Qullik va qul savdosiga barham berishga qaratilgan harakat bo'lgan abolitsionizm butun dunyo bo'ylab jamiyatlarni shakllantirishda, ayniqsa zamonaviy davrning oxirlarida hal qiluvchi rol o'ynadi. Ushbu dars abolisionizm, uning asosiy ko'rsatkichlari, ta'siri va zamonaviy tarix bilan qanday bog'lanishi haqida umumiy ma'lumot beradi.
Abolisionizmning ildizlarini 18-asr oxirlarida, ma'rifatparvarlik davridagi erkinlik, tenglik va birodarlik g'oyalari bilan ajralib turadigan davrda kuzatish mumkin. Shaxslar va guruhlar qullik va qul savdosi axloqiga shubha bilan qaray boshladilar, bu esa bekorchilik harakatining boshlanishiga turtki berdi.
Britaniyada harakat Uilyam Uilberfors kabi arboblar yetakchiligi bilan jadallashib ketdi. Parlament a'zosi Uilberfors qul savdosini bekor qilishni tinim bilmay qo'llab-quvvatladi, natijada 1807 yilda Britaniya imperiyasi doirasida savdoni taqiqlovchi qul savdosi to'g'risidagi qonun qabul qilindi.
Xuddi shunday, Qo'shma Shtatlarda abolitsionizm qullikka barham berish tarafdori bo'lgan 19-asrning eng ko'zga ko'ringan afro-amerikalik liderlaridan biriga aylangan qochib ketgan qul Frederik Duglas kabi shaxslarning sa'y-harakatlari bilan mustahkamlandi.
Huquqiy islohotlar va ziddiyatlar bekor qilish harakatida muhim rol o'ynadi. Britaniyadan o'rnak olib, boshqa davlatlar qul savdosini va oxir-oqibat qullikning o'zini tugatish uchun qonunlar qabul qila boshladilar.
Qo'shma Shtatlarda qullik bo'yicha mojaro Fuqarolar urushiga (1861-1865) aylanib ketdi, bu halokatli to'qnashuv oxir-oqibatda 1865 yilda Konstitutsiyaga kiritilgan 13-tuzatish bilan qullikning bekor qilinishiga olib keldi.
G'arb dunyosida qullikni bekor qilgan oxirgi davlat bo'lgan Braziliya 1888 yilda "Oltin qonun" bilan buni amalga oshirdi. Bu qullikka qarshi kurashda hal qiluvchi lahza bo'lib, global bekor qilish harakatlarining ta'sirini asosladi.
Bekor qilish harakati qonuniy qullikning tugashidan tashqari keng ko'lamli ta'sir ko'rsatdi. U inson huquqlari mafkuralarining rivojlanishiga ta'sir ko'rsatdi, ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlarga hissa qo'shdi va butun dunyo bo'ylab fuqarolik huquqlari harakati uchun asos yaratdi.
Evropa va Amerikada abolitsionizm fuqarolik, tenglik va demokratiya haqida munozaralarga sabab bo'lib, muhim ijtimoiy va siyosiy islohotlarga olib keldi. Afrika va Karib dengizida qul savdosi va qullikning tugashi chuqur iqtisodiy ta'sir ko'rsatdi va bu qishloq xo'jaligi amaliyotlari va mehnat tizimlarining o'zgarishiga olib keldi.
Ko'p odamlar o'z hayotlarini qullikka barham berish ishiga bag'ishlab, bekor qilish harakatida muhim rol o'ynagan. E'tiborli raqamlarga quyidagilar kiradi:
Abolisionizm merosi bugungi kungacha davom etib, adolat va tenglik uchun davom etayotgan kurashlarga ta'sir ko'rsatadi. Harakat keyingi fuqarolik huquqlari kampaniyalariga asos soldi va qullik va zulmning zamonaviy shakllariga qarshi kurashayotgan shaxslarni ilhomlantirishda davom etmoqda.
Qullik rasman bekor qilinganiga qaramay, odam savdosi va majburiy mehnat kabi zamonaviy muammolar saqlanib qolmoqda, bu esa abolitsionistlar ruhida doimiy hushyorlik va faollik zarurligini ko'rsatmoqda.
Abolisionizm qat'iyatli jamoaviy harakatlar chuqur ijtimoiy o'zgarishlarga olib kelishi mumkinligini misol qilib ko'rsatadi. Bekor qilish harakatining tarixi va merosini tushunish orqali biz zamonaviy tarixning murakkabliklarini va barcha uchun inson huquqlarini ta'minlash bo'yicha olib borilayotgan sa'y-harakatlarni yaxshiroq tushunishimiz mumkin. Harakatning huquq, jamiyat va xalqaro munosabatlarga ko‘p qirrali ta’siri adolatli dunyoga intilishda targ‘ibot va islohotlar muhimligini ta’kidlaydi.
Bekor qilish harakati haqida mulohaza yuritar ekanmiz, adolat va adolat uchun kurash avlodlar o'rtasida fidoyilik va qat'iyatlilikni talab qiladigan davomiy sayohat ekanligi ayon bo'ladi. Shunday qilib, bekor qilish saboqlari tanqidiy ahamiyatga ega bo'lib, zulm va tengsizlikka qarshi hozirgi va kelajakdagi kurashlar uchun yo'l-yo'riq va ilhom beradi.
