Back to the topics list

dünya müharibəsi i

Öyrənmə Məqsədləri

Bu dərsdə siz öyrənəcəksiniz

1. Birinci Dünya Müharibəsinin mənşəyi
2. Müttəfiq güc və mərkəzi güc daxil olmaqla müharibədə iki tərəf
3. Döyüşlərin əksəriyyətinin Avropada getdiyi iki cəbhə
4. ABŞ-ın müharibəyə girməsi
5. Somme döyüşü
6. Lusitania gəmisinin batması
7. Kimyəvi silahdan istifadə
8. Versal müqaviləsinin imzalanması ilə müharibənin sonu

I DÜNYA MÜHARİBƏSİ

Böyük müharibə və ya Birinci Dünya Müharibəsi kimi də tanınan 1-ci Dünya Müharibəsi (çox vaxt 1-ci Dünya Müharibəsi və ya Birinci Dünya Müharibəsi kimi qısaldılır), Avropada yaranan və 28 iyul 1914- ^cü ildən 11 noyabr 1918- ^ci il tarixədək davam edən qlobal müharibə idi. “bütün müharibələri bitirmək üçün müharibə” kimi təsvir edilən bu, 60 milyon avropalı da daxil olmaqla, çoxlu sayda hərbi personalın (70 milyondan çox) səfərbər edilməsinə cavabdeh idi. Bu, onu tarixin ən böyük müharibələrindən birinə çevirdi. Müharibənin birbaşa səbəbi kimi təxminən yeddi milyon mülki şəxsin ölümü və doqquz milyon döyüşçünün ölümü ilə bəşəriyyət tarixindəki ən ölümcül münaqişələrdən biridir. 1918-ci il qrip pandemiyası və nəticədə baş verən soyqırımlar bütün dünyada daha 50-100 milyon insanın ölümünə səbəb olub.

TARİX

Aşağıda Birinci Dünya Müharibəsi dövründən sonra imzalanmış müqavilələrin siyahısı verilmişdir. Bu, 28 iyul 1914- ^cü il - 11 noyabr 1918- ^ci il tarixləri arasındadır. Bu, 4 il, 3 ay və 2 həftəlik bir dövrü təmsil edir.

• Versal müqaviləsi. Bu, 28 iyun 1919- ^cu ildə imzalanmışdır.
• Sen-Jermen-en-Laye müqaviləsi. Bu, 1919- ^cu il sentyabrın 10-da imzalanmışdır.
• Neuilly-sur-Seine müqaviləsi. Bu, 1919- ^cu il noyabrın 27-də imzalanmışdır.
• Trianon müqaviləsi. 4 iyun 1920- ^ci ildə imzalanmışdır.
• Sevr müqaviləsi. 1920- ^ci il avqustun 10-da imzalanıb.
• Amerika Birləşmiş Ştatları-Avstriya Sülh Müqaviləsi. 24 avqust 1921- ^ci ildə imzalanmışdır.
• ABŞ-Almaniya Sülh Müqaviləsi. 25 avqust 1921- ^ci ildə imzalanmışdır.
• Amerika Birləşmiş Ştatları-Macarıstan Sülh Müqaviləsi. 29 avqust 1921- ^ci ildə imzalanmışdır.
• Lozanna müqaviləsi. 24 iyul 1923- ^cü ildə imzalanmışdır.

YER

Avropa, Yaxın Şərq, Afrika, Çin, Sakit okean adaları, Şimali və Cənubi Atlantik okeanı və Hind okeanı.

Müharibədə iki tərəf var idi:

• Müttəfiq dövlətlər, o cümlədən Fransa, Böyük Britaniya, Rusiya, İtaliya və Yaponiya.
• Mərkəzi güclər, o cümlədən Almaniya, Avstriya-Macarıstan, Osmanlı İmperiyası, Bolqarıstan.

ABŞ 1917-ci ildən sonra da müttəfiqlərin tərəfində vuruşdu.

Döyüşlərin əksəriyyəti Avropada iki cəbhədə gedirdi: qərb cəbhəsi və şərq cəbhəsi.

• Qərb Cəbhəsi Belçika sahillərindən İsveçrəyə qədər uzanan uzun bir xəndək xətti idi. Bu cəbhədə çoxlu döyüşlər Fransa və Belçikada baş verib.
• Şərq cəbhəsi bir tərəfdən Almaniya, Avstriya-Macarıstan və Bolqarıstan, digər tərəfdən isə Rusiya və Rumıniya arasında idi.

I DÜNYA MÜHARİBƏSİNİN SƏBƏBLƏRİ

Müharibənin bir sıra səbəbləri var idi.

Avstriya archduke Franz Ferdinandın öldürülməsi müharibənin başlaması üçün əsas katalizator oldu. Sui-qəsddən sonra Avstriya Serbiyaya müharibə elan etdi. Sonra Rusiya müttəfiqi Serbiyanı müdafiə etməyə hazırlaşdı. Sonra Almaniya Avstriyanı qorumaq üçün Rusiyaya müharibə elan etdi. Bu, Fransanın müttəfiqi Rusiyanı qorumaq üçün Almaniyaya müharibə elan etməsinə səbəb oldu. Almaniyanın Fransaya çatmaq üçün Belçikanı işğal etməsi İngiltərənin Almaniyaya müharibə elan etməsinə səbəb oldu. Bütün bunlar bir neçə gün ərzində baş verdi.

NƏTİCƏ

Müttəfiq güclərin qələbəsi

• Mərkəzi güclərin Şərq Cəbhəsindəki qələbəsi digər cəbhələrdəki məğlubiyyətlərlə ləğv edildi.
• Almaniya, Avstriya-Macarıstan, Türkiyə və Rusiya da daxil olmaqla, bütün Avropa qitə imperiyalarının süqutu baş verdi.
• Rusiya Vətəndaş Müharibəsi və Rusiya İnqilabı - Rusiya İmperiyasının dağılması və sonrakı Sovet İttifaqının yaranması.
• Bütün Avropa və Asiyada geniş yayılmış inqilablar və iğtişaşlar.
• Millətlər Liqasının yaradılması.

Qeyd edək ki, Birinci Dünya Müharibəsinin daha çox nəticələri var idi.

ƏRAZİ DƏYİŞİKLİKLƏRİ

• Avropada, eləcə də Yaxın Şərqdə yeni dövlətlər yarandı.
• Alman ərazilərinin və müstəmləkələrinin, keçmiş Avstriya-Macarıstan İmperiyasının bölgələrinin, keçmiş Osmanlı İmperiyasının, eləcə də Sovet İttifaqı ərazilərinin başqa ölkələrə verilməsi.

1914-cü il iyunun 28-də Bosniyalı serb Yuqoslaviya millətçisi Qavrilo Prinsip Sarayevoda öldürüldü və nəticədə iyul böhranı baş verdi. İyulun ²³ -də Avstriya-Macarıstan Serbiyaya cavab olaraq ultimatum verdi. Serbiyanın cavabı avstriyalıları qane edə bilmədi, ikisini də müharibə vəziyyətinə saldı.

Bir-birinə bağlı ittifaqlar şəbəkəsi böhranı Balkanlardakı ikitərəfli problemdən Avropanın əksər hissəsini əhatə edən bir problemə çevirdi. Böyük Avropa dövlətləri 1914-cü ilin iyuluna qədər iki koalisiyaya bölündülər. İki koalisiya bunlar idi: Üçlü Antanta (İngiltərə, Rusiya və Fransadan ibarət idi- və Almaniya, İtaliya və Avstriya-Macarıstandan ibarət Üçlü Alyans).

Birinci Dünya Müharibəsi dünyanın mədəni, siyasi, iqtisadi və sosial iqlimində mühüm dönüş nöqtəsi oldu. Müharibədən dərhal sonra bir çox inqilablar və üsyanlar səbəb oldu. Böyük Dördlük (İtaliya, Fransa, İngiltərə və ABŞ) 1919-cu il Paris Sülh Konfransında razılaşdırılan bir sıra müqavilələrdə məğlub olduqları güclərə öz şərtlərini tətbiq etdilər. Ən məşhuru Almaniya sülh müqaviləsidir - Müqavilə Versal.

I DÜNYA MÜHARİBƏSİNDƏ ABŞ

Birinci Dünya Müharibəsi 1914-cü ildə başlasa da, ABŞ 1917-ci ilə qədər müharibəyə qoşulmadı. 1914-cü ildə müharibə başlayanda ABŞ neytrallıq siyasətini həyata keçirdi. ABŞ-da bir çox insan müharibəni “köhnə dünya” gücləri arasında onlarla heç bir əlaqəsi olmayan mübahisə kimi görürdü.

1915-ci ildə Almaniya Britaniya adalarını əhatə edən suları müharibə zonası elan etdi və alman sualtı qayıqları bəzi ABŞ gəmiləri də daxil olmaqla bir neçə ticarət və sərnişin gəmisini batırdı. Həmin gəmilərdən biri sərnişin və yük daşıyan Nyu-Yorkdan İngiltərənin Liverpola doğru hərəkət edən Britaniyanın lüks kruiz gəmisi Lusitania idi.

“Lusitania” gəmisinin batması Birinci Dünya Müharibəsində mühüm hadisə idi. Almanların əli ilə bu qədər günahsız mülki insanın həlak olması geniş etirazlara səbəb olmuş və Amerika ictimai rəyini Almaniyaya qarşı yönəltmişdir.

Birləşmiş Ştatlar Müttəfiqlərin rəsmi üzvü olmadı, lakin özünü "əlaqəli güc" adlandırdı.

SOMME DÖYÜŞÜ

Somme Döyüşü Birinci Dünya Müharibəsinin ən böyük döyüşü idi. Bu, tarixin ən qanlı döyüşlərindən biri kimi tanınır. Fransada Somme çayının hər iki sahilində almanlara qarşı fransız və ingilislər tərəfindən döyüşdü və beş aydan çox davam etdi. Bir milyondan çox insan öldürüldü və ya yaralandı və ilk dəfə döyüşdə bir tank istifadə edildi.

KİMYƏSİ SİLAHDAN MÜASİR İSTİFADƏ

Kimyəvi silahların müasir istifadəsi Birinci Dünya Müharibəsi ilə başlamışdır ki, münaqişənin hər iki tərəfi ağrılı əzab vermək və döyüş meydanında əhəmiyyətli itkilərə səbəb olmaq üçün zəhərli qazdan istifadə edir. Almanlar xlor qazı hücumundan istifadə edərkən öldürücü qazlardan ilk istifadə etdilər. Sonralar I Dünya Müharibəsinin ən təsirli qazı olan xardal qazını da hazırlayıb istifadə etdilər. Kimyəvi silahlar, əsasən, qumbaraatan və artilleriya mərmiləri kimi standart döyüş sursatlarına daxil edilmiş tanınmış kommersiya kimyəvi maddələrindən ibarət idi. Xlor, fosgen (boğucu vasitə) və xardal qazı (dəridə ağrılı yanıqlar yaradan) istifadə edilən kimyəvi maddələr arasında idi.

Birinci Dünya Müharibəsində 8 milyondan çox əsgər həlak olub, 21 milyonu isə yaralanıb. 1918-ci ildə alman vətəndaşları müharibəyə qarşı tətil və nümayişlərə başladılar. İngilis donanmasının qayıqları Almaniyanın bütün limanlarını bağladığından insanlar aclıqdan ölürdü və iqtisadiyyat çökürdü. Bu, xalqın müharibəni dayandırmağa cəhd göstərməsinə səbəb oldu.

Döyüş 1918-ci il noyabrın 11-də hər iki tərəfin ümumi atəşkəs razılaşması ilə başa çatdı. Versal müqaviləsinin imzalanması ilə Almaniya ilə Müttəfiqlər arasında müharibə rəsmən başa çatdı