Taxminan 1881 yildan 1914 yilgacha bo'lgan Afrika uchun kurash Evropa kuchlari tomonidan Afrika qit'asini tez mustamlaka qilish davri edi. Ushbu voqea tarixning so'nggi zamonaviy davriga to'g'ri keladi va zamonaviy tarixning muhim bo'limini ifodalaydi, chunki u Afrika va dunyoning siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy manzarasiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi.
Afrika uchun kurashdan oldin qit'aning katta qismi mahalliy rahbarlar va jamiyatlar tomonidan mustaqil ravishda nazorat qilingan. 19-asrning oʻrtalaridan oxirigacha Yevropa davlatlari turli sabablarga koʻra Afrikaga qiziqish uygʻotdi, jumladan, yangi bozorlarga intilish, resurslarga intilish, milliy gʻurur va Yevropa kuchlari oʻrtasidagi raqobat tuygʻusi. Texnologiya va tibbiyotdagi innovatsiyalar, masalan, xininni bezgak uchun profilaktika davolash vositasi sifatida ishlab chiqish chuqurroq izlanish va mustamlaka qilishni amalga oshirishga imkon berdi.
Jangning boshlanishini belgilagan muhim voqea 1884-1885 yillardagi Berlin konferentsiyasi bo'lib, u erda Evropa davlatlari Afrikani bo'linish qoidalarini ishlab chiqish uchun yig'ilishdi. Germaniya kansleri Otto fon Bismark boshchiligidagi konferentsiya Afrika hududlari bo'yicha Yevropa davlatlari o'rtasida ziddiyatning oldini olishga qaratilgan edi. Yevropa davlati Afrikaning bir qismiga faqat hududni samarali nazorat qilgan taqdirdagina da’vo qilishi mumkin, degan qaror qabul qilindi. Ushbu "samarali ishg'ol printsipi" Afrikada o'z mavjudligini o'rnatishga shoshilayotganda, kurashni tezlashtirdi.
Mustamlakachilik Afrika jamiyatlariga chuqur va ko'pincha halokatli ta'sir ko'rsatdi. An’anaviy boshqaruv tuzilmalari almashtirildi yoki barbod qilindi, mahalliy iqtisodlar izdan chiqdi, Yevropa huquqiy va ijtimoiy tizimlari o‘rnatildi. Mustamlakachilik, shuningdek, muhim madaniy va demografik o'zgarishlarga olib keldi, jumladan, majburiy mehnat va Afrika xalqlarining ko'chirilishi.
Afrika jamiyatlari Yevropa mustamlakachiligini passiv ravishda qabul qilmadi. Mustamlakachilikka qarshi ko'plab qarshilik va isyon holatlari bo'lgan. Eng mashhur misollardan biri 1896 yildagi Adva jangidir, bu erda Efiopiya qo'shinlari imperator Menelik II boshchiligida Italiya bosqinini muvaffaqiyatli mag'lub etib, Efiopiya suverenitetini ta'minladilar. Boshqa muhim qarshiliklarga Germaniyaning Sharqiy Afrikasidagi Maji Maji qo'zg'oloni (hozirgi Tanzaniya) va Britaniya Keniyadagi Mau Mau qo'zg'oloni kiradi.
Evropa kuchlari Afrika uchun kurash paytida Afrika resurslaridan keskin foydalandilar. Qit'aning kauchuk, oltin, olmos va fil suyagi kabi xom ashyo boyligi mahalliy aholining farovonligi uchun unchalik ahamiyat bermagan holda qazib olindi. Masalan, Kongo Erkin Davlatida Belgiya qiroli Leopold II ekspluatatsiyasi dahshatli zo'ravonliklarga va millionlab Kongo aholisining o'limiga olib keldi. Bu davrda tashkil etilgan iqtisodiy tuzilmalar, birinchi navbatda, eksport uchun qazib olishga qaratilgan bo'lib, Afrika iqtisodiyotiga doimiy ta'sir ko'rsatdi.
20-asr boshlarida Afrika Yevropa davlatlari oʻrtasida boʻlinib ketdi, faqat Liberiya va Efiopiya mustaqilligicha qoldi. Bu davrda chizilgan chegaralar ko'pincha ilgari mavjud bo'lgan madaniy yoki siyosiy bo'linishlarga unchalik e'tibor bermagan, bu esa doimiy geosiyosiy ziddiyatlarga olib kelgan. Misol uchun, Sahroi Kabir va Sahel mintaqalarida chizilgan sun'iy chegaralar mahalliy aholining ko'chmanchi turmush tarzini aks ettirmagan va zamonaviy nizolarga yordam bergan.
Afrika uchun kurashning merosi bugungi kunda ham yaqqol qolmoqda. Ikkinchi jahon urushidan keyin Afrikani dekolonizatsiya qilishga shoshilish mustaqillikka tez, ba'zan shov-shuvli o'tishlarga olib keldi. Mustamlakachilik davrida chizilgan ko'plab o'zboshimchalik bilan chegaralar qit'adagi siyosiy va ijtimoiy munosabatlarga ta'sir qilishda davom etmoqda. Bundan tashqari, mustamlakachilik davrida tashkil etilgan iqtisodiy ekspluatatsiya va tizimlar Afrika iqtisodiyoti va rivojlanish traektoriyalariga doimiy ta'sir ko'rsatdi.
Afrika uchun kurash Afrika qit'asi va butun dunyo tarixidagi muhim davrdir. Bu nafaqat Afrikaning geosiyosiy landshaftini o'zgartiribgina qolmay, balki global siyosat, iqtisodiyot va jamiyatlarga ham keng ko'lamli ta'sir ko'rsatdi. Ushbu davrni tushunish Afrika qit'asi oldida turgan zamonaviy muammolarni va uning dunyoning qolgan qismi bilan munosabatlarini tushunish uchun juda muhimdir.
