Kənd təsərrüfatı bitki və heyvandarlıq becərilməsi təcrübəsidir. Bu proses digər mallar üçün sabit qida və material mənbəyi təmin etməklə sivilizasiyaların inkişafında təməl daşı olmuşdur. Erkən kənd təsərrüfatı, təxminən 12.000 il əvvəl ovçu-yığıcıların məskunlaşmağa və əkinçiliklə məşğul olmağa başladığı Neolit İnqilabının başlanğıcını qeyd etdi, bu da şəhərlərin və mürəkkəb cəmiyyətlərin yüksəlməsinə səbəb oldu.
Kənd təsərrüfatının mənşəyi
Erkən kənd təsərrüfatının inkişafı dünyanın müxtəlif bölgələrində müşahidə oluna bilər, hər biri özünəməxsus töhfələrə malikdir. Kənd təsərrüfatı mənşəli həlledici ərazilərə buğda və arpanın ilk dəfə əhliləşdirildiyi Yaxın Şərqdəki Bərəkətli Aypara daxildir; kartof və quinoa ilə Cənubi Amerikada And dağları; və düyü və darı becərilməsi ilə Şərqi Asiya.
Bitki və Heyvanların Evləşdirilməsi
Kənd təsərrüfatı bitkilərin və heyvanların əhliləşdirilməsini əhatə edirdi, bu proses vəhşi növlərin tədricən daha məhsuldar və idarə olunan formalara çevrildiyi bir prosesdir. Bitkilər üçün bu, daha böyük toxumlar, daha şirin meyvələr və ya azalmış təbii toxum səpilmə mexanizmləri kimi xüsusiyyətləri seçmək demək idi. Eynilə, heyvanlar itaətkarlıq kimi idarə olunmasını asanlaşdıran xüsusiyyətlərə və süd, ət və əmək kimi resursları təmin etmək qabiliyyətinə görə seçildi.
Texnoloji Tərəqqilər
Alət və texnikanın inkişafı kənd təsərrüfatının inkişafında mühüm rol oynadı. İlk əkinçilər əkin, məhsul yığımı və emalı üçün daşdan, sümükdən və ağacdan hazırlanmış sadə alətlərdən istifadə edirdilər. Əhliləşdirilmiş heyvanlar tərəfindən çəkilə bilən şumun ixtirası daha geniş ərazilərin becərilməsinə imkan verərək əkinçiliyin səmərəliliyini əhəmiyyətli dərəcədə artırdı.
Suvarma və Su Təsərrüfatı
İcmalar böyüdükcə su ehtiyatlarını idarə etmək ehtiyacı suvarma sistemlərinin inkişafına səbəb oldu. Bu sistemlər suyun çaylardan və dərələrdən əkin sahələrinə yönəldilməsinə imkan verir, quraq və yarımsəhra rayonlarda kənd təsərrüfatına şərait yaradırdı. Erkən suvarma üsullarına su axınına nəzarət etmək üçün kanalların, bəndlərin və şlüzlərin istifadə edilməsi daxildir.
Kənd Təsərrüfatının Cəmiyyətlərə Təsiri
Kənd təsərrüfatının inkişafı insan cəmiyyətlərinə böyük təsir göstərmişdir. Bu, daha çox əhaliyə və şəhərlərin inkişafına dəstək verən artıq ərzaq istehsalına imkan verdi. Bu artıqlıq həm də əməyin ixtisaslaşmasına şərait yaratdı, fərdlər sənətkarlıq, ticarət və idarəetmə kimi qida istehsalından başqa digər fəaliyyətlərlə də məşğul ola bildilər. Bundan əlavə, artıq qidanın saxlanması və bölüşdürülməsi mürəkkəb sosial strukturların və iqtisadiyyatların inkişafına səbəb oldu.
Erkən Kənd Təsərrüfatı Cəmiyyətlərinin Nümunələri
Ən qədim kənd təsərrüfatı cəmiyyətlərindən biri Mesopotamiyadakı şumerlər idi. Onlar geniş suvarma sistemlərini inkişaf etdirdilər, buğda və arpa becərdilər, mal-qara yetişdirdilər. Misirlilər Nil çayı boyunca buğda, arpa və kətan kimi məhsullar yetişdirmək üçün hövzə suvarma tətbiq edirdilər. Amerikada mayalar qarğıdalı, lobya, balqabaq və çili bibəri əkinçilik və terraslama üsullarından istifadə edərək becərdilər.
Erkən Kənd Təsərrüfatında Problemlər və Həll Yolları
Erkən fermerlər torpağın tükənməsi, zərərvericilər və dəyişən iqlim şəraiti də daxil olmaqla çoxsaylı problemlərlə üzləşdilər. Torpağın tükənməsini aradan qaldırmaq üçün əkin dövriyyəsi və gübrə kimi peyin istifadəsi kimi üsullar hazırlanmışdır. Torpağın münbitliyini qorumaq üçün ardıcıl olaraq müxtəlif bitkilərin əkildiyi əkin dövriyyəsinin kəşfi aşağıdakı tənliklə göstərilə bilər: \( \textrm{Torpağın münbitliyi} = \frac{\textrm{Peyin və çürümüş bitkilər vasitəsilə əlavə edilən qidalar}}{\textrm{Bitkilər tərəfindən çıxarılan qidalar}} \) Bu tənlik torpağın münbitliyini saxlamaq üçün qida maddələrinin daxilolma və çıxışlarını balanslaşdırmağın vacibliyini vurğulayır. Zərərvericilərlə mübarizə daha ibtidai idi, çox vaxt zərərvericilərin əl ilə çıxarılması və ya təbii yırtıcıların istifadəsini nəzərdə tuturdu. Dəyişən iqlim şəraiti yeni şəraitə daha uyğun olan məhsul sortlarının seçilməsi və ya kənd təsərrüfatı üsullarının daha əlverişli ərazilərə miqrasiyası yolu ilə uyğunlaşma tələb edirdi.
Nəticə
Erkən kənd təsərrüfatının inkişafı bəşər tarixində sivilizasiyaların və bu gün bildiyimiz dünyanın yüksəlişinə səbəb olan mühüm hadisə idi. Bitki və heyvanların əhliləşdirilməsi, texnoloji yeniliklər, suvarma və torpaq idarə etmə üsullarının inkişafı sayəsində əcdadlarımız köçəri həyat tərzindən oturaq kənd təsərrüfatı icmalarına keçə bilmişlər. Bu keçid mürəkkəb cəmiyyətlərin və sonrakı texnoloji irəliləyişlərin əsasını qoydu. Erkən kənd təsərrüfatının inkişafını başa düşmək üçün erkən fermerlərin qarşılaşdıqları yenilikləri və çətinlikləri qiymətləndirmək çox vacibdir. Onların töhfələri bütün dünyada əhalinin artmasına və mədəniyyətlərin inkişafına imkan verən tarixin gedişatını formalaşdırmışdır.
