Na przestrzeni dziejów wyłoniły się różne ruchy filozoficzne, każdy z własnym unikalnym spojrzeniem na życie, istnienie, wiedzę, wartości, rozum, umysł i język. Ruchy te odpowiadają na fundamentalne pytania dotyczące natury rzeczywistości, możliwości poznania czegokolwiek i standardów, według których żyjemy. Podczas tej lekcji przyjrzymy się niektórym kluczowym ruchom filozoficznym, ich podstawowym zasadom i znaczeniu.
Filozofia przedsokratejska wyznacza początek myśli filozoficznej w świecie zachodnim. Ci pierwsi myśliciele, działający przed Sokratesem, zajmowali się przede wszystkim zrozumieniem kosmosu i natury wszechświata. Poszukiwali racjonalnych wyjaśnień zjawisk przyrodniczych, odchodząc od interpretacji mitologicznych. Do wybitnych osobistości należą Tales, który wierzył, że woda jest podstawową substancją świata, oraz Heraklit, znany ze swojej doktryny, że wszystko podlega ciągłym zmianom, co słynnie podsumowano słowami: „Nie można dwa razy wejść do tej samej rzeki”.
Filozofia sokratesa, nazwana na cześć Sokratesa, koncentruje się na kwestiach etycznych i badaniu życia moralnego. Sokrates zastosował metodę dociekania znaną jako metoda sokratesa, obejmującą dialog polegający na zadawaniu pytań i odpowiadaniu na nie w celu pobudzenia krytycznego myślenia i rozjaśnienia pomysłów. Sokrates zasłynął ze stwierdzenia, że „nie warto żyć życiem bez zbadania”, podkreślając znaczenie samowiedzy i integralności osobistej.
Platonizm, założony przez Platona, ucznia Sokratesa, wprowadza teorię form. Według platonizmu poza naszym światem empirycznym leży kraina doskonałych, niezmiennych form lub idei, których postrzegane przez nas przedmioty są jedynie cieniami lub kopiami. Na przykład koncepcja koła z jego doskonałą okrągłością istnieje w sferze form, podczas gdy każdy okrąg narysowany w świecie fizycznym jest jedynie niedoskonałym przedstawieniem tej idealnej formy.
Arystotelizm jest filozofią Arystotelesa, ucznia Platona. Twórczość Arystotelesa obejmuje różne dziedziny, w tym metafizykę, etykę, politykę i logikę. W przeciwieństwie do Platona Arystoteles skupiał się bardziej na obserwacji empirycznej i uważał, że istotę przedmiotów można odnaleźć w samych przedmiotach, a nie w odrębnej sferze form. Aby wyjaśnić, dlaczego rzeczy istnieją lub się zdarzają, wprowadził koncepcję czterech przyczyn: przyczyny materialnej, formalnej, sprawczej i celowej. Na przykład przy wykonywaniu posągu brąz jest przyczyną materialną, kształt posągu jest przyczyną formalną, działanie rzeźbiarza jest przyczyną sprawczą, a jego cel (np. dekoracja) jest przyczyną ostateczną.
Stoicyzm to filozofia hellenistyczna założona przez Zenona z Citium, skupiona na etyce osobistej, opartej na jej systemie logiki i poglądach na świat przyrody. Stoicy wierzą w życie w zgodzie z racjonalnym porządkiem wszechświata, kładąc nacisk na takie cnoty, jak mądrość, odwaga, sprawiedliwość i wstrzemięźliwość. Opowiadają się za hartem ducha w obliczu niepokoju emocjonalnego i akceptacją wydarzeń w miarę ich pojawiania się, uważając je za zdeterminowane przez naturalny porządek.
Scholastyka to średniowieczna filozofia europejska, która starała się pogodzić teologię chrześcijańską z filozofią klasyczną, zwłaszcza Arystotelesa. Kluczowe postacie to Tomasz z Akwinu i Anzelm z Canterbury. Myśliciele scholastyczni stosowali rygorystyczne rozumowanie dialektyczne, aby zgłębiać kwestie teologiczne i filozoficzne. Na przykład Tomasz z Akwinu sformułował Pięć Dróg, logiczne argumenty na istnienie Boga, które obejmują argument z ruchu, przyczynowości, przypadkowości, stopnia i przyczyny celowej, czyli telos.
Egzystencjalizm to filozofia XIX i XX wieku, która koncentruje się na indywidualnej wolności, wyborze i istnieniu. Zakłada, że jednostki są wolnymi i odpowiedzialnymi czynnikami determinującymi ich rozwój poprzez akty woli. Do kluczowych myślicieli egzystencjalistycznych zaliczają się Søren Kierkegaard, Jean-Paul Sartre i Friedrich Nietzsche. Twierdzenie Sartre’a „Istnienie poprzedza esencję” ucieleśnia egzystencjalistyczny pogląd, że ludzie najpierw istnieją, spotykają samych siebie i wyłaniają się na świat, aby później zdefiniować swoją istotę.
Empiryzm i racjonalizm to dwie wczesne nowożytne perspektywy filozoficzne dotyczące pochodzenia i natury ludzkiej wiedzy. Empiryzm, kojarzony z filozofami takimi jak John Locke, David Hume i George Berkeley, twierdzi, że wiedza pochodzi przede wszystkim z doświadczenia zmysłowego. Z kolei racjonalizm, reprezentowany przez René Descartesa, Barucha Spinozę i Gottfrieda Wilhelma Leibniza, utrzymuje, że rozum i dedukcja są głównymi źródłami wiedzy oraz że pewne koncepcje i idee są wrodzone.
Pragmatyzm to amerykańska tradycja filozoficzna, która powstała pod koniec XIX wieku za sprawą Charlesa Sandersa Peirce’a, Williama Jamesa i Johna Deweya. Jej podstawową zasadą jest to, że o prawdziwości idei decydują jej praktyczne skutki i użyteczność w rozwiązywaniu problemów. Pragmatyści kładą nacisk na przyszłościowe, rozwiązujące problemy podejście do zagadnień filozoficznych, postrzegając wiedzę jako ewoluującą, a nie stałą i podkreślając rolę doświadczenia w kształtowaniu rzeczywistości.
Ta lekcja stanowi krótki przegląd niektórych głównych ruchów filozoficznych w historii, z których każdy przyczynił się do naszego zrozumienia świata i naszego w nim miejsca. Od metafizycznych dociekań presokratyków po egzystencjalne pytania współczesnych myślicieli, ruchy te odzwierciedlają różnorodność i głębię ludzkiej myśli. Choć przegląd ten nie jest wyczerpujący, podkreśla ewolucję dociekań filozoficznych i ciągłe dążenie do zrozumienia istoty rzeczywistości, wiedzy i dobrego życia.
