ДНХ гэдэг нь дезоксирибонуклеины хүчил гэсэн үг. ДНХ ба РНХ (рибонуклеины хүчил) нь нуклейн хүчил юм. Уураг, липид , нийлмэл нүүрс ус (полисахарид) зэрэгтэй зэрэгцэн нуклейн хүчил нь амьдралын бүх хэлбэрт зайлшгүй шаардлагатай макромолекулуудын үндсэн төрлүүдийн нэг юм.
Энэ хичээлээр бид ДНХ-ийн бүтэц, үйл ажиллагааны талаар суралцах болно.
ДНХ нь бүх организм, олон вирусын хөгжил, үйл ажиллагаа, өсөлт, нөхөн үржихүйн генетикийн зааврыг агуулсан давхар мушгиа үүсгэдэг хоёр гинжээс бүрдсэн молекул юм. ДНХ-ийн бүтэц нь давхар мушгиа юм.
ДНХ-ийн геликсийн нэг хэсгийн бүтцийг доороос харна уу.
.jpg)
ДНХ-ийн хэлхээ нь нуклеотид гэж нэрлэгддэг энгийн мономер нэгжүүдээс бүрддэг тул ДНХ-ийн хоёр хэлхээг полинуклеотид гэж нэрлэж болно. Нуклеотид бүр нь азот агуулсан дөрвөн нуклеобазын аль нэг нь дезоксирибоз хэмээх элсэн чихэр ба фосфатын бүлгээс бүрдэнэ.
Азот агуулсан дөрвөн нуклеобаза нь:
Нуклеотидууд нь нэг нуклеотидын фосфат ба дараагийнх нь элсэн чихрийн хоорондох ковалент холбоогоор гинжин хэлхээнд холбогдож, ээлжлэн элсэн чихэр-фосфатын нурууг үүсгэдэг. Суурь хосолсон дүрмийн дагуу хоёр хэлхээтэй ДНХ үүсгэхийн тулд хоёр полинуклеотидын хэлхээний азотын суурийг устөрөгчийн бондоор холбодог.
Суурь хосолсон дүрэмд Аденин (А) нь тимин (T) ба цитозин (С) нь гуанинтай (G) холбогддог гэж заасан байдаг.
Нэмэлт азотын суурь нь пиримидин ба пурин гэсэн хоёр бүлэгт хуваагддаг. ДНХ-д пиримидинууд нь цитозин ба тимин юм; пуринууд нь гуанин ба аденин юм.
Давхар хэлхээтэй ДНХ-ийн хоёр хэлхээ нь ижил биологийн мэдээллийг хадгалдаг. Хоёр хэлхээ салгахад энэ мэдээлэл дахин давтагдана.
ДНХ-ийн дийлэнх хэсэг (хүний хувьд ойролцоогоор 98%) нь кодчилдоггүй бөгөөд энэ нь эдгээр хэсгүүд нь уургийн дарааллын загвар болж чадахгүй гэсэн үг юм. ДНХ-ийн хоёр хэлхээ нь эсрэг чиглэлтэй, эсрэг чиглэлд гүйдэг. Нурууны дагуух дөрвөн нуклеобазын дараалал нь генетикийн мэдээллийг кодлох үүрэгтэй. РНХ-ийн хэлхээ нь транскрипц гэж нэрлэгддэг процесст загвар болгон ДНХ-ийн хэлхээг ашиглан бүтээгддэг. Генетик кодын дагуу РНХ-ийн хэлхээ нь орчуулга гэж нэрлэгддэг процесст уураг доторх амин хүчлүүдийн дарааллыг тодорхойлдог.
Эукариот эсүүдийн хувьд ДНХ нь хромосом гэж нэрлэгддэг урт бүтэцтэй байдаг. Эс хуваагдахаас өмнө хромосомууд нь ДНХ-ийн репликац гэж нэрлэгддэг процессоор олширч, охин эс бүрт хромосомын иж бүрдлийг бий болгодог. Эукариот организмууд ДНХ-ийн ихэнх хэсгийг эсийн цөм (цөмийн ДНХ), митохондри (митохондрийн ДНХ) эсвэл хлоропласт (хлоропласт ДНХ) -д хадгалдаг.
Харин прокариотууд ДНХ-ээ зөвхөн цитоплазмд буюу дугуй хромосомд хадгалдаг.
