Gjatë historisë, janë shfaqur lëvizje të ndryshme filozofike, secila me këndvështrimin e saj unik mbi jetën, ekzistencën, njohuritë, vlerat, arsyen, mendjen dhe gjuhën. Këto lëvizje adresojnë pyetje themelore në lidhje me natyrën e realitetit, aftësinë për të ditur çdo gjë dhe standardet me të cilat jetojmë. Në këtë mësim, ne do të eksplorojmë disa nga lëvizjet kryesore filozofike, parimet e tyre thelbësore dhe rëndësinë e tyre.
Filozofia para-Sokratike shënon fillimin e mendimit filozofik në botën perëndimore. Këta mendimtarë të hershëm, aktivë përpara Sokratit, ishin të shqetësuar kryesisht me të kuptuarit e kozmosit dhe natyrës së universit. Ata kërkuan shpjegime racionale për dukuritë natyrore, duke u larguar nga interpretimet mitologjike. Figura të shquara përfshijnë Thalesin, i cili besonte se uji ishte substanca themelore e botës, dhe Heraklitus, i njohur për doktrinën e tij se gjithçka është në një gjendje fluksi të vazhdueshëm, i përmbledhur në mënyrë të famshme si "Nuk mund të hysh dy herë në të njëjtin lumë".
Filozofia Sokratike, e quajtur sipas Sokratit, fokusohet në çështjet etike dhe shqyrtimin e jetës morale. Sokrati përdori një metodë kërkimi të njohur si metoda Sokratike, që përfshin një dialog të pyetjeve dhe përgjigjeve për të stimuluar të menduarit kritik dhe për të ndriçuar idetë. Sokrati pohoi në mënyrë të famshme se "Jeta e pashqyrtuar nuk ia vlen të jetohet", duke theksuar rëndësinë e vetënjohjes dhe integritetit personal.
Platonizmi, i themeluar nga Platoni, studenti i Sokratit, prezanton teorinë e formave. Sipas platonizmit, përtej botës sonë empirike shtrihet një sferë e formave ose ideve të përsosura, të pandryshueshme, objektet e të cilave ne perceptojmë janë thjesht hije ose kopje. Për shembull, koncepti i një rrethi, me rrumbullakësinë e tij të përsosur, ekziston në fushën e formave, ndërsa çdo rreth i vizatuar në botën fizike është vetëm një paraqitje e papërsosur e kësaj forme ideale.
Aristotelianizmi është filozofia e Aristotelit, një student i Platonit. Puna e Aristotelit përfshin fusha të ndryshme, duke përfshirë metafizikën, etikën, politikën dhe logjikën. Ndryshe nga Platoni, Aristoteli u përqendrua më shumë në vëzhgimin empirik dhe besonte se thelbi i objekteve mund të gjendej në vetë objektet, jo në një sferë të veçantë formash. Ai prezantoi konceptin e katër shkaqeve për të shpjeguar pse gjërat ekzistojnë ose ndodhin: shkaku material, formal, efikas dhe përfundimtar. Për shembull, në krijimin e një statuje, bronzi është shkaku material, forma e statujës është shkaku formal, veprimi i skulptorit është shkaku efikas dhe qëllimi i tij (p.sh. dekorimi) është shkaku përfundimtar.
Stoicizmi është një filozofi helenistike e themeluar nga Zeno of Citium, e fokusuar në etikën personale të informuar nga sistemi i tij i logjikës dhe pikëpamjet mbi botën natyrore. Stoikët besojnë në të jetuarit në harmoni me rendin racional të universit, duke theksuar virtytet si mençuria, guximi, drejtësia dhe maturia. Ata mbrojnë qëndrueshmërinë mendore kundër shqetësimit emocional dhe pranimin e ngjarjeve siç ndodhin, duke i konsideruar ato si të përcaktuara nga rendi natyror.
Skolasticizmi është një filozofi evropiane mesjetare që synonte të pajtonte teologjinë e krishterë me filozofinë klasike, veçanërisht atë të Aristotelit. Figurat kryesore përfshijnë Thomas Aquinas dhe Anselm of Canterbury. Mendimtarët skolastikë përdorën arsyetim rigoroz dialektik për të eksploruar çështje teologjike dhe filozofike. Thomas Aquinas, për shembull, formuloi Pesë Mënyrat, argumente logjike për ekzistencën e Zotit, të cilat përfshijnë argumentin nga lëvizja, nga shkaku, nga rastësia, nga shkalla dhe nga shkaku përfundimtar ose telos.
Ekzistencializmi është një filozofi e shekullit të 19-të dhe 20-të që fokusohet në lirinë, zgjedhjen dhe ekzistencën individuale. Ai parashtron se individët janë agjentë të lirë dhe të përgjegjshëm që përcaktojnë zhvillimin e tyre nëpërmjet akteve të vullnetit. Mendimtarët kryesorë ekzistencialistë përfshijnë Søren Kierkegaard, Jean-Paul Sartre dhe Friedrich Nietzsche. Pohimi i Sartrit "Ekzistenca i paraprin thelbit" përmbledh pikëpamjen ekzistencialiste se njerëzit së pari ekzistojnë, ndeshen me veten dhe dalin në botë, për të përcaktuar thelbin e tyre më pas.
Empirizmi dhe racionalizmi janë dy këndvështrime të hershme filozofike moderne mbi origjinën dhe natyrën e njohurive njerëzore. Empirizmi, i lidhur me filozofë si John Locke, David Hume dhe George Berkeley, argumenton se njohuria vjen kryesisht nga përvoja shqisore. Në të kundërt, racionalizmi, i përfaqësuar nga René Descartes, Baruch Spinoza dhe Gottfried Wilhelm Leibniz, pohon se arsyeja dhe deduksioni janë burimet kryesore të dijes dhe se disa koncepte dhe ide janë të lindura.
Pragmatizmi është një traditë filozofike amerikane që filloi në fund të shekullit të 19-të me Charles Sanders Peirce, William James dhe John Dewey. Parimi i saj thelbësor është se e vërteta e një ideje përcaktohet nga efektet e saj praktike dhe dobia e saj në zgjidhjen e problemeve. Pragmatistët theksojnë një qasje largpamëse, zgjidhjen e problemeve ndaj çështjeve filozofike, duke e parë njohurinë si të evoluar dhe jo si të fiksuar dhe duke theksuar rolin e përvojës në formësimin e realitetit.
Ky mësim ka ofruar një përmbledhje të shkurtër të disa prej lëvizjeve kryesore filozofike gjatë historisë, secila duke kontribuar në të kuptuarit tonë të botës dhe vendin tonë brenda saj. Nga kërkimet metafizike të Pre-Sokratëve deri te çështjet ekzistenciale të mendimtarëve modernë, këto lëvizje pasqyrojnë diversitetin dhe thellësinë e mendimit njerëzor. Ndërsa kjo përmbledhje nuk është shteruese, ajo nxjerr në pah evolucionin e kërkimit filozofik dhe kërkimin e vazhdueshëm për të kuptuar thelbin e realitetit, njohurive dhe jetës së mirë.
