Qanun davranışı tənzimləmək üçün hakim orqanlar tərəfindən yaradılan və tətbiq edilən qaydalar qrupuna aiddir. Hüquq həm ədalət elmi ola bilər, həm də ədalət sənəti ola bilər. Dövlət tərəfindən tətbiq edilən qanunlar ya bir qrup qanunverici tərəfindən, ya da qanunvericiliklə nəticələnən yalnız bir qanunverici tərəfindən hazırlana bilər. İcra hakimiyyəti nizamnamə və ya fərmanlar vasitəsilə də qanunlar qəbul edə bilər. Hakimlər həm də məhkəmə presedentləri vasitəsilə hüquq mənbəyi ola bilərlər. Hüququn əsas mənbəyi yazılı və ya yazılmamış konstitusiyadır.
Qanunu ümumi olaraq iki yerə bölmək olar;
- Sivil qanun.
- Cinayət hüququ.
Mülki qanunlar təşkilatlar və mübahisələr arasında mübahisələri həll etmək üçün tətbiq olunan qanunlara aiddir və eyni zamanda fərdlərin hüquqlarını qorumağa və bərpa etməyə çalışır.
Digər tərəfdən, cinayət hüququ ictimai nizama zərərli hesab edilən davranışlara toxunan və bu qanunları pozan şəxslərə cəza verən qanuna aiddir. Günahkarlar həbs oluna və ya cərimələnə bilər.
CİNAYƏT HÜQUQU VƏ MÜLKİ HÜQUQ ARASINDAKİ FƏRQLƏR.
- Onların müxtəlif məqsədləri var, cinayət hüququ cəmiyyəti qorumağa və qanun pozanları cəzalandırmağa çalışır, mülki hüquq isə fərdin hüquqlarını qorumağa və təşkilatlar kimi müxtəlif tərəflər arasında mübahisələri həll etməyə çalışır.
- Mülki işlər mülki məhkəmələrdə, cinayət işləri isə cinayət məhkəmələrində gedir.
- Mülki iş, bir qayda olaraq, bir şəxs və ya təşkilat tərəfindən qaldırılır, cinayət qanunu isə dövlətin yerinə vəliəhd prokurorluğu tərəfindən qaldırılır.
- Cinayət işi heç bir əsaslı şübhə doğurmadan sübuta yetirilməlidir, mülki iş isə ehtimallar nisbətindən asılı olaraq sübuta yetirilməlidir.
Digər hüquq sistemlərinə;
- Ümumi hüquq və ədalət. Burada qərarlar məhkəmə tərəfindən qəbul edilir və avtomatik olaraq qanun kimi qəbul edilir. Bu sistemdə yuxarı instansiya məhkəmələri tərəfindən qəbul edilən qərarlar aşağı instansiya məhkəmələrini, həmçinin eyni məhkəmənin gələcək qərarlarını bağlayır. Bu, eyni işlərin eyni nəticələr əldə etməsini təmin etməkdir. Ümumi hüququn İngiltərədən gəldiyi, lakin sonradan Britaniya İmperiyasına bağlı olan demək olar ki, bütün ölkələrə yayıldığı güman edilir.
- Dini qanun. Bu, dini hökmlərdən irəli gələn bir qanun növüdür. Bu qanunlara misal olaraq İslam şəriət qanunu, xristian kanon qanunu və yəhudi Halaxa qanunlarını göstərmək olar.
- Konqres / Parlamentin aktları. Bu, təklif olunan qanun layihələrinin parlamentlərdə qanunlara qəbul edildiyi qanun növüdür.
HÜQUQİ İNSTİTUTLƏR.
Ən çox yayılmış hüquq institutları;
- Məhkəmə sistemi. Bu, nəticələri müəyyən etmək üçün işlərə sədrlik edən bir qrup hakimə aiddir. Məhkəmə bütün digər dövlət orqanları kimi konstitusiyaya tabe olmalıdır.
- Qanunverici orqan. Burada öz problemlərini təqdim etmək üçün nümayəndələr seçilir. Qanun layihələri palatada təklif olunur və qanunverici orqan səs verməlidir. Qanun layihəsinin qəbul edilməsi üçün üzvlərin əksəriyyətinin lehinə səs verməsi lazımdır.
- İcraçı. Bu, qanunları tətbiq etmək və gündəlik idarəçiliyi idarə etmək tapşırığı verilmiş hökumət qoluna aiddir. İcra hakimiyyəti kabinet kimi də tanınır. İcra hakimiyyətinə dövlət başçısı başçılıq edir.
- Hərbi və polis. Hərbçilər və polislər hökumətin tələb etdiyi istənilən vaxt qanunları icra etməyə borcludurlar.
- Bürokratiya. Hərbi və polis kimi bu sistem də icra hakimiyyətinin göstərişlərini yerinə yetirir.
- Hüquq peşəsi. Onun məqsədi məhkəmə hakimiyyətini işə salmaq və kömək etməkdir.
- Vətəndaş cəmiyyəti. Bu, dövlətin fəaliyyətini yoxlayan könüllü təşkilatlara, qurumlara və korporativ qurumlara aiddir.
