salam dostlar! Bu gün biz sözlər, onların mənaları və dünyamızdakı şeylərə necə işarə etdiklərini öyrənəcəyik. Biz bu dərsi “Məna və İstinadın Təbiəti” adlandırırıq. Bu dərsdə hər kəsin başa düşə bilməsi üçün sadə sözlərdən və aydın nümunələrdən istifadə edəcəyik. Bir sözü işlətdiyimiz zaman bunun nə demək olduğunu və sözlərin gördüklərimizi, hiss etdiklərimizi və bildiklərimizi danışmağımıza necə kömək etdiyini danışacağıq.
Söz sadəcə səs deyil. Bu, fikirləri bölüşmək üçün bir yoldur. Sözün mənası var. Sözün mənası bizə sözün nə mənasını verdiyini və ya onun daxilində hansı fikrin olduğunu bildirir. Məsələn, "pişik" sözünü eşidəndə ağlınıza xırıltılı, tüklü və oynamağı sevən kiçik bir heyvan gəlir. Başınızdakı o fikir “pişik” sözünün mənasıdır.
Məna kiminsə nə haqqında danışdığını anlamağa kömək edir. Bu, zehnimizdə sözlə yaradılmış bir şəkil kimidir. “Alma” sözünü eşidəndə ağlınıza yeyə biləcəyiniz qırmızı və ya yaşıl meyvə gəlir. Sözlərin mənası dili evdə, məktəbdə və ətrafımızdakı hər kəsdən necə öyrəndiyimizdən irəli gəlir.
Hər sözün özünəməxsus mənası var ki, bu da onu digər sözlərdən fərqləndirir. Məna bizə dünya haqqında vacib bir şey deyir. Məsələn, "günəş" mənası bizə günlərimizi isti və parlaq edən səmada böyük, parlaq bir top fikrini verir.
Məna ilə yanaşı, başqa bir mühüm fikir də var. Bu fikir istinad adlanır. İstinad sözlərin real dünyadakı şeylərə işarə etmə üsuludur. "Pişik" sözünü dediyiniz zaman o, sadəcə olaraq beyninizdə bir şəkil yaratmır; o, həm də evdə və ya rəsmdə ola biləcək əsl pişiyi göstərir. Sözlə real şey arasındakı bu əlaqə bizim istinad dediyimiz şeydir.
Məsələn, "ağac" sözünü deyirsinizsə, pəncərənizin kənarında böyük bir bitkiyə işarə edə bilərsiniz. “Ağac” sözü gövdəsi və budaqları olan bir bitkidən xəbər verir. Həmin bitki sözün istinadıdır.
Təsəvvür edin ki, sevimli oyuncaq avtomobiliniz var. Kimsə "maşın" sözünü istifadə edərkən, diqqətlə dinləyirsinizsə, öz oyuncaq avtomobilinizi düşünə bilərsiniz. Bu anda "avtomobil" sözü yaxşı bildiyiniz konkret obyektə aiddir.
Məna və istinad sözlərdən istifadə edərkən birlikdə işləyən iki köməkçi kimidir. Məna bir söz eşitdikdə beyninizdə yaratdığınız fikir və ya şəkildir. İstinad sözün haqqında olduğu real dünyadakı faktiki obyekt, heyvan və ya fikirdir.
Gəlin bir az yaxından baxaq: “it” sözünü eşidəndə ağlınıza hürən, quyruğunu bulayan və oynamağı sevən mehriban bir heyvan gəlir. Beyninizdəki fikir mənadır. Eyni zamanda parkda it görsən, “it” sözü həmin canlı, sıçrayan heyvana işarə edir. Həmin heyvan istinaddır.
Bu barədə düşünməyin sadə yolu budur ki, məna beynimizdə yaşayır, istinad isə bizdən kənar dünyada yaşayır. Hər iki sözlərin bizə nə demək istədiyini anlamaq üçün vacibdir.
Sözlər xüsusi alətlər kimidir. Onlar bizə hisslərimizi, düşüncələrimizi və fikirlərimizi bölüşməyə kömək edir. Dostunuza ev heyvanınız haqqında danışdığınız zaman, ev heyvanının necə olduğunu izah etmək üçün sözlərdən istifadə edirsiniz. Siz onlara onun hərəkətləri, necə göründüyü və onu xüsusi edən şeylər haqqında danışırsınız.
Hər dəfə bir söz işlətdiyiniz zaman o sözə məna verir və real bir şeyə işarə edirsiniz. Məsələn, müəlliminiz “kitab” deyəndə ağlınıza hekayələr və şəkillərlə dolu səhifələr gəlir. “Kitab” sözünün mənası (oxumaq və öyrənmək ideyası) və istinad (rəfdə saxladığınız və ya gördüyünüz faktiki kitab) var.
Gündəlik həyatımızda sözlər gördüklərimizi danışmağa kömək edir. "Çiçək", " ev" və "dost" kimi sözlər hər birimizə təcrübəmizi bölüşmək üçün bir yol verir. Onlar dünyamızı bir-birimizi daha yaxşı anladığımız bir yerə çevirir.
Gündəlik həyatdan bəzi sadə nümunələrə baxaq. Bunlar istifadə etdiyimiz sözlərdə məna və istinadın necə işlədiyini görməyə kömək edəcək:
Bu misalların hər birində ağlınız sözü alanda şəkil yaradır. Sonra ətrafa baxanda sözün işarə etdiyi şeyi görürsən. Məna və istinad sehri budur.
Kiçik olanda hər gün yeni sözlər öyrənirsən. Valideynlərinizi, müəllimlərinizi və dostlarınızı dinləməklə onları öyrənirsiniz. Beyniniz sözlərdən şəkil çəkməyi çox yaxşı bacarır. Bir sözün mənasını belə əldə edirsən.
Məsələn, sizə "Quşa bax!" və bir quş görürsən, "quş" sözünün uça bilən və oxuya bilən heyvan mənasını verdiyini öyrənirsən. Hər dəfə quş görəndə başınızdakı şəkil böyüyür. Qarşınızdakı quş istinaddır. Zaman keçdikcə çoxlu sözlər öyrənir və çoxlu şəkillər çəkirsən.
Müəllimləriniz kitablarda şəkillər göstərməklə və ya sizi real şeyləri görmək üçün çölə çıxarmaqla sizə kömək edir. "Ağac" sözünü eşitdikdən sonra real həyatda bir ağac görəndə, beyniniz bu sözü ağacın görünüşü və hissləri ilə əlaqələndirir. Beləliklə, məna və istinad beyninizdə möhkəmlənir.
Sözlər əşyaların üzərinə yapışdırdığımız etiketlər kimidir. Təsəvvür edin ki, sizin sevimli oyuncaqlarınızdan ibarət bir qutu var. Hər oyuncağın bir adı ola bilər. Ad sözdür, oyuncaq isə ağlına gələn şeydir. Oyuncaq maşın görəndə onun maşın olduğunu bilirsən, çünki bu adı öyrənmisən. Bu sadə etiket başa düşməyə və yadda saxlamağa kömək edir.
Etiketlər çox faydalıdır. Onlar bizə dünyamızı təşkil etməyə kömək edir. Kitablarınızı rəfdə və ya oyuncaqlarınızı etiketli zibil qutusuna qoya bildiyiniz kimi, sözlər də həyatımızın bütün hissələrini izləməyə kömək edir. Qutunun üzərindəki etiket içəridə nə olduğunu bilməyə kömək edir və afişadakı söz sizə hansı şəklin göstərildiyini bildirir. Həm məna, həm də istinad birlikdə etiketlər və şəkillər kimi işləyir.
"Yağış" sözünü düşünün. Bu sözü eşidəndə bilirsən ki, göydən su yağır. Suyun düşməsi fikri mənadır. Yağış başlayanda və su damcılarını gördükdə, istinad budur. "Yağış" etiketi çöldə nə baş verdiyini bilməyə kömək edir.
Sözlər səslərdən daha çox şeydir. Onlar körpüdür. Körpü insanların çayı keçməsinə kömək edir. Eyni şəkildə, sözlər düşüncələrimizin bir ağıldan digərinə keçməsinə kömək edir. Bir söz deyəndə başqasının beyninə kiçik bir şəkil göndərirsən. Nə demək istədiyinizi başa düşmək üçün həmin şəkildən istifadə edirlər.
Məsələn, dostunuza parkda əyləncəli bir gün danışırsınızsa, "oynamaq", "sürüşmək" və "yelləncək" kimi sözlərdən istifadə edirsiniz. Dostunuz bu sözləri eşidir və parkı və oradakı bütün əyləncələri düşünür. Sözlər şəkillərin və ideyaların kiçik daşıyıcıları kimi belə işləyir.
Bu fikir sadə görünə bilər, lakin çox vacibdir. Buna görə bizim bir dilimiz var və hər gün bir-birimizdən danışıb öyrənə bilərik. Sözlər olmasaydı, fikirlərimizi bölüşməkdə çətinlik çəkərdik. Məna və istinad ünsiyyətimizi aydın və həyəcanlandırmağa kömək edir!
Bəzən sözlər zamanla dəyişə bilir. Biz onları gənc olanda öyrənsək də, dünya haqqında daha çox öyrəndikcə mənaları böyüyə və ya dəyişə bilər. Bu, tırtılın kəpənəkə çevrilməsinə bənzəyir. Söz bir məna ilə başlaya bilər və sonra insanlar onu müxtəlif yollarla istifadə etdikcə yeni fikirlər əlavə edə bilər.
Məsələn, "oyun" sözünü düşünün. Kiçik olduğunuz zaman "oyun" etiket oynamaq kimi sadə bir fəaliyyət ola bilər. Böyüdükcə öyrənə bilərsiniz ki, "oyun" həm də kompüter oyunu və ya bir çox qaydaları olan stolüstü oyun mənasını verə bilər. Söz eyni olsa da, işarə etdiyi şeylər dəyişə bilər. Məna daha böyük ola bilər və istinad çoxlu müxtəlif şeyləri ehtiva edə bilər.
Bu, dilin canlı olduğunu göstərir. Siz böyüdükcə böyüyür. Hər dəfə yeni bir söz öyrənəndə və ya köhnə bir söz üçün yeni istifadə etdikdə, beyninizdə öz kiçik lüğətinizi yaradırsınız. Bu lüğət dünyanı kəşf etməyə və hekayələrdən, mahnılardan və söhbətlərdən həzz almağa kömək edir.
Hər kəs sözləri eyni şəkildə demir. Dünyanın hər yerində insanlar müxtəlif dillərdə danışırlar. Səslər fərqli olsa da, hamısının mənası və istinadı var. Məsələn, bir dildə "su" sözü başqa bir dildəki sözdən fərqli səslənə bilər. Ancaq hər iki söz sizi içdiyiniz şəffaf, sərin maye haqqında düşünməyə vadar edir.
Bu fikir bizə sözlərin müxtəlif ailələrdə işləyən dostlar kimi olduğunu anlamağa kömək edir. Onlar fərqli paltarlar geyə bilər və ya fərqli melodiyalarda danışa bilər, lakin onlar ümumi dünyamızı paylaşaraq hamımızı birləşdirməyə kömək edir. Başqa dildə danışan bir dostunuzla qarşılaşsanız belə, bu sözləri birlikdə söyləməyi öyrənsəniz, hər ikiniz oynamaq, yemək və gülmək kimi eyni şeylərdən həzz alırsınız.
Dil vasitəsilə öyrənirik ki, məna və istinad hər yerdə hər cür sözdə ola bilər. Hər bir mədəniyyətin dünyamızda olan şeyləri adlandırmaq üçün öz yolu var və dünyamızı parlaq və müxtəlif rənglərlə dolu edən də budur.
Müəllimlər və mütəfəkkirlər də daxil olmaqla bir çox insan uzun müddət məna və istinadla maraqlanırdı. “Sözlər mənasını necə alır?” kimi suallar verirlər. və "Bir sözün həqiqi bir şeyə işarə edən nədir?" Hətta böyüklər də bu sualları dil fəlsəfəsi deyilən sahədə öyrənirlər.
Filosoflar bir sözün mənasının yalnız beynimizdə olması və ya sözün özündə olması kimi şeylərdən danışırlar. Onlar bir sözün istinadının həmişə real bir şey olub olmadığını və ya bəzən xüsusi bir fikir ola biləcəyini müzakirə edirlər. Bunlar böyük suallar olsa da, biz onları sadə dillə düşünə bilərik. Biz başa düşə bilərik ki, hər bir söz bizə fikir mübadiləsi aparmağa və dünya ilə əlaqə saxlamağa kömək edir.
Bu barədə düşünməyin bir yolu şəkil çəkmək kimidir. Əvvəlcə nə çəkmək istədiyinizi düşünürsünüz. Bu məna kimidir. Sonra karandaşlarınızı götürüb kağıza çəkirsiniz. Rəsm istinad kimidir, çünki o, görə biləcəyiniz real bir şeyi göstərir. Məna və istinad sözlərimizi aydınlaşdırmağa kömək etdiyi kimi, hər iki hissə gözəl bir şəkil yaratmaq üçün vacibdir.
Hekayələr və mahnılar sözləri öyrənmək üçün əyləncəli yollardır. Hekayəyə qulaq asdığınız zaman sözlər beyninizdə bir şəkil yaradır. Sözlərin mənaları var və onlar sizin təsəvvür etdiyiniz personajlara, yerlərə və əşyalara da aiddir. Məsələn, hekayədə cəsarətli cəngavərdən bəhs edildikdə, cəngavər yalnız hekayədə olsa belə, parlaq zirehlə cəngavər təsəvvür edə bilərsiniz.
Mahnılar eyni şəkildə işləyir. Parlayan günəş haqqında sadə mahnı oxuyanda ağlına parlaq, isti bir gün gəlir. Mahnıdakı hər sözün mənası özünü xoşbəxt və təhlükəsiz hiss etməyə kömək edir. Eyni zamanda, mahnıda hər gün gördüyünüz günəş və gündüz səması nəzərdə tutulur.
Buna görə hekayələr və mahnılar bu qədər sehrlidir. Beyninizin içində bütöv bir dünya yaratmaq üçün sözlərdən istifadə edirlər. Onlar bizə çox xüsusi şəkillər və hisslər yaratmaq üçün məna və istinadın necə birlikdə işlədiyini göstərir.
Dostlarınız və ya ailənizlə kiçik bir sınaq keçirə bilərsiniz. "Gül" kimi sadə bir söz seçin. İndi bu sözü eşidəndə ağlınıza gələn bütün fikirləri düşünün. Rənglər, qoxular və ya bağ haqqında düşünə bilərsiniz. Həmin şəkil sözün mənasıdır.
Sonra çölə çıxın və bir çiçək axtarın. Birini görəndə sözün istinadını tapmısınız. Gördüyünüz çiçək beyninizdəki ideyanı real dünya ilə əlaqələndirməyə kömək edir. Bu sadə oyun məna (şəkil) və istinad (əsl obyekt) birlikdə necə işlədiyini göstərir.
Təcrübəni "yağış", "quş" və ya "ağac" kimi müxtəlif sözlərlə sınaya bilərsiniz. Tezliklə bildiyiniz hər sözün xüsusi bir məna daşıdığını və dünyamızı gözəl bir yerə çevirən bir şeyə işarə etdiyini görəcəksiniz.
Gündəlik həyatımızda həmişə sözlərdən istifadə edirik. Dostunuzu adı ilə çağırdığınız zaman mənası və istinadı olan sözlərdən istifadə edirsiniz. İstifadə etdiyiniz adın sizin və dostunuz üçün xüsusi bir mənası var. "Səni sevirəm" dediyiniz zaman sözlər hissləri (mənasını) daşıyır və çox real bir duyğuya işarə edir (istinad).
"Günəşli bir gündür" demək kimi hava haqqında danışarkən, beyninizi günəş işığı fikri doldurur. Eyni zamanda çölə baxıb parlaq günəşi görə bilərsiniz. Burada məna və istinad birlikdə işləyir ki, kimin dediyini dəqiq biləsiniz.
Zarafat danışanda belə sözlərin mənası var və gülməli fikirlərə işarə edir. Ola bilsin ki, zarafat sözlərdən təəccüblü şəkildə istifadə edərək mənası ilə oynaya bilər və sonra istinadı görmək üçün bir anlıq düşünmək lazımdır. Zarafatı başa düşdükdən sonra gülürsən, çünki həm məna, həm də istinad əyləncəli bir şey yaratmaq üçün birlikdə işləmişdir.
Çox vaxt bir sözün mənası insanların onu necə işlətdiyinə görə müəyyən edilir. Zaman keçdikcə daha çox insan sözü eyni şəkildə işlətdikcə mənası aydınlaşır. Məsələn, "oyun" sözü bizi adətən əyləncəli fəaliyyətlər haqqında düşündürür. Cəmiyyətdəki hər kəs sözün nə məna daşıdığı barədə razılaşdıqca məna artır.
Bu, böyük bir şəkildə birlikdə rənglənməyə çox bənzəyir. Hər kəs eyni yerlərdə eyni rənglərdən istifadə edir ki, şəkil hamıya tanış görünsün. Dildə hər kəs bir sözü eyni şəkildə işlətdikdə məna güclü və asan başa düşülən olur.
Bəzən insanlar fərqli şəkildə istifadə etməyə başlasa, sözlər bir az dəyişə bilər. Bununla belə, məna və istinad hissələri bizə danışılanları izləməyə kömək edir. Bu bizə dilin çevik və həyat dolu olduğunu göstərir.
Hər gün sözlərin nə demək olduğuna dair öz fikirləriniz var. Yeni bir söz öyrənəndə ağlınıza kiçik bir şəkil əlavə edirsiniz. Bu şəkil fikirlərinizi başqaları ilə bölüşməyə kömək edir. Məsələn, "xoşbəxt" sözünü öyrəndiyiniz zaman ağlınıza gülümsəyən üzlər və əyləncəli anlar gələ bilər. Bu fikir çox vacibdir, çünki o, özünüzü yaxşı hiss etməyə və dostlarınızla sevinc yaymağa kömək edir.
"Ev" sözünü düşünün. Beyninizdə nə görürsünüz? Ola bilsin ki, ailənizlə, otağınızla və ya sevimli kreslonuzla isti bir yer görürsünüz. "Ev" mənası sevgi və rahatlıqla doludur. Evinizə getsəniz, arayışı görürsünüz: xatirələr və qayğı ilə dolu yerin özü.
Sözlər haqqında öz fikirləriniz və şəkilləriniz dilinizi zəngin və şəxsi edir. Başqalarının eyni söz üçün fərqli şəkilləri ola bilsə də, həyatlarınız və xəyallarınız haqqında bir-birinizə danışmağa kömək etmək üçün hamınız eyni dili paylaşırsınız.
Məna və istinad haqqında öyrənmək tapmacalarla oynamaq kimi ola bilər. Hər bir söz dünyamızın böyük mənzərəsinə uyğun gələn bir parçadır. Bir çox parçanı bir araya gətirdiyiniz zaman gözəl və aydın bir şəkil alırsınız. Bəzən bir söz görüb təəccüblənə bilərsən ki, "bu söz həqiqətən nə deməkdir?" Sonra xatırladığınız şeyləri düşünürsən və tapmacanı belə həll edirsən.
Ailənizlə söz oyunları oynaya bilərsiniz. Bir söz deyin və sonra bunun nə demək olduğunu düşündüyünüz şəkli çəkin. Rəsminizi başqasına göstərin. Bir az fərqli bir şey çəkə bilərdilər və bu, yaxşıdır. Bu, dili hər kəsin şəkilləri müxtəlif yollarla gördüyü əyləncəli bir macəraya çevirir.
Bu oyun göstərir ki, məna və istinad təkcə kitablardakı fikirlər deyil. Onlar real həyatın bir hissəsidir. Onlar sizə hekayələr yaratmağa, zarafatlara gülməyə və sərgüzəştlərinizi ətrafınızdakı hər kəslə bölüşməyə kömək edir.
Bugünkü dərsimizdən vacib fikirləri xatırlayaq:
Gündəlik həyatımızda ətrafımızdakı dünyanı izah etmək üçün dildən istifadə edirik. Öyrəndiyiniz hər söz beyninizi zəngin şəkillər və fikirlərlə doldurur. Unutmayın, məna və istinad əl-ələ verir. Məna ürəyinizdə və ağlınızdadır və istinad dünyada gördüyünüz gözəl şeydir.
Ümid edirik ki, bu dərs sizə sözlərin gözəlliyindən zövq almağa kömək edəcək. Onlar təkcə səslər deyil, həm də sevgi və əyləncəni öyrənmək, kəşf etmək və paylaşmaq üçün qapıları açan açarlardır. Öz söz dünyanızı qurmağa davam etmək üçün dostlarınız və ailənizlə dinləməyə, oxumağa və danışmağa davam edin.
Bu gün məna və istinadın təbiətini öyrəndiyiniz üçün təşəkkür edirik. Unutmayın ki, eşitdiyiniz və istifadə etdiyiniz hər bir söz dünyanı bir az daha yaxşı anlamağa kömək edir. Sözlərlə oynayaraq əylənin və təxəyyülünüzü inkişaf etdirin!
