra. Shkencëtarët i përdorin këto teori për të mësuar më shumë rreth trurit. Mjekët mund ta përdorin atë që mësojnë për të ndihmuar njerëzit që janë të sëmurë. Mësuesit përdorin idenë e vetëdijes për të ditur se si mësojnë fëmijët.
Për shembull, kur një shkencëtar studion gjumin, ai bën pyetje të tilla si: "Çfarë ndodh në trurin tonë kur ëndërrojmë?" Teori të ndryshme të vetëdijes mund të japin të dhëna se si funksionojnë këto ëndrra. Ky informacion i ndihmon mjekët të kuptojnë se si të sigurohen që njerëzit të flenë mirë natën.
Në art dhe muzikë, njerëzit përdorin ndjenjat dhe mendimet e tyre për të krijuar gjëra të bukura. Kur një artist pikturon një pikturë, ai përdor vetëdijen e tij për të ndjerë ngjyrat dhe format. Kur një muzikant luan një melodi, ai shpreh botën e tij të brendshme. Këto zbatime në botën reale tregojnë se të kuptuarit e mendjes mund të na ndihmojë të shijojmë dhe të krijojmë art.
Edhe në teknologji, idetë rreth vetëdijes janë të rëndësishme. Disa shkencëtarë punojnë në kompjuterë që mund të mësojnë dhe të mendojnë. Ata pyesin veten nëse një kompjuter mund të jetë një ditë po aq i zgjuar sa një njeri. Kjo është një pyetje e madhe që lind nga studimi se si funksionon vetëdija jonë.
Le ta imagjinojmë mendjen tonë si një kopsht të bukur. Në këtë kopsht, çdo lule, bimë dhe pemë përfaqëson një mendim ose ndjenjë të ndryshme. Kur kujdeseni për kopshtin tuaj duke i ujitur bimët dhe duke u dhënë atyre rreze dielli, i shihni ato të rriten. Në të njëjtën mënyrë, kur mësoni gjëra të reja dhe ndani ndjenjat tuaja, mendja juaj rritet.
Pikëpamja e dualizmit është si të kesh një ndihmës të veçantë në kopsht që vjen nga një vend i largët. Ky ndihmës kujdeset për kopshtin edhe kur bimët janë të vështira për t'u parë. Pikëpamja e fizikalizmit na tregon se kopshti rritet për shkak të tokës dhe ujit në të. Funksionalizmi thotë se kopshti është i rëndësishëm për shkak të mënyrës se si bimët e tij lulëzojnë dhe prodhojnë fruta. Emergjentizmi na kujton se puna e kombinuar e të gjitha bimëve të vogla e bën të gjithë kopshtin të bukur. Dhe panpsikizmi pëshpërit se edhe një guralec i vogël në kopsht mund të ketë një shkëndijë të vogël jete.
Me këtë histori, mund të shihni se secila ide ofron një mënyrë të ndryshme për të menduar se si mësojmë, ndihemi dhe rritemi. Ashtu si një kopsht ka nevojë për kujdes, mendja jonë ka nevojë për vëmendjen dhe kohën tonë për të lulëzuar.
Nuk është e vështirë të thuash që jemi të vetëdijshëm. Në çdo moment, mund të mendojmë për atë që shohim, dëgjojmë ose ndiejmë. Kur shikon një mollë të kuqe të ndezur, e di ngjyrën e saj sepse sytë e tu dërgojnë imazhe në trurin tënd. Kur përqafon një mik, ndjen ngrohtësi sepse mendja jote e vëren ndjesinë.
Pyete veten: "Si e di që jam zgjuar?" Mund ta shohësh dhomën tënde, të dëgjosh familjen tënde dhe të kujtosh gjëra nga e kaluara. Këto janë të gjitha shenja të vetëdijes. Shumë nga këto ide, qoftë dualizëm apo fizikalizëm, përpiqen të shpjegojnë se si të gjitha këto ndjenja dhe mendime vijnë nga brenda teje.
Disa njerëz thonë se të dish që je i vetëdijshëm është si të shohësh reflektimin tënd në një pasqyrë. E sheh veten dhe e di që ekziston. Mendja të ndihmon të kuptosh se je një person, me mendime të lumtura, momente të trishtueshme dhe aventura emocionuese. Ky kuptim të lejon të mësosh rreth botës dhe të ndash ëndrrat e tua me të tjerët.
Ka shumë mistere rreth vetëdijes. Disa pyetje që mund të bëjmë janë: Si e vendos mendja jonë se çfarë është e rëndësishme? Si i ndiejmë emocionet si lumturia apo frika? Teoritë e ndryshme na japin përgjigje të ndryshme. Edhe pse këto ide mund të duken shumë të mëdha, mos harroni se të gjitha përpiqen të na ndihmojnë të kuptojmë ndihmësin e veçantë brenda nesh.
Çdo ditë, përjetoni momente të vogla që tregojnë se mendja juaj po punon. Kur shijoni një lojë argëtuese, kur ndiheni kuriozë për një insekt në kopsht ose kur mendoni për yjet në qiell, mendja juaj është e zënë. Secili prej këtyre momenteve është një e dhënë e vogël që na tregon se vetëdija jonë është gjithmonë me ne.
Të menduarit rreth këtyre ideve mund të na bëjë të vlerësojmë botën tonë të brendshme. Pavarësisht nëse besoni se mendja juaj është e ndarë nga trupi juaj apo e përbërë nga të njëjtat pjesë si truri juaj, ajo që është e rëndësishme është që të ndjeni, mendoni dhe mësoni çdo ditë.
Le të shqyrtojmë idetë që mësuam rreth teorive të vetëdijes. Së pari, mësuam se vetëdije do të thotë të jesh zgjuar dhe i vetëdijshëm. Është si drita në një dhomë që të lejon të shohësh gjithçka përreth teje.
Ne folëm për dualizmin . Dualizmi është ideja se mendja jonë është e ndarë nga trupi ynë. Është si të kesh dy pjesë të ndryshme që punojnë së bashku, siç është një lodër dhe telekomanda e saj.
Më pas, mësuam rreth fizikalizmit . Kjo ide na tregon se gjithçka që ndiejmë dhe mendojmë vjen nga truri ynë. Kur shihni lodrën tuaj të preferuar ose shijoni një ëmbëlsirë, truri juaj është i zënë duke krijuar ato ndjenja.
Pastaj eksploruam funksionalizmin . Funksionalizmi thotë se nuk ka rëndësi se nga çfarë është bërë diçka, por çfarë mund të bëjë. Ashtu si një kompjuter që funksionon mirë pavarësisht se nga çfarë është ndërtuar, mendja përqendrohet te veprimet e saj.
Gjithashtu mësuam rreth emergjentizmit . Emergjentizmi na kujton se shumë pjesë të vogla në tru punojnë së bashku për të krijuar mendjen tonë. Është si të vendosësh së bashku shumë pjesë të vogla të një enigme për të krijuar një pamje të madhe.
Së fundmi, ne eksploruam panpsikizmin . Panpsikizmi është ideja se çdo gjë, madje edhe gjërat më të vogla si një guralec ose një gjethe, mund të kenë pak vetëdije të vetën.
Të gjitha këto teori na ndihmojnë të mendojmë për mënyra të ndryshme për të shpjeguar se çfarë është vetëdija dhe si funksionon ajo. Çdo ide na jep një mënyrë të veçantë për të parë veten dhe botën. Edhe pse këto ide janë të ndryshme, të gjitha na tregojnë se mendja jonë është e rëndësishme dhe plot mrekulli.
Mbani mend se mendja juaj është si një dritë e ndritshme që ju ndihmon të shihni botën, një mik i dobishëm që ju bën të ndiheni dhe një kopsht krijues ku rriten mendimet tuaja. Të gjitha këto ide tregojnë se të mësuarit rreth vetëdijes na ndihmon të vlerësojmë magjinë brenda secilit prej nesh.
Ndërsa kaloni nëpër çdo ditë, vini re ndjenjat, mendimet dhe mrekullitë e vogla përreth jush. Mendoni për mënyrat e shumta se si njerëzit përpiqen t'i shpjegojnë këto përvoja. Nëse ju pëlqen ideja e një mendjeje të veçantë apo besoni se truri juaj krijon të gjitha ndjenjat tuaja, gjëja e rëndësishme është të dini se jeni të veçantë dhe plot jetë.
Në përmbledhje, teoritë e vetëdijes që studiuam janë:
Çdo teori na jep një mënyrë të re për të parë se si ndiheni, mendoni dhe mësoni. Ato tregojnë se, qoftë nëpërmjet një shkëndije të veçantë apo nëpërmjet shumë pjesëve funksionale, vetëdija juaj është një pjesë e bukur e asaj që jeni.
Shpresojmë që ky mësim t'ju ndihmojë të kuptoni se, edhe pse idetë rreth mendjes mund të duken të ndërlikuara, ato në të vërtetë kanë të bëjnë me mrekullinë e të qenit gjallë. Çdo buzëqeshje, çdo ide dhe çdo mendim i vogël ju kujton se mendja juaj është gjithmonë me ju, duke ju ndriçuar rrugën si një diell i ndritshëm.
Vazhdo ta shikosh botën me kuriozitet dhe mos harro se idetë për të cilat folëm janë disa nga shumë mënyrat se si njerëzit përpiqen të kuptojnë magjinë brenda nesh. Shijo të mësuarit dhe mbaje mendjen tënde aq të ndritshme sa dita!
