Lipidlər insanlarda tapılan biokimyəvi molekulların üçüncü əsas növüdür. Bədənimizdə enerji saxlamaq, siqnal vermək və hüceyrə membranlarının struktur komponentləri kimi fəaliyyət göstərmək də daxil olmaqla bir neçə mühüm rola malikdirlər.
Əyləncəli Fakt - Qulaq kirinin lipid olduğunu bilirsinizmi?
Bu dərsdə öyrənəcəyik:
Lipidlər canlı hüceyrələrin quruluşu və funksiyası üçün çərçivə təşkil edən hidrogen, karbon və oksigen atomlarından ibarət üzvi birləşmələrdir. İnsan bədənində bu molekullar qaraciyərdə sintez edilə bilər.
Lipidlərin növlərinə ümumi baxış:
Lipidlər, oksigen ehtiva edən kiçik bir qütb bölgəsi olan uzun, qeyri-polyar karbohidrogen zəncirini ehtiva edən yağ turşularının polimerləridir.
Lipidlərin dörd əsas qrupu var.
Bu, yığılmış lipidlər qrupudur və piylər və yağlar daxildir. Trigliseridlər üç yağ turşusu ilə əlaqəli bir qliserol molekulundan ibarətdir. Gliserol, bağlayıcı yerlər kimi xidmət edən üç -OH qrupu olan üç karbonlu spirtdir.
Yağ turşuları, bir ucunda qliserolun OH qruplarından birinə bağlana bilən, beləliklə, ester bağı adlanan bir bağ meydana gətirən, bir ucunda bir karboksil qrupu (COOH) olan uzun zəncirli karbohidrogen molekullarıdır.
Yağlar doymuş və ya doymamış ola bilər. Əgər zəncirdəki karbonlar tək bağlıdırsa, yağ doymuşdur; zəncirdə ən azı bir C=C rabitəsi varsa, o, doymamışdır. Yağ turşularının quruluşu yağlı və həll olunmayan yağların və yağların (maye yağların) fiziki təbiətindən məsuldur.
Ümumiyyətlə, bərk yağlar doymuş, yağlar isə doymamış olur. Əksər hüceyrələrdə trigliseridlər uzunmüddətli istifadə üçün damcı və ya qlobul şəklində konsentratlaşdırılmış formada saxlanılır.
Bu hüceyrə membranlarının əsas struktur komponenti kimi xidmət edən lipidlər sinfidir. Fosfolipidlər tərkibində qliserin və yağ turşularının olması baxımından trigliseridlərə bənzəsələr də, bəzi əhəmiyyətli fərqlər var.
Fosfolipidlərin tərkibində qliserinə bağlı yalnız iki yağ turşusu var, üçüncü qliserol bağlama yerində isə fosfat qrupu var. Bu fosfat öz növbəsində spirtə bağlanır. Bu lipidlər molekulun fosfor turşusu/spirt “başı”nın dəyişməsi və molekulun uzun “quyruğu”nda (yağ turşusu tərəfindən əmələ gələn) yükün olmaması səbəbindən həm hidrofilik, həm də hidrofobik bölgələrə malikdir.
Sulu məhlula məruz qaldıqda, yüklənmiş başlıqlar su fazasına çəkilir və qeyri-qütblü quyruqlar su fazasından itilir. Lipidlərin təbii olaraq tək və ikiqatlı (ikiqatlı) konfiqurasiyaya sahib olması onları hüceyrə membranlarının əsas çərçivəsinin qiymətli komponentinə çevirir.
İki tək qütblü lipid təbəqəsi birləşərək ikiqat təbəqə əmələ gətirdikdə, hər bir təbəqənin xarici hidrofilik üzü tərəfə yönələcək, məhlul və hidrofobik hissə iki qatın nüvəsinə batırılacaq.
Lipid iki qatının quruluşu membrana seçici keçiricilik və maye təbiəti kimi funksiyalarda kömək edir.
Bunlar ümumiyyətlə hüceyrə membranlarında və heyvan hormonlarında olan kompleks birləşmələrdir. Bunlardan ən yaxşısı heyvan hüceyrələrində və mikoplazmalar adlanan hüceyrə divarı çatışmazlığı olan bakteriyaların qeyri-adi qrupunda hüceyrə membranının strukturunu gücləndirən xolesterin adlı steroldur. Göbələklərin hüceyrə membranında həmçinin erqosterol adlı sterol var.
Mumlar uzun zəncirli spirt və doymuş yağ turşuları arasında əmələ gələn efirlərdir. Bu material isti olduqda adətən elastik və yumşaqdır, lakin soyuq olduqda sərt və suya davamlıdır, məsələn, parafin. Kürk, lələk, meyvələr, yarpaqlar, insan dərisi və həşərat ekzoskeleti təbii olaraq mum örtüyü ilə suya davamlıdır. Mumlar heyvanlar və bitkilər tərəfindən istehsal olunur və adətən qorunmaq üçün istifadə olunur. Bitkilər su itkisinin qarşısını almaq üçün mumlardan istifadə edirlər. İnsanların qulaq pərdələrini qorumaq üçün qulaqlarımızda mum var.
Lipidlər hüceyrə daxilində müxtəlif funksiyaları yerinə yetirə bilər, o cümlədən
