Turşular reaksiyalarda proton verə bilən və ya elektron cütünü qəbul edə bilən molekullardır. “Turşu” sözü latınca “acidus” sözündən əmələ gəlib, turş deməkdir. Bütün turşu elementlərinin bir neçə ortaq cəhətləri var, yəni hamısının dadı turşdur, mavi lakmus kağızını qırmızıya çevirir və qələvi maddə ilə birləşdikdə turşuluğunu itirir. Turşuların pH səviyyəsi 0-6 arasında dəyişir.
Turşuların bəzi ümumi nümunələri limon, əhəng, portağal, qreypfrut və s. kimi sitrus meyvələridir. Bütün bu meyvələrdə limon turşusu var. Beləliklə, onlar turş və ya turş dadına malikdirlər. Limon turşusu zəif turşudur, lakin su ilə qarışdıqda hidrogen ionları əmələ gətirir və buna görə də limon suyunun pH-ı 2-dir. Turşuya başqa bir misal sirkədir. Sirkə sirkə turşusundan ibarətdir. Qarışqa dişləməsindən və ya ağcaqanad dişləməsindən sonra dəriniz niyə qızarır və şişir bilirsinizmi? Çünki bu həşəratlar dəri reaksiyalarına səbəb olan qarışqa turşusunu yeridirlər. Digər ümumi turşulara azot turşusu (HNO 3 ), sulfat turşusu (H 2 SO 4 ), xlorid turşusu (HCl) və s.
Elm adamları mayenin nə qədər turşu və ya əsas olduğunu ölçmək üçün pH şkalası adlanan bir şeydən istifadə edirlər. PH 0-dan 14-ə qədər olan bir rəqəmdir.
Turşuların xüsusiyyətləri aşağıdakılardır:
Turşular çox vaxt mənbəyə, oksigenin mövcudluğuna, gücünə, konsentrasiyasına və əsaslığına görə təsnif edilir.
Üzvi turşu - Bu, bitki və heyvan kimi üzvi materiallardan alınan turşudur. Məsələn, limon turşusu (sitrus meyvələri), sirkə turşusu (sirkə), oleik turşusu (zeytun yağı) və s.
Mineral turşu - Bu, minerallardan alınan turşudur. Onlar həmçinin qeyri-üzvi turşular kimi tanınırlar. Onların tərkibində karbon yoxdur. Məsələn, H 2 SO 4 , HCl, HNO 3 və s.
Oksi-turşu - Tərkibində oksigen olan turşulara oksi turşuları deyilir. Məsələn, H 2 SO 4 , HNO 3 və s.
Hidra-turşu – Tərkibində digər elementlərlə birlikdə hidrogen olan və tərkibində heç bir oksigen olmayan və tərkibində heç bir oksigen olmayanlara Hidrasidlər deyilir. Məsələn, HCl, HI, HBr və s.
Turşular H 2 O ilə qarışdıqda hidrogen ionları əmələ gətirir, turşunun gücü məhlulda mövcud olan hidrogen ionlarının konsentrasiyasından asılıdır. Daha çox sayda hidrogen ionu turşunun daha çox gücü deməkdir, daha az hidrogen ionu isə turşunun zəif olması deməkdir.
Güclü turşular : Suda tamamilə və ya demək olar ki, tamamilə parçalana bilən bir turşuya güclü turşu deyilir. Məsələn, sulfat turşusu, azot turşusu, xlorid turşusu və s.
Zəif turşular : Suda tamamilə dissosiasiya olunmayan və ya cüzi dərəcədə dissosiasiya olunan bir turşuya zəif turşu deyilir. Məsələn, adətən gündəlik olaraq istehlak edilənlər limon turşusu, sirkə turşusu və s.
Turşunun konsentrasiyası onun suda yaratdığı hidrogen ionlarının sayından asılıdır.
Konsentratlı turşu - Sulu məhlulda turşunun nisbətən yüksək faizi həll edildikdə, bu konsentrat turşudur. Məsələn, qatılaşdırılmış xlorid turşusu, konsentratlı sulfat turşusu, konsentratlı azot turşusu və s.
Seyreltilmiş turşu - Sulu məhlulda turşunun nisbətən az faizi həll edildikdə, bu, seyreltilmiş turşudur. Məsələn, seyreltilmiş xlorid turşusu, seyreltilmiş sulfat turşusu, seyreltilmiş azot turşusu və s.
Suda dissosiasiya zamanı turşu hidrogen ionları əmələ gətirir. Turşuda əvəz edilə bilən bu hidrogen ionlarının sayı turşunun əsaslığıdır.
