Bu gün biz maraqlı bir mövzunu araşdıracağıq: qavrayış və reallıq. Bunlar bizə ətrafımızdakı dünyanı necə gördüyümüzü və dərk etdiyimizi göstərən böyük fikirlərdir. Bu fikirlər fəlsəfənin metafizika adlı bir qolundan gəlsə də, biz onları öyrənmək üçün sadə sözlərdən və gündəlik nümunələrdən istifadə edəcəyik. Bu dərsdə siz dünyanın şəklini yaratmaq üçün hisslərinizin beyninizlə necə işlədiyini və bəzən bu şəklin həqiqətən orada olandan necə fərqli ola biləcəyini öyrənəcəksiniz.
Qavrama dünyamızı öyrənmək üçün hisslərimizdən istifadə etdiyimiz üsuldur. Gözlərimiz görür, qulağımız eşidir, burnumuz qoxular, dilimiz dad alır və dərimiz hiss edir. Bütün bu hisslər beynimizə mesaj göndərir. Beyin bu mesajları aldıqda, beynimizdə ətrafımızda olanların şəklini yaradır. Rəngarəng top kimi sadə bir obyekt belə gözlərimiz tərəfindən görülür və beynimiz bizə "Bu topdur!"
Bəzən hisslərimizi aldada bilirik. Məsələn, bir optik illüziyaya baxdığınız zaman gözləriniz göründüyü kimi olmayan bir şey görə bilər. Təsəvvür edin ki, hərəkət edən və ya şəklini dəyişən kimi görünən bir rəsm görürsünüz. Şəkil hərəkətsiz olsa da, ona baxdığınız zaman beyniniz bunun fərqli olduğunu düşünə bilər. Bu, bizim qavrayışımızın bəzən həqiqətdən fərqli olduğunu göstərir.
Qavrama vacibdir, çünki o, bizə təhlükəsiz qalmağa və dünyadan həzz almağa kömək edir. Küçədən keçməzdən əvvəl hər iki tərəfə baxdığınız zaman və ya bir dostunuzu diqqətlə dinlədiyiniz zaman qavrayışınızdan istifadə edirsiniz. Bu, ətrafınızı anlamağa və yaxşı seçimlər etməyə imkan verir.
Reallıq həqiqətdir və əslində mövcud olandır. Onları necə gördüyümüzdən və ya düşündüyümüzdən asılı olmayaraq şeylərin əsl vəziyyətidir. Məsələn, rəfdə sevimli oyuncağını görəndə o oyuncaq reallıqda mövcuddur. Baxsan da baxmasan da ordadır.
Bəzən hisslərimizin bizə dedikləri şeylərin əsl mahiyyətinə uyğun gəlməyə bilər. Göy qurşağının parıldayan rənglərini nəzərdən keçirin. Göy qurşağı çox parlaq və rəngarəng görünür və hətta toxunmaq üçün kifayət qədər yaxın görünə bilər. Amma reallıqda göy qurşağı işıqdan və səmadakı su damcılarından ibarətdir. Siz uzanıb onu tuta bilməzsiniz. Bu onu göstərir ki, bizim dərk etdiklərimiz bəzən real həqiqətdən bir qədər fərqli ola bilər.
Qavrayış və reallıq arasındakı fərqi anlamaq bizə hisslərimizin və beynimizin verdiyi ipuçlarına diqqətlə baxmağı öyrənməyə kömək edir. O, bizə gördüklərimiz, eşitdiklərimiz və hiss etdiklərimizlə bağlı suallar verməyi öyrədir.
Qavrama və reallıq iki tapmaca parçası kimi işləyir. Hisslərimiz dünya haqqında göstərişlər toplayır və beynimiz bu göstərişləri bir araya toplayır və zehnimizdə bir görüntü yaradır. Ancaq beynimizin yaratdığı görüntü (qavrayışımız) həmişə orada olanla (reallıq) tam eyni deyil.
Divarda bir kölgə düşünün. Kölgə bizim üçün obyekt kimi görünür. Onu yaradan obyektlə müqayisədə böyük, kiçik və ya fərqli formada görünə bilər. Ancaq əslində kölgə yalnız işığın bağlandığı bir sahədir. Obyektin özü əsl reallıqdır, kölgə isə işığın necə işlədiyini xatırladır. Bu sadə misal göstərir ki, qavrayışımız bəzən bizə reallığa bənzər, lakin tam eyni olmayan bir şəkil verə bilər.
Qavrayışlarımızı reallıqla müqayisə etməyi öyrənəndə ətrafımızdakı dünyanı daha yaxşı başa düşürük. Birdən çox hissdən istifadə etməyin və ya çaşqınlıq hiss etdikdə başqaları ilə yoxlamağın vacib olduğunu öyrənirik.
Metafizika böyük bir sözdür, lakin o, bizə " Həqiqətən real olan nədir? " kimi vacib suallar verməyə kömək edir. Fəlsəfənin bu qolu bizim görə biləcəyimiz, eşitdiyimiz və ya toxuna bildiyimizdən kənara çıxan fikirlərə baxır. Bizi şeylər haqqında daha dərindən düşünməyi tələb edir. Metafizika böyüklər üçün çətin olsa da, dünyamız haqqında sadə suallar verməklə ondan bir az öyrənə bilərik.
Metafizikanı xüsusi bir eynək kimi düşünə bilərsiniz. Bu eynəkləri taxdığınız zaman bir şeyin görünüşündən daha çox şeyin olub-olmadığını düşünməyə başlaya bilərsiniz. Məsələn, bir ağac görəndə, " Bu ağac hündür və yaşıldır" deyə bilərsiniz. Amma xüsusi "metafizik eynəklərinizdən" istifadə edərək, " Bu ağacı böyüdən nədir? İçində nə var? " deyə düşünə bilərsiniz.
Bu düşüncə tərzi marağı təşviq edir. Hətta gənc öyrənənlər kimi suallar vermək sizə yeni şeylər kəşf etməyə və həyatı daha dərindən dərk etməyə kömək edir.
Gəlin gördüyümüz (qavrayış) və həqiqətən orada olan (reallıq) arasındakı fərqi göstərən bəzi gündəlik nümunələrə baxaq:
Bu misalların hər biri bizə hisslərimizin bəzən həqiqətdən fərqli bir hekayə danışa biləcəyini göstərir. Nəyin real olduğuna qərar verməzdən əvvəl yaxından baxmaq və bütün ipuçlarını nəzərə almaq vacibdir.
Beyniniz çox ağıllıdır. Hər gün gözünüzdən, qulaqlarınızdan, burnunuzdan və dərinizdən mesajlar alır. Parlaq qırmızı alma görəndə və ya cazibədar bir mahnı eşitdikdə beyniniz bütün bu detalları toplayır və beyninizdə bir şəkil yaradır. Bu şəkil sizin ətrafınızdakıları qavrayışınızdır.
Beyninizi bir tapmaca ustası kimi düşünün. Bu, çoxlu kiçik parçalar (hisslərinizdən gələn mesajlar) alır və tam bir şəkil yaratmaq üçün onları birləşdirir. Bəzən bir neçə parça əskik ola bilər və ya tam uyğun gəlməyə bilər və beyniniz boşluqları bacardığı qədər doldurur. Buna görə də hamınız eyni obyekti görsəniz belə, hər şey bir insandan digərinə bir az fərqli görünə bilər.
Bu proses sizə dünyanızdan həzz almağa kömək edir, eyni zamanda sizə xatırladır ki, bəzən beyninizin yaratdığı şəkil reallıqla tam uyğun gəlməyə bilər. Bunu öyrənmək sizə bir az təəccüblənməyə və həmişə soruşmağa kömək edə bilər: " Gördüklərim həqiqətən varmı? "
Bizim qavrayışımızın reallıqdan fərqli olmasının bir çox səbəbi var. Səbəblərdən biri odur ki, gözlərimiz işıqla aldada bilər. Məsələn, siz qaranlıq bir otaqda olduğunuzda və birdən bir işıq parıldadığını görəndə gözləriniz hər şeyi aydın tutmaya bilər. Beyniniz sadəcə yüngül oyun fəndləri olanda orada nəsə olduğunu düşünə bilər.
Başqa bir səbəb, təcrübələrimizin şeyləri necə gördüyümüzə təsir etməsidir. Əgər nəyisə müəyyən bir şəkildə gözləməyi öyrənmisinizsə, beyniniz bu gözləntilərə əsaslanaraq təfərrüatları doldura bilər. Məsələn, siz həmişə sinif otağınızı parlaq, xoşbəxt bir yer kimi görmüsünüzsə, hətta kiçik bir kölgə belə, onun əslində nə olduğunu başa düşməzdən əvvəl sizi dayandıra və təəccübləndirə bilər.
Beynimizin nəyisə tez anlamağa çalışması da adi haldır. Dumanda gülməli bir forma və ya gölməçədə əyri bir xətt görəndə, beyniniz bütün faktları əldə etmədən bunun nə olduğunu təxmin edə bilər. Bu, tez reaksiya verməyə kömək edir, bu bəzən çox vacibdir, lakin bu, həm də ağlınızın şeyləri həqiqətən olduğundan bir az fərqli gördüyünü ifadə edə bilər.
İdrak və reallıq bizi həyatla bağlı böyük suallar verməyə vadar edir. Bu suallar metafizikanın bir hissəsidir. Metafizika mürəkkəb söz kimi səslənsə də, sadəcə olaraq nəyin real olduğunu və nə üçün hər şeyin olduğu kimi olduğunu düşünmək deməkdir.
“ Ağacı ağac edən nədir? ” və ya “ Bir şeyin gerçək olub-olmadığını necə bilə bilərəm? ” deyə soruşduqda metafizikanı düşünürsən. Bu suallar sizə dünyanın bir çox təbəqələrinin olduğunu başa düşməyə kömək edir. Gördüyünüz və toxunduğunuz şeylər daha böyük bir hekayənin yalnız bir hissəsidir. Tədqiq olunmağı gözləyən gizli detallar və sirlər var.
Təsəvvür edin ki, bir xəzinə xəritəniz var. Xəritədəki göstərişlər xəzinəni tapmağa kömək edən hissləriniz kimidir. Ancaq xəzinənin özü reallıqdır. Xəritə (sizin qavrayışınız) mükəmməl olmasa belə, xəzinə (reallıq) hələ də oradadır. Bu fikir sizi maraqlanmağa və dünyaya daha yaxından baxmağa, hər addımda daha çox kəşf etməyə təşviq edir.
Təbiət idrak və reallıq arasındakı fərqi göstərən nümunələrlə doludur. Günün müxtəlif vaxtlarında səmaya baxın. Səhər səma çəhrayı və ya narıncı görünə bilər, günorta isə parlaq mavi olur. Hissləriniz bu dəyişiklikləri görməyə kömək edir və beyniniz sizə səmanın daim dəyişdiyini bildirir. Bununla belə, səma hansı rəngləri göstərsə də, səma olaraq qalır.
Başqa bir nümunə suda gördüyünüz əkslərdir. Sakit gölməçəyə və ya təmiz gölə baxanda ağacların və səmanın güzgü şəklini görürsən. Deyəsən dünyanın əsl surətini görürsən. Ancaq suya bir çınqıl atdığınız zaman görüntü dalğalanır və təhrif olunur. Bu, bizə öyrədir ki, gözlərimiz bizə gözəl şəkilləri göstərə bilsə də, onunla qarşılıqlı əlaqədə olduqda reallıq fərqli ola bilər.
Hətta öz evinizdə və ya sinif otağınızda belə bu dərsləri görə bilərsiniz. Pəncərə sizə çöldəki mənzərəni göstərə bilər, ancaq şüşəyə toxunsanız, bilirsiniz ki, pəncərə möhkəmdir və ağaclar və buludlar kimi hərəkət etmir. Bu sadə fakt göstərir ki, gözləriniz sizə bir hekayə danışsa da, əlləriniz əsl hekayəni təsdiqləyə bilər.
Hər gün hisslərinizlə çox fərqli şeylər yaşayırsınız. Hər təcrübə dünyanı dərk etmək tapmacasına bir parça əlavə edir. Çöldə gəzdiyiniz zaman parlaq günəş görə bilərsiniz, yarpaqların xışıltısını eşidə bilərsiniz və sərin meh hiss edə bilərsiniz. Bütün bu ipuçları baş verənlər haqqında öz təsəvvürünüzü yaratmağa kömək edir.
Unutmayın ki, şəkliniz və ya qavrayışınız unikal ola bilər. Dostunuz eyni buludu görə bilər və onun nəhəng bir heyvana bənzədiyini təsəvvür edə bilər, siz isə fərqli bir hekayə danışan formalar görə bilərsiniz. Hər iki baxışınız beyninizin necə işlədiyinin etibarlı əksidir. Bununla belə, real dünya haqqında fikirlərimiz çox və müxtəlif ola bilsə də, eyni qalır.
Buna görə də gördüklərinizi bölüşmək və başqalarını dinləmək çox vacibdir. Gözəl bir gün batımı və ya maraqlı səs haqqında danışarkən, hər kəsə reallığı dərk etməyin müxtəlif yollarını öyrənməyə kömək edirsiniz. Sizin unikal düşüncə tərziniz həyatın böyük mənzərəsinə əlavə edən xüsusi bir rəng kimidir.
Öyrəndik ki, qavrayış hiss orqanlarımızın bizə dünyanı göstərmə üsuludur və beynimiz bu ipuçları əsasında bir şəkil yaradır. Hisslərimiz bizə fərqli bir şəkil verə bilsə belə, gerçəklik həqiqətən mövcud olandır.
Metafizika bizə “Həqiqətən real olan nədir?” kimi dərin və vacib suallar verməyə kömək edir. Bu suallar bizi tədqiq etməyə, maraqlanmağa və fikirlərimizi bölüşməyə təşviq edir. Suda əyilən qələm, günəşli gündə kölgələr, səmada göy qurşağı, güzgü görüntüsü kimi gündəlik nümunələr bizə qavrayışımızın bəzən reallıqdan bir qədər fərqli olduğunu göstərir.
Beynimiz güclü köməkçidir və bəzən çatışmayan hissələri doldurur. Gözlərimizin, qulaqlarımızın və digər hisslərimizin verdiyi ipuçlarını anlamaq üçün tez işləyir. Bu o deməkdir ki, zehnimizdəki şəkil ətrafımızda olanlarla beynimizin orada olduğunu düşündüyü şeylərin qarışığıdır.
Əgər gördükləriniz tam olaraq real deyilsə, çox yaxşıdır. Hər dəfə bir fərq hiss etdikdə yeni bir şey öyrənmək şansınız olur. Suallar verin, diqqətlə baxın və bütün hisslərinizi işə salın. Bunu etdiyiniz zaman həyatın daha yaxşı və daha ağıllı tədqiqatçısı olursunuz.
Dərsimizdən bu vacib fikirləri nəzərdən keçirin:
Bu məqamları xatırlamaqla dünyanın sürprizlərlə dolu olduğunu daha yaxşı başa düşəcəksiniz. Hissləriniz sizə ipuçları toplamağa kömək edir, halbuki ağlımız bəzən onu bir az fərqli görsə də, reallıq sabit qalır. Hər yeni gün sizə araşdırmaq, soruşmaq və kəşf etmək şansı verir. Gözlərinizi geniş açıq saxlayın və zehniniz yaşadığınız hər şeylə maraqlansın.
Həmişə unutmayın ki, beyninizin yaratdığı hər bir şəkil, reallıqla mükəmməl uyğunlaşmasa belə, xüsusidir. Fərqi görməyi öyrənmək dünyanı daha yaxşı başa düşmək üçün böyük bir addımdır.
Qavrama və reallıq haqqında bu dərsi oxuduğunuz üçün təşəkkür edirik. Ətrafınızda gördüyünüz hər kiçik möcüzədə araşdırmaya, suallar verməyə və həqiqəti tapmağa davam edin!
