Walka o Afrykę, trwająca od około 1881 do 1914 roku, była okresem szybkiej kolonizacji kontynentu afrykańskiego przez mocarstwa europejskie. Wydarzenie to przypada na późny okres nowożytny i stanowi kluczowy rozdział w historii nowożytnej, ponieważ znacząco wpłynęło na krajobraz polityczny, społeczny i gospodarczy Afryki i świata.
Przed walką o Afrykę znaczna część kontynentu była niezależnie kontrolowana przez lokalnych przywódców i społeczeństwa. Od połowy do końca XIX wieku kraje europejskie zaczęły interesować się Afryką z różnych powodów, w tym z pragnienia nowych rynków, poszukiwania zasobów oraz poczucia dumy narodowej i rywalizacji między mocarstwami europejskimi. Innowacje w technologii i medycynie, takie jak opracowanie chininy jako leku zapobiegawczego na malarię, umożliwiły głębsze badania i kolonizację.
Znaczącym wydarzeniem, które zapoczątkowało zamieszanie, była konferencja berlińska w latach 1884–1885, na której zebrały się narody europejskie, aby ustalić zasady podziału Afryki. Konferencja prowadzona przez kanclerza Niemiec Otto von Bismarcka miała na celu zapobieganie konfliktom między narodami europejskimi o terytoria afrykańskie. Zdecydowano, że mocarstwo europejskie może zająć część Afryki tylko wtedy, gdy skutecznie kontroluje ten obszar. Ta „zasada skutecznej okupacji” przyspieszyła przepychankę, gdy narody spieszyły się, aby ustanowić swoją obecność w Afryce.
Kolonizacja miała głęboki i często niszczycielski wpływ na społeczeństwa afrykańskie. Tradycyjne struktury zarządzania zostały zastąpione lub osłabione, zakłócono lokalną gospodarkę i narzucono europejskie systemy prawne i społeczne. Kolonizacja doprowadziła także do znaczących zmian kulturowych i demograficznych, w tym do pracy przymusowej i relokacji ludności afrykańskiej.
Społeczeństwa afrykańskie nie akceptowały biernie europejskiej kolonizacji. Było wiele przykładów oporu i buntu przeciwko rządom kolonialnym. Jednym z najbardziej znanych przykładów jest bitwa pod Adwą w 1896 r., podczas której siły etiopskie pod wodzą cesarza Menelika II skutecznie pokonały włoską inwazję, zapewniając Etiopii suwerenność. Inne godne uwagi ruchy oporu obejmują powstanie Maji Maji w niemieckiej Afryce Wschodniej (dzisiejsza Tanzania) i powstanie Mau Mau w brytyjskiej Kenii.
Mocarstwa europejskie dramatycznie eksploatowały zasoby Afryki podczas wyścigu o Afrykę. Bogactwo kontynentu w surowce, takie jak kauczuk, złoto, diamenty i kość słoniowa, wydobywano bez względu na dobrobyt lokalnej ludności. Na przykład w Wolnym Państwie Kongo wyzysk króla Belgii Leopolda II doprowadził do straszliwych nadużyć i śmierci milionów Kongijczyków. Struktury gospodarcze utworzone w tym okresie skupiały się przede wszystkim na wydobyciu na eksport, co pozostawiło trwały wpływ na gospodarki afrykańskie.
Na początku XX wieku Afryka została podzielona między mocarstwa europejskie, a niepodległość pozostały jedynie Liberia i Etiopia. Granice wytyczone w tym okresie często nie uwzględniały istniejących wcześniej podziałów kulturowych czy politycznych, co prowadziło do trwałych napięć geopolitycznych. Na przykład sztuczne granice wyznaczone w regionach Sahary i Sahelu nie odzwierciedlały koczowniczego trybu życia lokalnej ludności, przyczyniając się do współczesnych konfliktów.
Dziedzictwo wyścigu o Afrykę jest nadal widoczne. Pęd do dekolonizacji Afryki po II wojnie światowej doprowadził do szybkiego, czasem burzliwego przejścia do niepodległości. Wiele arbitralnych granic wytyczonych w okresie kolonialnym w dalszym ciągu wpływa na stosunki polityczne i społeczne na kontynencie. Co więcej, wyzysk gospodarczy i systemy ustanowione podczas kolonizacji wywarły trwały wpływ na afrykańskie gospodarki i trajektorie rozwoju.
Walka o Afrykę stanowi krytyczny okres w historii zarówno kontynentu afrykańskiego, jak i całego świata. Nie tylko przekształciło krajobraz geopolityczny Afryki, ale także miało dalekosiężny wpływ na globalną politykę, gospodarkę i społeczeństwa. Zrozumienie tego okresu jest niezbędne do zrozumienia współczesnych problemów stojących przed kontynentem afrykańskim i jego relacjami z resztą świata.
