Shkenca është një mënyrë për të mësuar rreth botës. Shkencëtarët shqyrtojnë idetë, i testojnë ato dhe mësojnë nëse ato janë të vërteta apo jo. Në shkencë, është shumë e rëndësishme që idetë të mund të testohen. Një mënyrë për të testuar idetë është përmes një koncepti të quajtur falsifikueshmëri . Kur një ide është e falsifikueshme, kjo do të thotë që ne mund ta kontrollojmë atë dhe të gjejmë nëse mund të jetë e gabuar.
Një pjesë tjetër emocionuese e shkencës janë revolucionet shkencore . Një revolucion shkencor ndodh kur shkencëtarët ndryshojnë mënyrën se si mendojnë për diçka të rëndësishme në natyrë. Zbulimet e reja mund t'i ndryshojnë plotësisht idetë e vjetra. Në këtë mësim, do të mësojmë se çfarë do të thotë falsifikueshmëria dhe si mund të çojë në ndryshime të mëdha të quajtura revolucione shkencore. Do të përdorim gjuhë të thjeshtë dhe shembuj nga jeta e përditshme në mënyrë që ta kuptoni lehtë.
Falsifikueshmëria do të thotë që një ide mund të provohet e gabuar duke e testuar atë. Nëse dikush thotë "të gjitha mjellmat janë të bardha", ne mund të kërkojmë një mjellmë që nuk është e bardhë. Nëse gjejmë një mjellmë të zezë, ideja tregohet e gabuar. Kjo i ndihmon shkencëtarët të vendosin nëse idetë e tyre janë të forta apo kanë nevojë për ndryshim.
Imagjino sikur po luan një lojë me hamendje me shokun tënd. Shoku yt thotë: "Çdo makinë lodër mund të ecë vetë". Për të parë nëse kjo është e vërtetë, mund të përpiqesh të ndezësh një makinë lodër dhe të shohësh nëse lëviz vetë. Nëse makina nuk lëviz vetë, ideja e shokut tënd mund të provohet e gabuar. Kjo është e ngjashme me falsifikimin në shkencë.
Kur shkencëtarët bëjnë një vëzhgim ose një pohim, ata hartojnë teste ose eksperimente për të parë nëse pohimi mund të jetë i rremë. Një pohim që mund të provohet i gabuar me anë të testimit është një ide e mirë shkencore. Një pohim që nuk mund të testohet mund të mos na ndihmojë të mësojmë më shumë rreth botës.
Le të mendojmë për disa shembuj të thjeshtë:
Shembulli 1: Supozoni se dikush thotë: "Të gjitha mollët janë të kuqe". Për ta testuar këtë, mund të kërkoni një mollë në një shportë. Nëse gjeni një mollë të gjelbër ose të verdhë, atëherë ideja vërtetohet e gabuar. Kjo është falsifikueshmëri në veprim.
Shembulli 2: Imagjinoni një mik që pohon: "Qeni im mund të kërcejë mbi gardh çdo ditë". Për ta verifikuar këtë, mund ta vëzhgoni qenin. Nëse një ditë qeni nuk kërcen fare, atëherë pohimi i mikut tuaj mund të jetë i gabuar. Kjo tregon se ideja është e testueshme.
Shembulli 3: Mendoni për idenë "Të gjitha lulet kanë erë të ëmbël". Disa lule mund të mos kenë erë të fortë, ose mund të gjeni një lule me një aromë të ndryshme. Duke krahasuar lule të ndryshme, mund të shihni nëse ideja është e vërtetë apo e gabuar.
Këta shembuj nga jeta e përditshme na tregojnë se gjetja e vetëm një kundërshembulli (diçkaje që nuk i përshtatet idesë) është e mjaftueshme për të sfiduar një ide. Kjo është fuqia e thjeshtë e falsifikueshmërisë.
Falsifikueshmëria është shumë e rëndësishme në shkencë sepse na ndihmon të vendosim nëse idetë janë të forta. Kur shkencëtarët ndajnë ide të reja, ata duan të sigurohen që këto ide mund të testohen. Nëse një ide nuk është e falsifikueshme, ajo mund të bazohet në diçka që nuk mund ta kontrollojmë ose masim. Kjo do të thotë që do të kishim pak shanse për të mësuar gjëra të reja.
Shumë shkencëtarë të mëdhenj e kanë përdorur falsifikueshmërinë për të bërë zbulime të rëndësishme. Ata i kanë parë idetë dhe kanë pyetur: "A mund ta testojmë këtë?" Nëse përgjigjja ishte po, ata janë përpjekur ta bëjnë. Nëse eksperimenti nuk e mbështet idenë, atëherë ata e dinin se kishte ardhur koha ta ndryshonin idenë ose të mendonin për një të re.
Falsifikueshmëria na tregon se shkenca është një proces i kujdesshëm dhe i kujdesshëm. Ajo i mban mendjet tona të hapura dhe na ndihmon të mësojmë duke vërtetuar se edhe idetë më të mira mund të ndryshojnë nëse gjenden prova të reja. Na kujton të mos i marrim gjërat si të mirëqena. Në vend të kësaj, ne kontrollojmë dhe vërtetojmë çdo ide duke kërkuar prova.
Një revolucion shkencor është një ndryshim i madh në mënyrën se si shkencëtarët mendojnë për botën. Ndonjëherë, shkencëtarët mbledhin shumë prova të vogla që ndryshojnë ngadalë kuptimin tonë. Kur grumbullohen prova të mjaftueshme, një mënyrë e re e të menduarit zëvendëson atë të vjetrën.
Imagjinoni sikur keni një lojë të preferuar me rregulla të caktuara. Një ditë, dikush sugjeron një rregull të ri që e bën lojën edhe më argëtuese dhe të drejtë. Pasi e provojnë rregullin e ri, të gjithë bien dakord se loja është shumë më e mirë tani. Loja ka kaluar një lloj revolucioni. Në shkencë, ndodh një ide e ngjashme. Idetë e vjetra zëvendësohen me të reja që i shpjegojnë faktet më mirë.
Për shembull, shumë kohë më parë, shumë njerëz besonin se Toka ishte qendra e universit. Ata mendonin se gjithçka lëvizte rreth Tokës. Pastaj, shkencëtarë si Koperniku dhe Galileo treguan se Toka dhe planetët e tjerë lëvizin rreth Diellit. Ky ndryshim i madh në të menduar ishte një revolucion shkencor. Ai ndryshoi pikëpamjen tonë për të gjithë universin.
Një revolucion i famshëm shkencor ndodhi kur njerëzit zbuluan se Toka nuk është qendra e universit. Për shumë vite, njerëzit mendonin se Dielli dhe yjet rrotulloheshin rreth planetit tonë. Pastaj, eksploruesit e hapësirës dhe shkencëtarët vëzhguan lëvizjet e planetëve. Ata zbuluan se Toka lëviz rreth Diellit. Kjo ide u testua shumë herë dhe më në fund u pranua si e vërtetë.
Një shembull tjetër është ndryshimi në idetë tona rreth sëmundjeve. Në të kaluarën, njerëzit besonin se sëmundjet shkaktoheshin nga ajri i ndotur ose nga pijet alkoolike. Kur shkencëtarët studiuan mjekësinë, ata zbuluan se mikrobet, të cilat janë gjallesa shumë të vogla, mund t'i sëmurin njerëzit. Me këtë ide të re, mjekët ndryshuan mënyrën se si i trajtonin pacientët. Ata filluan të përdornin metoda pastrimi dhe ilaçe që vrasin mikrobet. Ky ndryshim ndihmoi në shpëtimin e shumë jetëve dhe përmirësimin e shëndetit të njerëzve në mbarë botën.
Këto ndryshime të mëdha në idetë shkencore tregojnë se shkenca është gjithmonë në rritje. Kur dalin në dritë prova të reja, edhe idetë që shumë njerëz i besonin për një kohë të gjatë mund të ndryshojnë. Kjo është zemra e një revolucioni shkencor.
Falsifikueshmëria i ndihmon shkencëtarët të testojnë idetë e vjetra. Kur një ide testohet dhe rezulton e gabuar, ajo hap derën që një ide e re të zërë vendin e saj. Kështu mund të fillojnë revolucionet shkencore.
Për shembull, kur shkencëtarët shqyrtuan idenë se Toka është qendra e universit, ata gjetën shumë vëzhgime që nuk përputheshin me këtë pikëpamje. Ata shqyrtuan lëvizjen e planetëve dhe yjeve. Këto ndryshime bënë të mundur sfidimin e idesë së vjetër. Meqenëse shkencëtarët mund ta testonin idenë, dhe kjo nuk funksiononte në çdo rast, ata filluan të kërkonin një shpjegim më të mirë.
Shpjegimi i ri, se Toka lëviz rreth Diellit, u miratua sepse i përshtatej shumë testeve më mirë sesa ideja e vjetër. Ky ndryshim ishte një revolucion shkencor. Falsifikueshmëria i lejoi shkencëtarët të pyesnin: "Po sikur të gabohemi?" dhe më pas të gjenin prova për të mbështetur një ide të ndryshme.
Ky proces na mëson se shkenca nuk ka të bëjë vetëm me gjetjen e një përgjigjeje dhe ruajtjen e saj përgjithmonë. Përkundrazi, shkenca është një udhëtim. Shkencëtarët provojnë ide të reja dhe i testojnë ato. Kur zbulohen fakte të reja, idetë e vjetra mund të kenë nevojë të ndryshohen. Kjo është arsyeja pse falsifikimi është një pjesë kyçe e mënyrës se si rritet shkenca dhe pse ndodhin revolucionet shkencore.
Edhe pse falsifikueshmëria dhe revolucionet shkencore janë ide nga shkenca, ato mund të na japin mësime në jetën tonë të përditshme. Kur mësoni ose luani, mund të mbani mend se është në rregull të ndryshoni mendje nëse gjeni informacione të reja.
Imagjino sikur beson se një lojë e caktuar është shumë e lehtë. Por pasi e provon, zbulon se ka pjesë që janë të vështira. Në këtë rast, mëson se ideja jote e parë nuk ishte plotësisht e vërtetë. Kjo është e ngjashme me mënyrën se si shkencëtarët përdorin eksperimente për të testuar bindjet e tyre. Ata ndryshojnë atë që mendojnë kur zbulojnë diçka të re.
Një mësim tjetër i përditshëm është se është e rëndësishme të bësh pyetje. Nëse dikush të thotë diçka, mund të pyesësh: "Si e di?" ose "A mund ta testojmë?" Kjo e mban mendjen tënde aktive dhe të ndihmon të mësosh më shumë rreth botës përreth teje. Këto pyetje mund të të çojnë drejt njohurive të reja dhe ndonjëherë edhe drejt ndryshimeve të mëdha në mënyrën tënde të të menduarit.
Revolucionet shkencore na tregojnë gjithashtu se ndryshimi është një pjesë normale e jetës. Ashtu si shkencëtarët përditësojnë idetë e tyre, edhe ne mund t'i përditësojmë idetë tona. Kur mësojmë më shumë, bëhemi më të mençur. Ndonjëherë, kur provojmë gjëra të reja, mund të gjejmë mënyra më të mira për t'i bërë gjërat. Kjo na ndihmon të rritemi dhe të bëhemi më të mirë në atë që bëjmë.
Idetë e falsifikimit dhe revolucioneve shkencore përdoren në shumë aspekte të jetës. Për shembull, në teknologji, inxhinierët punojnë shumë për të testuar pajisje të reja. Ata kontrollojnë nëse një telefon i ri ose një program kompjuterik funksionon mirë ose nëse ka ndonjë gabim. Ata përdorin teste që janë të ngjashme me eksperimentet shkencore. Nëse një telefon ndonjëherë nuk funksionon siç pritet, inxhinierët kërkojnë problemin dhe e rregullojnë atë. Kjo ide e testimit dhe përditësimit është shumë afër falsifikimit në shkencë.
Në botën e gatimit, shumë njerëz pëlqejnë të provojnë receta të reja. Një shef kuzhine mund të ketë një recetë të preferuar për biskota. Një ditë, ata mund të shtojnë një përbërës të ri si copa çokollate. Pasi i shijojnë biskotat, ata vendosin nëse përbërësi i ri i bën biskotat më të mira apo jo. Nëse receta e re nuk funksionon po aq mirë, shefi kuzhine e ndryshon atë përsëri. Ky proces është si falsifikimi, ku idetë testohen dhe ndryshohen nëse është e nevojshme.
Edhe në shkollë dhe në jetën tonë të përditshme, ideja e falsifikimit na ndihmon të nxjerrim mësime të rëndësishme. Kur një mësues shpjegon një temë të re, ai mund të ftojë pyetje dhe teste për të parë nëse të gjithë e kuptojnë. Nëse gjendet një gabim, mësuesi shpjegon përsëri në një mënyrë të ndryshme. Ky proces i ndihmon të gjithë të mësojnë më mirë.
Revolucionet shkencore ndikojnë gjithashtu në mënyrën se si e përmirësojmë botën tonë. Kur shkencëtarët zbulojnë mënyra të reja për të ndihmuar njerëzit, siç janë ilaçet e reja ose makinat më të sigurta, ata shpesh ndryshojnë idetë e vjetra. Këto ndryshime kanë ndikime të mëdha në shoqëri. Ato na tregojnë se pranimi i provave të reja dhe gatishmëria për ndryshim mund të çojë në progres dhe një jetë më të mirë për të gjithë.
Të mendosh si shkencëtar do të thotë të jesh gjithmonë kurioz dhe i gatshëm për të testuar idetë. Ja disa mënyra të thjeshta se si mund të fillosh të mendosh si shkencëtar në jetën tënde të përditshme:
1. Bëni pyetje: Kur vini re diçka interesante, pyetni "Pse?" ose "Si?" Për shembull, nëse shihni një ylber, pyesni veten se si është bërë ai.
2. Vëzhgoni Botën: Shikoni me kujdes se çfarë ndodh përreth jush. Vini re detajet dhe pyetni nëse gjithçka përputhet me atë që dini tashmë.
3. Testoni idetë tuaja: Nëse jeni kuriozë për diçka, përpiquni ta kontrolloni atë. Mund të provoni të përzieni ngjyrat për të parë se çfarë ngjyre të re merrni, ashtu siç shkencëtarët përziejnë idetë gjatë eksperimenteve.
4. Ji i hapur ndaj ndryshimit: Ndonjëherë, pasi të testosh një ide, mund të zbulosh se nuk funksionon siç e kishe menduar. Është në rregull të ndryshosh mendje kur të vijnë informacione të reja. Kështu fillon çdo zbulim i ri.
Duke përdorur këto hapa të thjeshtë, ju mësoni se shkenca nuk ka të bëjë vetëm me eksperimente të mëdha, por edhe me mënyrën se si mendoni çdo ditë. Të qenit kurioz, të testoni ide dhe të ndryshoni mendjen kur është e nevojshme janë zakone të shkëlqyera që ju ndihmojnë të bëheni një nxënës më i mirë.
Mund të provoni eksperimente të thjeshta në shtëpi për të parë falsifikimin në veprim. Për shembull, zgjidhni një pohim të thjeshtë dhe testojeni atë me sende të përditshme:
Eksperiment: “Të gjitha frutat në tasin tim janë të ëmbla.” Mblidhni fruta të ndryshme si mollë, limonë dhe manaferra. Shijoni një copë të vogël nga secili frut (me ndihmën e një të rrituri). Vini re nëse çdo frut është i ëmbël ose nëse disa kanë shije të thartë ose të hidhur. Nëse gjeni një frut që nuk është i ëmbël, keni treguar se pohimi nuk është gjithmonë i vërtetë.
Ky eksperiment është si mënyra se si shkencëtarët testojnë idetë. Ata kërkojnë një rast ku ideja nuk funksionon. Gjetja e një rasti të tillë i bën ata ta rishqyrtojnë idenë e tyre dhe të kërkojnë një shpjegim më të mirë.
Një eksperiment tjetër që mund të provoni është me ngjyrat. Pyetni: "A duken të gjitha gjërat që janë blu njësoj?" Mblidhni sende të ndryshme që janë blu. Shikojini ato nga afër për të parë nëse ka ndryshime në nuanca. Ky aktivitet i thjeshtë ju tregon se si vëzhgimi i detajeve mund të na ndihmojë të kuptojmë më shumë rreth asaj që shohim. Është një mënyrë argëtuese për të praktikuar të qenit shkencëtar i vogël!
Shumë klasa sot inkurajojnë një mënyrë shkencore të të menduarit. Mësuesit i ftojnë nxënësit të ndajnë ide dhe t'i testojnë ato. Për shembull, gjatë një projekti shkencor, mund të formoni një hipotezë. Një hipotezë është si një hamendje rreth asaj që mund të ndodhë kur përzieni dy ngjyra. Mund të thoni: "Mendoj se përzierja e blusë dhe e verdhës do të bëjë të gjelbër". Pastaj, e testoni këtë duke përzier ngjyra dhe shihni nëse merrni të gjelbër. Ky është një shembull i thjeshtë i testimit të një ideje. Nëse rezultati është i ndryshëm, mendoni se çfarë tjetër mund të jetë duke ndodhur.
Kjo qasje i ndihmon studentët të kuptojnë se të mësuarit është një proces. Pyetjet çojnë në teste dhe testet çojnë në ide të reja. Shkencëtarët, ashtu si studentët, janë gjithmonë duke mësuar dhe duke ndryshuar idetë e tyre ndërsa zbulojnë fakte të reja. Kjo është arsyeja pse shkenca, me fokusin e saj në falsifikueshmëri, është një udhëtim i pafund eksplorimi dhe të mësuari.
Në këtë mësim, mësuam se falsifikueshmëria do të thotë që një ide mund të testohet për të parë nëse është e vërtetë apo e gabuar. Pamë se nëse një test tregon se një ide nuk është e vërtetë, ideja duhet të rimendohet. Gjithashtu mësuam se revolucionet shkencore janë ndryshime të mëdha në mënyrën se si shkencëtarët e kuptojnë botën. Këto ndryshime ndodhin kur provat e reja tregojnë se idetë e vjetra nuk funksionojnë për çdo rast.
Këtu janë pikat kryesore për t'u mbajtur mend:
Mos harroni, shkenca ka të bëjë me testimin e ideve dhe gatishmërinë për t'i ndryshuar ato kur zbulohen fakte të reja. Ky proces ndihmon ta bëjmë botën tonë një vend më të mirë për të jetuar, mësuar dhe eksploruar. Falsifikueshmëria na ndihmon të shohim të vërtetën, dhe revolucionet shkencore na kujtojnë se të mësuarit nuk mbaron kurrë. Vazhdoni të bëni pyetje dhe të testoni idetë tuaja, dhe do të jeni një shkencëtar i shkëlqyer në mënyrën tuaj!
Ky mësim tregon se edhe idetë e thjeshta mund të çojnë në ndryshime të mëdha. Shkenca zhvillohet duke kontrolluar nëse gjërat mund të jenë të gabuara, dhe kur janë të gabuara, ide të reja zënë vendin e tyre. Ji gjithmonë kurioz dhe mos ndalo kurrë së mësuari, sepse çdo provë dhe eksperiment e bën kuptimin tonë për botën më të fortë.
