| 1. Coriolis Etkisi nedir? |
| 2. Coriolis Etkisine ne sebep olur? |
| 3. Coriolis Etkisinin Etkisi |
Dünya yüzeyine göre düz bir yolda hareket eden nesnelerin (rüzgarlar, uçaklar, füzeler ve okyanus akıntıları gibi) görünen sapması Coriolis Etkisi veya Coriolis Kuvveti olarak bilinir.
Örneğin, aşağıdan bakıldığında, kuzeye doğru düz bir yolda uçan bir uçak kavisli bir yol izliyormuş gibi görünecektir.
İlk olarak 1835 yılında Fransız bilim adamı ve matematikçi Gaspard-Gustave de Coriolis tarafından açıklanmıştır. Sapmanın gücü, farklı enlemlerde Dünya'nın dönüş hızı ile orantılıdır. Ekvatordan kutuplara doğru uzaklaştıkça, Coriolis Etkisi daha aşırı hale gelir.
Coriolis etkisi, yer hızına (veya rüzgar hızına) göre değişir ve Kutuplarda en büyük ve Ekvatorda sıfırdır.
Dünyanın dönüşü, Coriolis etkisinin ana nedenidir. Dünya kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine dönerken, yüzeyinin üzerinde uzun bir mesafe boyunca uçan veya akan her şey sapar. Bunun nedeni, bir şey Dünya yüzeyinin üzerinde serbestçe hareket ederken, Dünya'nın nesnenin altında doğuya doğru daha hızlı hareket etmesidir.
Enlem arttıkça ve Dünya'nın dönüş hızı azaldıkça Coriolis etkisi artar. Ekvator boyunca uçan bir pilot, herhangi bir belirgin sapma olmadan ekvator boyunca uçmaya devam edebilecektir. Bununla birlikte, ekvatorun biraz kuzeyine veya güneyine doğru ve pilot yön değiştirecekti. Pilotun uçağı, kutuplara yaklaştıkça mümkün olan en fazla sapmayı yaşayacaktır.
Kasırgalar ayrıca sapmadaki enlemsel değişimler nedeniyle de oluşur. Bu fırtınalar ekvatorun beş derece yakınında oluşmuyor çünkü yeterli Coriolis dönüşü yok. Ekvatorun daha kuzeyine doğru ilerledikçe, tropik fırtınalar dönmeye başlayabilir ve kasırgalar oluşturmak üzere güçlenebilir. Dünyanın dönüş hızına ve enlemine ek olarak, nesnenin kendisi ne kadar hızlı hareket ederse, o kadar fazla sapma olacaktır.
Coriolis etkisinden sapma yönü, nesnenin Dünya üzerindeki konumuna bağlıdır. Kuzey Yarımküre'de nesneler sağa, Güney Yarımküre'de ise sola sapar.
Rüzgarların sapması
Hava Dünya'nın yüzeyinden yükseldikçe, yüzey üzerindeki hızı artar çünkü hava artık Dünya'nın birçok yer şekli üzerinde hareket etmek zorunda olmadığından daha az sürtünme vardır. Coriolis etkisi, bir nesnenin artan hızıyla arttığından, hava akışlarını önemli ölçüde saptırır.
Kuzey Yarımküre'de bu rüzgarlar sağa, Güney Yarımküre'de sola döner. Bu genellikle subtropikal bölgelerden kutuplara doğru hareket eden batı rüzgarlarını yaratır.
Okyanus akıntılarının sapması
Coriolis etkisi ayrıca okyanus akıntılarının hareketini de etkiler çünkü akıntılar, okyanusun suları boyunca hareket eden rüzgar tarafından yönlendirilir. Okyanusun en büyük akıntılarının çoğu, girdap adı verilen sıcak, yüksek basınçlı alanların etrafında döner. Coriolis etkisi, bu girdaplarda spiral deseni oluşturur.
Uçaklar ve füzeler gibi insan yapımı nesneler üzerindeki etki
Coriolis etkisi, özellikle Dünya üzerinde uzun mesafeler kat ettiklerinde, uçaklar ve füzeler gibi insan yapımı nesneler üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Dünya dönmeseydi, Coriolis etkisi olmazdı ve bu nedenle pilot, varış yönüne düz bir yolda uçabilirdi. Ancak Coriolis etkisi nedeniyle pilot, Dünya'nın uçağın altındaki hareketini sürekli olarak düzeltmek zorundadır. Bu düzeltme olmadan uçak, amaçlanan varış noktasından farklı bir yere iner.
