Sözlər istənilən dildə ünsiyyətin əsas vahidləridir. Onlar fikirləri, duyğuları və məlumatı ifadə etmək üçün tikinti blokları kimi xidmət edirlər. Bu dərsdə söz anlayışını dil sənəti və dilçilik nöqteyi-nəzərindən tədqiq edəcəyik, onların quruluşuna, formalaşmasına və ünsiyyətdə roluna baxacağıq.
Dilçilikdə söz obyektiv və ya əməli məna ilə təcrid olunmuş şəkildə deyilə bilən ən kiçik element kimi müəyyən edilə bilər. Bununla belə, bu tərif sözlərin öyrənilməsinə daha dərindən baxdığımız zaman bir çox mürəkkəbliyi açır, çünki sözü təşkil edən dillər arasında və hətta eyni dilin müxtəlif kontekstlərində əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər.
Sözləri quruluşuna görə bir neçə növə, o cümlədən sadə sözlərə, mürəkkəb sözlərə və mürəkkəb sözlərə bölmək olar.
Morfologiya sözlərin forma və quruluşunu öyrənən dilçiliyin bölməsidir. Buraya dildə ən kiçik qrammatik vahidlər olan morfemlərin öyrənilməsi daxildir. Morfemin iki əsas növü var:
Morfologiyanı başa düşmək təkcə sözlərin strukturunu deyil, həm də mənalarını və digər sözlərlə əlaqəsini təhlil etmək üçün çox vacibdir.
Morfologiya sözlərin quruluşu ilə məşğul olduğu halda, fonetika və fonologiya sözlərin səsləri ilə məşğul olur. Fonetika insan nitqinin fiziki səslərini öyrənir, fonologiya isə bu səslərin müəyyən bir dildə necə istifadə olunduğuna diqqət yetirir.
Semantika dildəki mənanın öyrənilməsidir. Mənaların necə qurulduğuna, şərh olunduğuna və əlaqəli olduğuna baxır. Sözlərin denotasiyaları (hərfi mənaları) və konnotasiyaları (eyni və ya əlaqəli mənalar) var.
Məsələn, "gül" sözü çiçək növünü ifadə edir, lakin o, həm də romantika və ya gözəlliyi ifadə edə bilər. Semantikanın öyrənilməsi bu məna təbəqələrinin açılmasını və kontekstin şərhə necə təsir etdiyini başa düşməyi əhatə edir.
Sintaksis sözlərin ifadələr, cümlələr və cümlələr yaratmaq üçün necə düzüldüyünü öyrənir. O, cümlələrin quruluşunu və cümlə daxilində sözlər arasındakı əlaqəni tənzimləyən qayda və prinsipləri araşdırır.
Məsələn, "Tez qəhvəyi tülkü tənbəl itin üstündən tullanır" cümləsi. İngilis dilində sifətlərin sırasını, mövzunun mövqeyini və felin yerini diktə edən xüsusi sintaktik qaydalara əməl edir.
Praqmatika kontekstin dilin təfsirinə necə təsir etdiyini öyrənir. Natiqlərin xüsusi kommunikativ məqsədlərə nail olmaq üçün sözlərdən necə istifadə etdiyinə və qarşılıqlı əlaqədə mənanın necə müzakirə edildiyinə baxır.
Məsələn, “yaxşı” sözünün ton, vəziyyət və danışanın niyyətindən asılı olaraq müxtəlif mənaları ola bilər. Neytral tonda deyildikdə "yaxşı" və ya istehzalı tonda deyildikdə "yaxşı deyil" mənasını verə bilər.
Dil dinamikdir və daim inkişaf edir. Sözlər başqa dillərdən götürülür, yeni sözlər yaranır və mövcud sözlər zamanla mənaca dəyişə bilir.
Söz borclanmasına misal olaraq italyan dilindən götürülmüş ingiliscə "piano" sözünü göstərmək olar. Eynilə, yeni sözlərin yaradılmasını “web” və “log”un qarışığı olan “blog” kimi terminlərlə görmək olar.
Sözlər dilin və ünsiyyətin əsasını təşkil edir. Onların quruluşunu, formalaşmasını və mənalarını öyrənməklə biz insan dillərini təşkil edən mürəkkəb sistemlər haqqında anlayışlar əldə edirik. Bu kəşfiyyat ətrafımızdakı dünya ilə əlaqə yaratmaq üçün dildən necə istifadə etdiyimizə dair daha geniş anlayış açır.
