“Genişləmə” ifadəsi deyildikdə ağlımıza ölçünün artması gəlir. Lakin bu halda kainatın genişlənməsi fərqlidir. Gəlin dərinləşək və daha çox öyrənək.
TƏLİM MƏQSƏDLƏRİ
Kainatın genişlənməsi dedikdə, zamanla müşahidə oluna bilən kainatın qravitasiya ilə bağlı olmayan hər hansı iki hissəsi arasındakı məsafənin artması nəzərdə tutulur. Bu proses kosmosun miqyasında dəyişiklik olan daxili genişlənmədir. Kainat heç bir şeyə genişlənmir və ondan kənarda mövcud olmaq üçün boşluq tələb etmir. Ümumiyyətlə, kosmos və kosmosdakı cisimlər hərəkət etmir. Kosmos- zamanın həndəsəsini və ölçüsünü idarə edən metrik miqyasda dəyişəndir. Kosmosda obyektlərin və işığın işıqdan daha sürətli sürətlə hərəkət edə bilməməsinə baxmayaraq, metrikanın özü bu məhdudiyyətlə məhdudlaşdırılmır. Müşahidəçiyə elə gəlir ki, sanki kosmos genişlənir və ən yaxın qalaktikalardan başqa hamısı uzaqlara doğru çəkilir.
Böyük Partlayışdan sonra təxminən 10-32 saniyə olan inflyasiya epoxası zamanı kainatın qəfil genişlənməsi baş verdi. Kainatın həcmi təxminən 10 78 dəfə artdı (hər üç ölçüdə məsafə təxminən 10 26 dəfə genişlənmə). Kosmosun daha yavaş və tədricən genişlənməsi daha sonra, Böyük Partlayışdan 9,8 milyard il sonra tədricən daha sürətlə genişlənməyə başlayana qədər davam etdi. Bu günə qədər də genişlənməkdədir.
Kosmosun metrik genişlənməsi gündəlik həyatda müşahidə olunan partlayış və genişlənmələrdən tamamilə fərqlidir. Bu, kainatın bir hissəsinə aid olan bir fenomen deyil, bütün kainatın bir xüsusiyyəti kimi görünür. Bunu kainatın “kənarından” daha yaxşı müşahidə etmək olar.
Metrik genişlənmə Big Bang kosmologiyasının əsas xüsusiyyətidir. Bununla belə, bu model yalnız böyük miqyaslarda ( qalaktika qruplarının miqyası və yuxarıda) etibarlıdır, çünki qravitasiya cazibəsi maddəni kifayət qədər güclü şəkildə birləşdirir ki, hazırda metrik genişlənmə daha kiçik miqyasda müşahidə oluna bilməz.
Fiziklər sürətlənməni izah etmək üçün ən sadə qravitasiya modellərində kosmoloji sabit kimi görünən qaranlıq enerjinin mövcudluğunu sübut etdilər.
METRIKALAR VƏ GƏLƏN KOORDİNATLAR
Kainatın metrik genişlənməsini başa düşmək üçün metrikanın nə olduğunu və metrik genişlənmənin necə işlədiyini müzakirə etmək vacibdir.
Metrik məsafə anlayışına istinad edir. O, koordinat sistemi baxımından kosmosda yaxın olan iki nöqtə arasındakı məsafələrin ölçülmə qaydasını riyazi dillə ifadə edir. Koordinat sistemləri hər bir nöqtəyə koordinat adlanan bir şəbəkədə müəyyən mövqelər təyin etməklə kosmosdakı nöqtələri tapmaq üçün istifadə olunur. Xy qrafikləri və enlik və uzunluq koordinatların ümumi nümunələridir. Metrik iki nöqtə arasında "məsafə" adlanan ədədin necə ölçüləcəyini təsvir edən bir düsturdur. Kosmosun metrik genişlənməsi metrik tensorların riyaziyyatından istifadə etməklə təsvir edilmişdir. İstifadə olunan koordinat sistemi koordinatlar kimi tanınır. Bu, həm vaxtı, həm məkanı, həm də işıq sürətini nəzərə alan bir növ koordinat sistemidir.
