Dağlar ətrafdakı qurudan yüksəkdə dayanan relyef formalarıdır. Dağ, adətən zirvəsi və ya zirvəsi olan Yer səthinin təbii yüksəlişidir. Dağın zirvəsi zirvə, dibi isə təməl adlanır. Adətən təpədən daha dik və hündür olur. Dağlar yer səthinin beşdə birini əhatə edir və dünya ölkələrinin 75 faizində rast gəlinir.
Tipik olaraq, bir dağ dəniz səviyyəsindən ən azı 1000 fut yüksəkliyə qalxacaq və dünyanın ən yüksək dağı Everest dağı 29,036 fut yüksələcəkdir. Kiçik dağlar (1000 futdan aşağı) adətən təpələr adlanır.
Bəzi dağlar ucalsa da, onların böyüdüyünü görə bilməzsən. Dağların əmələ gəlməsi çox, çox uzun vaxt tələb edir.
Dağlar Yer qabığının böyük qıvrımlarda yuxarıya doğru itələndiyi və ya bloklar şəklində yuxarı və ya aşağı məcbur edildiyi zaman yaranır. Dağlar milyonlarla il ərzində formalaşır. Onların hamısı eyni deyil. Bunlar qırışıq, blok, günbəz və vulkanik dağlardır. Dağlar qayalı səthi aşındıran hava ilə daim aşındırıldığı üçün kələ-kötürdür.
Beş əsas dağ növü var:
1. Qıvrımlı dağlar - Qıvrımlı dağlar ən çox yayılmış dağ növüdür. Dünyanın ən böyük dağ silsilələri Qıvrımlı Dağlardır. Bu silsilələr milyonlarla il ərzində formalaşmışdır. Qatlama Dağları iki boşqabın üst-üstə toqquşması və onların kənarlarının parçalanması ilə əmələ gəlir, eyni şəkildə bir kağız parçası bir-birinə itələdikdə bükülür.
Yuxarı bükülmələr antiklinallar, aşağıya doğru olanlar isə sinklinallar adlanır.
Qıvrımlı dağların nümunələrinə aşağıdakılar daxildir:
Himalay dağları Hindistanın Asiyaya çırpılması və qitələrin ən hündür dağ silsiləsini itələməsi nəticəsində yaranıb.
Cənubi Amerikada And dağları Cənubi Amerika kontinental plitəsi ilə okean Sakit okean plitəsinin toqquşması nəticəsində yaranmışdır.
2. Fay-bloklu dağlar – Bu dağlar yer qabığındakı çatlar və ya çatlar bəzi materialları və ya qaya bloklarını yuxarı, digərlərini isə aşağıya məcbur etdikdə əmələ gəlir. Yerin bükülməsi əvəzinə yer qabığı qırılır (parçalanır). Bloklara və ya hissələrə parçalanır. Bəzən bu qaya blokları yuxarı və aşağı hərəkət edərkən bir-birindən ayrılır və qaya blokları bir-birinin üstünə yığılır.
Tez-tez qırılma bloklu Dağların dik ön tərəfi və maili arxa tərəfi var.
Fay bloklu dağların nümunələrinə aşağıdakılar daxildir:
3. Qübbəli dağlar – Qübbəli dağlar yer qabığının altına doğru irəliləyən çoxlu ərimiş qayaların (maqmanın) nəticəsidir. Faktiki olaraq səthə püskürmədən, maqma üst-üstə düşən qaya təbəqələrini itələyir. Bir nöqtədə maqma soyuyur və bərkimiş qaya əmələ gətirir. Maqmanın yüksəlməsi nəticəsində yaranan yüksəlmiş sahə kürənin (topun) yuxarı yarısına bənzədiyi üçün günbəz adlanır. Sərtləşmiş maqmanın üzərindəki qaya təbəqələri günbəzi əmələ gətirmək üçün yuxarıya doğru əyilir. Lakin ətraf ərazinin qaya təbəqələri düz qalır.
Günbəz ətrafdan hündür olduğundan yuxarıdan külək və yağışın təsiri ilə aşınma baş verir. Bu, dairəvi dağ silsiləsi ilə nəticələnir. Yerlərində köhnəlmiş günbəzlər Qübbə Dağları adlanan bir çox ayrı zirvələri əmələ gətirir.
4. Vulkanik dağlar – Adından da göründüyü kimi vulkanik dağlar vulkanlardan əmələ gəlir. Vulkanik dağlar yerin dərinliklərində ərimiş qaya (maqma) püskürdükdə və səthə yığıldıqda əmələ gəlir. Maqma yer qabığını parçalayanda lava adlanır. Kül və lava soyuduqda qayadan konus əmələ gətirir. Qaya və lava qalaqlanır, qatın üstünə qat.
Vulkanik dağların nümunələrinə aşağıdakılar daxildir:
5. Yayla Dağları (Eroziya Dağları) – Yayla dağları daxili fəaliyyətlə əmələ gəlmir. Əvəzində bu dağlar eroziya nəticəsində əmələ gəlir. Yaylalar Yerdəki qüvvələr tərəfindən dəniz səviyyəsindən yuxarı itələnmiş və ya lava təbəqələrindən əmələ gəlmiş böyük düz ərazilərdir. Lüğət bunları dəniz səviyyəsindən 600 metrdən çox hündürlükdə olan "yüksək səviyyəli" geniş ərazilər kimi təsvir edir. Yayla dağlarına tez-tez qatlanmış dağların yaxınlığında rast gəlinir. İllər keçdikcə dərələr və çaylar yaylaları aşır, dərələr arasında dağlar qalır.
Yeni Zelandiyadakı dağlar Yayla dağlarına nümunədir.
