Bu dərsdə siz öyrənəcəksiniz:
Səhralar adətən çox az miqdarda yağış alan ərazilərdir. Onlar ümumiyyətlə ildə 10 düym və ya daha az yağış alırlar. Yer səthinin təxminən üçdə biri səhra ilə örtülüdür. Səhra sözünün ilkin mənası “tərk edilmiş yer” deməkdir. Onlar ümumi su çatışmazlığı ilə xarakterizə olunur. Onların quru torpaqları, səth suları az və ya tamamilə yoxdur və yüksək buxarlanma var. Səhrada toplanan qum yığınları kimi böyük dağlara qum təpələri deyilir.
Qum təpələri
Səhralar çox aşağı rütubətlə son dərəcə qurudur. Onlarda yerin izolyasiyasına kömək edəcək “yorğan” yoxdur. Nəticədə, onlar gün ərzində çox isti olurlar, lakin günəş batdıqdan sonra tez soyuya bilirlər. Bəzi səhralar gün ərzində 100°F-dən çox temperatura çata bilər və sonra gecə ərzində dondurucudan (32°F) aşağı düşə bilər.
Şimali Afrikanın Sahara çölü və ABŞ-ın cənub-qərbindəki, Meksika və Avstraliyanın səhraları kimi əksər səhralar aşağı enliklərdə meydana gəlsə də, başqa bir səhra növü olan soyuq səhralar Yuta və Nevada ştatlarının hövzəsi və silsiləsi zonasında və bəzi yerlərdə baş verir. qərbi Asiyanın. Səhra biomasına Avropadan başqa bütün qitələrdə rast gəlmək olar.
Əsas yağıntı forması kimi yağış alan səhra isti səhralar, əsas yağıntı forması kimi qar yağan səhralar isə soyuq səhra adlanır. Arktika və Antarktidanın buzsuz bölgələrinin çoxu qütb səhraları kimi tanınır. Yer üzündəki səhraların yalnız 20%-i qumla örtülüdür.
Yer üzündəki ən böyük soyuq səhra Antarktidadır. Yer üzündəki ən böyük isti səhra Saharadır. 300 milyon kvadrat mildən çox ərazini əhatə edir. Sahara səhrası Afrikanın şimalında, 12 müxtəlif ölkəni əhatə edir. Yaxın Şərqdəki Ərəbistan səhrası Yer kürəsində ikinci ən böyük isti səhradır. Digər iri səhralara Asiyadakı Qobi səhrası, Afrikadakı Kalahari səhrası, Cənubi Amerikadakı Pataqoniya səhrası, Avstraliyadakı Böyük Viktoriya səhrası, Yaxın Şərqdəki Suriya səhrası və Şimali Amerikadakı Böyük Hövzə səhrası daxildir.
İsti səhra və soyuq səhra
| İsti səhra | Soyuq səhra |
| Son dərəcə isti iqlimi olan səhraya aiddir. | Son dərəcə soyuq iqlimi olan səhraya aiddir. |
| Yüksək temperatura malikdir. | Aşağı temperatur var. |
| İsti səhralara tropik və subtropik bölgələrdə (materiklərin qərb sahilləri) rast gəlinir. | Soyuq səhralara daha çox yüksək enliklərdəki mülayim bölgələrdə rast gəlinir. |
| Yüksək günəş və qumlu torpaq var. | Yerdə buz və qar var. |
| Qırmızı və ya narıncı rəngdədir. | Boz rəngdədir. |
| Yağıntıların səviyyəsi ümumiyyətlə soyuq səhralardan daha azdır. | Onlar isti səhralardan daha yüksək yağıntı səviyyəsinə malikdirlər. |
| Buxarlanma yağıntıdan daha yüksəkdir. | Yağıntılar buxarlanmadan daha yüksəkdir. |
| Xərçəng və Oğlaq Tropiklərində yerləşir. | Xərçəng Tropikinin şimalında və Oğlaq Bürcünün cənubunda yerləşir. |
| Çox rast gəlinən heyvanlara şüyüd tülküləri, dəvələr, ilanlar, koyotlar və s. | Çox rast gəlinən heyvanlara qütb ayıları, marallar, dovşanlar, kenquru siçovulları, cib siçanları, porsuqlar və s. |
| Bitki örtüyü çox nadirdir və əsasən yerə sarılmış kollar və qısa ağac ağacları daxildir. | Bitki örtüyü iynə kimi yarpaqlarla səpələnmişdir. |
| Misal: Sahara, Ərəb, Thar, Kalahari. | Nümunələr: Antarktika, Qrenlandiya, İran, Türküstan, Şimali və Qərbi Çin. |
Səhra biomları bir neçə xüsusiyyətə görə təsnif edilə bilər. Səhraların dörd əsas növü var:
1. Subtropik səhralar - Subtropik səhralar il boyu isti və quraq olur. Bunlar ən isti səhralardır. Onlara Asiya, Avstraliya, Afrika, Şimali və Cənubi Amerikada rast gəlinir. Subtropik səhralar yayda çox isti və quru, daha sərin, lakin qışda hələ də qurudur. Yağışlar qısa fasilələrlə baş verir. Bu səhralarda hava o qədər isti və qurudur ki, bəzən yağış yerə dəyməmiş buxarlanır. Subtropik səhralarda torpaq adətən ya qumlu, ya da qaba və qayalı olur.
Subtropik səhralarda bitki və heyvanlar isti temperatura və rütubət çatışmazlığına tab gətirməlidirlər. Subtropik səhrada kol və kiçik ağaclarda adətən nəm saxlamaq üçün uyğunlaşdırılmış yarpaqlar olur. Subtropik səhralarda heyvanlar adətən gecələr, havalar daha sərin olanda aktiv olurlar.
2. Sahil səhraları – Sahil səhraları sahil boyu sərindən istiyə qədər olan ərazilərdə baş verir. Onların sərin qışları və uzun, isti yayları var. Sahil səhraları materiklərin qərb sahillərində 20° ilə 30° enlik arasında yerləşir. Sahildən əsən küləklər şərq istiqamətində əsir və nəmin quruya keçməsinin qarşısını alır. Afrikadakı Namib səhrası və Çilidəki Atakama səhrası sahil səhralarıdır.
3. Soyuq qış səhraları – Soyuq qış səhraları yarı quraq çöllər kimi də tanınır. Uzun, quraq yayı və az yağış və ya qar yağan soyuq qışları var. ABŞ-da Böyük Hövzə, Kolorado Yaylası və Qırmızı Səhra soyuq qış səhralarıdır. Digər soyuq qış səhralarına Çin və Monqolustandakı Qobi səhrası və Argentinadakı Pataqoniya səhrası daxildir. Soyuq qış səhralarında yağışın olmaması çox vaxt yağış kölgəsi effekti ilə əlaqədardır. Yağış kölgəsi effekti yüksək dağ silsiləsi nəmin əraziyə çatmasını dayandırdıqda baş verir. Himalay dağları yağışın Qobi səhrasına çatmasının qarşısını alır.
4. Qütb səhraları – Qütb səhrasına Arktika və Antarktida bölgələrində rast gəlinir. Daha isti səhralar kimi, onlar da çox az yağıntı alırlar. Ekstremal şəraitə baxmayaraq, səhralar bir sıra yaxşı uyğunlaşdırılmış bitki və heyvan aləminə ev sahibliyi edir.
Yalnız bəzi bitki növləri səhranın sərt mühitində sağ qala bilir. Bunlara kaktuslar, otlar, kollar və bəzi qısa ağaclar daxildir. Səhrada çox hündür ağac görməzsən. Bu bitkilərin əksəriyyətinin su olmadan uzun müddət yaşaya bilməsi üçün gövdələrində, yarpaqlarında və ya gövdələrində su saxlamaq üsulu var. Onlar həmçinin bir-birindən yayılmağa meyllidirlər və böyük bir kök sisteminə malikdirlər ki, yağış yağanda mümkün olan bütün suyu toplaya bilsinlər. Bir çox səhra bitkiləri heyvanlardan qorunmaq üçün iti tikanlar və iynələrlə silahlanmışdır.
Heyvanlar səhrada həddindən artıq temperaturlara və su çatışmazlığına baxmayaraq sağ qalmağa uyğunlaşdılar. Heyvanların çoxu gecədir - onlar günün istisində yatırlar və gecələr sərin olanda çıxırlar. Bu heyvanlar gün ərzində sərinləmək üçün yerin altındakı quyularda, tunellərdə yatırlar. Səhra heyvanlarına meerkatlar, dəvələr və ev qurbağası, əqrəblər və çəyirtkələr kimi sürünənlər daxildir.
Səhrada yaşayan heyvanlar da az suya ehtiyac duymağa uyğunlaşıblar. Bir çoxları ehtiyacı olan bütün suyu yedikləri qidadan alırlar. Digər heyvanlar daha sonra istifadə edə biləcəkləri suyu saxlayırlar. Dəvə öz donqarında piy yığır, digər heyvanlar isə quyruqlarında ehtiyat toplayır.
Səhra çox quru olduğundan külək çınqılları və qumu toz halına salacaq. Bəzən böyük bir külək fırtınası bu tozu toplayaraq böyük bir fırtınaya çevirər. Toz fırtınaları külək səthdən toz götürdüyü zaman baş verir. Toz fırtınalarının hündürlüyü 1 mildən çox ola bilər və tozla o qədər qalın olur ki, nəfəs ala bilmirsiniz. Onlar da min mildən çox məsafə qət edə bilirlər.
Dünyada səhra ərazisi getdikcə böyüyür. Səhralaşma səhranın ətraf ərazilərə genişlənməsidir. Bu, adətən səhraların kənarında baş verir və müxtəlif amillərdən qaynaqlanır. Səhraların yayılmasının bir çox səbəbi var:
Səhralaşma mühüm qlobal ekoloji və ekoloji problemdir. Hazırda səhralaşma təhlükəsi altında olan əsas bölgələr Afrikadakı Sahara səhrasının cənubunda yerləşən Sahel bölgəsi, şərq, cənub və şimal-qərb Afrikanın hissələri və Avstraliyanın, cənub-mərkəzi Asiyanın və mərkəzi Şimali Amerikanın geniş əraziləridir.
Quru ərazilər Yer kürəsinin təxminən 40-41%-ni tutur və 2 milyarddan çox insan yaşayır. Quru ərazilərin təqribən 10-20%-nin artıq deqradasiyaya uğradığı, səhralaşmadan təsirlənən ümumi ərazinin 6-12 milyon kvadrat kilometr arasında olduğu, quru ərazilərin təxminən 1-6%-nin səhralaşmış ərazilərdə yaşadığı və milyard insan səhralaşma təhlükəsi altındadır.
Səhralaşmanın təsirləri
1977-ci ildə səhralaşmanın qlobal nəticələri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Səhralaşma üzrə Konfransının mövzusu oldu.
Səhralaşmanın qarşısını almaq üçün hansı tədbirlər görülə bilər?
