İqtisadiyyatda resurslar dedikdə insanların ehtiyaclarını ödəyən mal və xidmətlərin istehsalı üçün istifadə olunan vəsaitlər nəzərdə tutulur. Onlar həmçinin istehsal amilləri kimi tanınır və əsasən dörd növə bölünür: torpaq, əmək, kapital və sahibkarlıq. Bu resurslar iqtisadiyyatın öyrənilməsində əsasdır, çünki onlar iqtisadiyyatın mal və xidmətlərin istehsalı və paylanması qabiliyyətinə təsir göstərir.
1. Torpaq
İqtisadiyyatda torpaq mal və xidmətlərin istehsalı üçün istifadə olunan bütün təbii ehtiyatları əhatə edir. Bura təkcə fiziki torpaq və ya daşınmaz əmlak deyil, həm də su ehtiyatları, faydalı qazıntılar, meşələr və onun üzərində və ya altında olan təbii elementlər daxildir. Torpağın bir resurs kimi əsas xüsusiyyəti onun məhdud əlçatanlığıdır ki, bu da onu əvəzolunmaz edir. Məsələn, münbit torpaqlar kənd təsərrüfatı üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir, neftlə zəngin torpaqlar isə enerji istehsalı üçün vacibdir.
2. Əmək
Əmək istehsal prosesində istifadə olunan həm fiziki, həm də zehni insan səylərini ifadə edir. Buraya müxtəlif sənaye sahələrində işçilərin və ya işçilərin gördüyü işlər daxildir. Mövcud əməyin keyfiyyəti və kəmiyyəti iqtisadiyyatın məhsuldarlığına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər. Təhsil, bacarıq və sağlamlıq kimi amillər əməyin məhsuldarlığına təsir göstərir. Məsələn, innovasiya və istehsalın səmərəliliyi üçün texnologiya və istehsal sektorlarında ixtisaslı işçi qüvvəsi çox vacibdir.
3. Kapital
Kapital dedikdə, digər əmtəə və xidmətlərin istehsalında istifadə olunan süni məhsul və ya aktivlər nəzərdə tutulur. Buraya alətlər, maşınlar, binalar və texnologiya daxildir. Torpaqdan fərqli olaraq kapital insan səyi ilə artırıla bilər və istehsal olunan istehsal vasitəsi hesab olunur. Kapitalın yığılması iqtisadi artım üçün vacibdir, çünki o, iqtisadiyyatın istehsal qabiliyyətini artırır və əmək məhsuldarlığını artırır. Kapitala misal olaraq avtomobil istehsal etmək üçün zavodda istifadə olunan maşınları göstərmək olar.
4. Sahibkarlıq
Sahibkarlıq əmtəə və xidmətlər istehsal etmək üçün digər üç resursun (torpaq, əmək və kapital) təşkilində risk götürmək və yenilik etmək istəyidir. Bu, qərar qəbul etmə, liderlik və bazara yeni ideyalar gətirmək bacarığını əhatə edir. Sahibkarlar biznes yaratmaq, innovasiyalar tətbiq etmək və məşğulluğu təmin etməklə iqtisadi inkişafın açarıdır. Sahibkarlığın klassik nümunəsi innovativ məhsullarla mövcud bazarları pozan yeni texnologiya şirkətinin yaradılmasıdır.
Resursların qarşılıqlı asılılığı
Bu resurslar bir-birindən asılıdır və məhsul və xidmətlərin istehsalı üçün səmərəli şəkildə birləşdirilməlidir. Məsələn, məhsul yetişdirmək üçün (kənd təsərrüfatı məhsulları) torpaq (münbit torpaqla), əmək (torpaqda işləmək üçün fermerlər), kapital (traktorlar, suvarma sistemləri) və sahibkarlıq (fermerçilik texnikası, bazar strategiyaları) lazımdır. İqtisadiyyatda fundamental anlayış olan bu resursların qıtlığı cəmiyyətlərdən müxtəlif insan istəklərini qarşılamaq üçün onları ən yaxşı şəkildə necə bölüşdürmək barədə seçimlər etməyi tələb edir.
Resursların Bölgüsü və İqtisadi Sistemlər
İqtisadiyyatda resursların necə bölüşdürülməsi mövcud iqtisadi sistemdən asılıdır. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində resurslar tələb və təklif qüvvələri vasitəsilə bölüşdürülür, qiymətlər isə resursların bölüşdürülməsi üçün siqnal kimi çıxış edir. Bunun əksinə olaraq, planlı iqtisadiyyatda hökumət resursların bölüşdürülməsinə qərar verir. Qarışıq iqtisadiyyat hər iki sistemin elementlərini özündə birləşdirir. Müxtəlif iqtisadi sistemlər istehsal olunan mal və xidmətlərin cəmiyyətin ehtiyac və istəklərinə cavab verməsini təmin edərək, resurs çatışmazlığını effektiv şəkildə idarə etməyi hədəfləyir.
Resursların Davamlılığı
Davamlılıq problemləri resursların məsuliyyətlə idarə olunmasının vacibliyinə diqqəti cəlb etmişdir. Davamlı resursların idarə edilməsi gələcək nəsillərin ehtiyaclarını ödəmək qabiliyyətinə xələl gətirmədən cari ehtiyacları ödəməyi hədəfləyir. Buraya təbii ehtiyatlardan davamlı istifadə, bərpa olunan enerji mənbələrinə investisiya qoyuluşu, əmək və kapitaldan istifadədə səmərəliliyin artırılması daxildir. Məsələn, qalıq yanacaqlardan günəş enerjisinə keçid bərpa olunmayan resursların tükənməsini azaldır və ətraf mühitin çirklənməsini azaldır.
Nəticə
Resurslar iqtisadi fəaliyyətdə həlledici rol oynayır. Resursların növlərini və onların əhəmiyyətini başa düşmək iqtisadiyyatların mal və xidmətlərin istehsalını, bölüşdürülməsini və istehlakını necə təşkil etdiyini təhlil etməyə kömək edir. Resursların səmərəli və davamlı idarə edilməsi iqtisadi artım, inkişaf və indiki və gələcək nəsillər üçün daha yaxşı həyat keyfiyyətinin təmin edilməsi üçün çox vacibdir.
