Tektonik yapılar genellikle dünya içinde meydana gelen güçlü tektonik kuvvetlerin sonucudur. Bu kuvvetler kayaları kıvırır ve kırar, derin faylar oluşturur ve dağlar oluşturur. Bu kuvvetlerin çoğu levha tektoniği aktivitesi ile ilgilidir. Tektonik yapılar peyzajın şeklini etkiler, heyelan tehlikesinin derecesini belirler, eski kayaları yüzeye çıkarır, genç kayaları gömer, petrol ve doğal gazı hapseder, depremler sırasında yer değiştirir ve altın gibi metallerin ekonomik yataklarını oluşturan sıvıları kanalize eder. gümüş.
Kıvrımlar, faylar ve diğer jeolojik yapılar, birbirine çarpan tektonik plakaların gerilimi gibi büyük kuvvetleri ve dik bir dağ eteğini çeken yerçekimi gerilimi gibi daha küçük kuvvetleri barındırır. Yer kabuğunu şekillendiren yapıları anlamak, kabuğun ne zaman ve nerede itmeye veya çekmeye, yerküre birikmesine veya kabuk çatlamasına maruz kaldığını görmenize yardımcı olabilir.
Tektonik yapılar kırılgan yapılar ve sünek yapılar olmak üzere iki temel gruba ayrılır.
Kayaların tektonik yapıları oluşturan kuvvetlere nasıl tepki verdiğini görelim. Gerilme, kayaların deforme olmasına neden olan kuvvetleri ifade eder. Kayaları deforme eden üç temel gerilim türü vardır:
Strese tepki olarak, kayalar bir çeşit bükülmeye veya kırılmaya veya her ikisine de maruz kalacaktır. Kayanın eğilmesine veya kırılmasına deformasyon veya şekil değiştirme denir.
Eklemler, üzerinde hiçbir hareketin meydana gelmediği kayalardaki kırıklardır (çatlaklardır).
Eklemler, çekme gerilmesi yönüne dik olarak gelişir. Sıkıştırma gerilimi yönüne açılarda gelişirler.
Eklemler önemlidir çünkü kayada su, petrol veya doğal gazın hareket edebileceği veya depolanabileceği açık alanlar oluştururlar.
Eklemler ayrıca kayaların kayabileceği potansiyel yüzeyler sağlar.
Eklemler, yeraltı suyunun ve diğer sıvıların kayalardan geçmesine izin verir.
Faylar, hareketin meydana geldiği kayalardaki kırıklardır (çatlaklar). Faylar, yeraltı suyunun hareketi gibi çevresel etkiler yaratır ve kaya kaymaları ve depremler gibi tehlikelere neden olabilir.
Bir fayın tepesindeki kayalara asma duvar denir.
Bir fayın altındaki kayalara taban duvarı denir.
Sünek kayaçlar plastik olarak davranır ve genellikle strese tepki olarak kıvrılır. Gerilme yavaş ve sabitse ve kayaya kademeli olarak bükülmesi için yeterli zaman verirse, sığ kabukta katlanma meydana gelebilir. Gerilme çok hızlı uygulanırsa, sığ kabuktaki kayalar kırılgan katılar gibi davranacak ve kırılacaktır. Bununla birlikte, kayaların daha sünek olduğu kabuğun daha derinlerinde, katlanma daha kolay gerçekleşir.
Kıvrımların en temel türleri antiklinaller ve senklinallerdir.
Antiklinaller “yukarı” kıvrımlardır; senkronizasyon çizgileri "aşağı" kıvrımlardır.
Harita görünümünde, bir senklinal, merkeze doğru eğimli bir dizi paralel yatak olarak görünür. Bir senklinalde, orijinal olarak diğer yatakların üzerinde olan en genç yataklar, kıvrımın ekseni boyunca merkezdedir.
Antiklinaller ve senklinaller en yaygın olarak, kabuğun sıkışmaya maruz kalan bölümlerinde, kabuğun birlikte itildiği yerlerde oluşur. Kabuk sıkışması, genellikle birden fazla yönden gelen gerilime verilen tepkidir ve bu da katlanmanın yanı sıra eğilmeye de neden olur. Kabuk olarak adlandırılan kıvrımlarda, dünyanın yüzeyine “dalar”.
Dalan antiklinaller ve senklinaller - Dalan bir antiklinal veya dalan bir senklinal, ekseni yataydan eğimli olan ve böylece kıvrımın dünyaya dalmasıdır.
Havza , ekseni olmayan bir senklinal gibi, kaya katmanlarında aşağı doğru bir çıkıntıdır. Yatakların tümü merkeze doğru eğimlidir ve en genç kaya merkezdedir.
Havzalar senklinallere benzer, ancak yataklar yapının merkezine doğru tüm yönlerde üniform olarak eğimlidir.
Havzalar, sıkıştırma ve aşağı bükülmeden kaynaklanır.
Lavabolar aşağı doğru kemerli dairesel özelliklerdir. Havzalar aşındığında, en genç kayalar havza yapısının merkezindedir.
Kubbe , ekseni olmayan bir antiklinal gibi, kaya katmanlarında yukarı doğru çıkıntıdır. Tüm yataklar merkezden uzağa eğimlidir ve en eski kaya merkezdedir.
Kubbeler antiklinallere benzer, ancak yataklar yapının merkezinden uzağa doğru her yöne doğru eğimlidir. Kubbeler, sıkıştırma ve yükselmeden kaynaklanır.
Kubbeler, yukarı doğru kavisli dairesel özelliklerdir. Kubbeler aşındığında en eski kayalar kubbe yapısının merkezindedir.
Paralel iki normal fay boyunca alçalmış kabuğun bir bölümüne garben denir.
İki paralel normal fay arasında yükselen bir kabuk bloğuna horst denir.
