Şumer tez-tez Mesopotamiyanın cənub hissəsində, müasir İraqda yerləşən bəşəriyyət tarixində ən erkən sivilizasiyalardan biri kimi qəbul edilir. Bu qədim sivilizasiya təxminən eramızdan əvvəl 4500-cü ildən 1900-cü ilə qədər çiçəkləndi və şəhər həyatı, ticarət, idarəetmə və yazı üçün əsasların qoyulmasında mühüm rol oynadı. Şumerlərin yenilikləri və cəmiyyət quruluşuna yanaşmaları sonrakı sivilizasiyalara təsir edən dərin miras qoyub.
Coğrafi və Ekoloji Tənzimləmə
Şumer qüdrətli Dəclə və Fərat çayları arasında yerləşirdi, bu çaylar hər il ətrafdakı torpaqları münbit lillə doldurur və beləliklə də bölgəni kənd təsərrüfatı mərkəzinə çevirir. Ətraf mühitin lütfü şumerlərə artıq ərzaq istehsalı ilə məşğul olmağa imkan verdi ki, bu da son nəticədə şəhərlərin və mürəkkəb cəmiyyətlərin böyüməsini dəstəklədi.
Şəhər dövlətlərinin yüksəlişi
Şumer sivilizasiyasının fərqli xüsusiyyəti Uruk, Ur, Eridu və Laqaş kimi şəhər dövlətlərinin inkişafı idi. Bu şəhər-dövlətlər hər biri öz hökmdarı tərəfindən idarə olunan və tanrısı tərəfindən qorunan müstəqil siyasi qurumlar idi. Şəhər mərkəzləri monumental memarlıq, o cümlədən ibadət və ictimai toplaşma yerləri kimi xidmət edən ziqquratlar (pilləli məbəd platformaları) ilə səciyyələnirdi.
Şumer sosial quruluşu
Cəmiyyət iyerarxik şəkildə qurulmuşdu, yuxarıda kral və ya lugal, ardınca kahinlər, mirzələr, tacirlər, sənətkarlar və fermerlər gəlirdi. Bu sosial piramidanın dibində qullar, ilk növbədə hərbi əsirlər dayanırdı. Stratifikasiyalı sosial sistem Şumer şəhər-dövlətlərinin funksionallığının və nizamının qorunub saxlanmasında mühüm rol oynamışdır.
Yazıda yenilik: mixi yazı
Şumerlərin dünya sivilizasiyasına verdiyi ən diqqətəlayiq töhfələrdən biri eramızdan əvvəl 3200-cü ildə mixi yazının ixtirasıdır. Əvvəlcə mühasibat məqsədləri üçün hazırlanmış mixi yazı qanunları, mifləri və gündəlik hadisələri sənədləşdirmək üçün təkamül etdi. O, qamış qələmdən istifadə edərək gil lövhələrə həkk olunub ki, bu da onu bəşər tarixində ən erkən yazı formalarından birinə çevirib.
Təkər və digər texnoloji inkişaflar
Eramızdan əvvəl 3500-cü ildə nəqliyyat və dulusçuluq sahəsində inqilab edən təkərin ixtirasına da şumerlər tanınır. Onlar suvarma, metal emalı və mürəkkəb memarlıq işlərində, o cümlədən tağların, sütunların və rampaların hazırlanmasında mahir idilər ki, bu da onların qabaqcıl mühəndislik bacarıqlarını nümayiş etdirirdi.
Din və mifologiya
Din Şumer həyatının mərkəzi rolunu oynayırdı, hər bir şəhər-dövlət tanrı və ilahələr panteonunun yanında öz himayədar tanrısına ibadət edirdi. Bu ilahi varlıqların təbiətin elementlərini və insan taleyini idarə etdiyinə inanılırdı. “Gilqameş dastanı” kimi epik nağıllar nəinki Şumer inancları və dəyərləri haqqında fikir verməklə yanaşı, həm də tarixdəki ən erkən ədəbi əsərlərdən bəzilərini təmsil edir.
Hüquq Sistemi və İdarəetmə
Ur-Nammu Məcəlləsi, ehtimal ki, dünyanın ən qədim məlum qanun kodu, təxminən eramızdan əvvəl 2100-2050-ci illərə aiddir. O, ədalət prinsipinin qisas və ya kompensasiyaya əsaslandığı hüquq sistemində qanunları və cəzaları təsvir etdi. Padşah bu qanunları yerli qubernatorların və məmurların köməyi ilə həyata keçirərək şəhər-dövlətlərin daxilində nizam-intizamı təmin edirdi.
Şumerin mirası
Təxminən eramızdan əvvəl 1900-cü ildə Şumer sivilizasiyasının süqutu təbii fəlakətlər, torpaq ehtiyatlarından həddindən artıq istifadə və qonşu cəmiyyətlərin işğalları nəticəsində baş verdi. Bununla belə, Şumer irsi müasir sivilizasiyanın müxtəlif aspektlərində, zaman anlayışından (60 vahidlərinə bölünür) təməl mif və hekayələrə qədər görünür. Mesopotamiyadakı sonrakı sivilizasiyalar, o cümlədən akkadlılar, babillilər və assuriyalılar Şumer mədəniyyətinin güclü təsiri altında olmuş, onların dilini, yazısını, dini inanclarını, qanunlarını və texnoloji yeniliklərini qəbul edib uyğunlaşdırmışlar. Şumer hekayəsi insan ixtirasının və sivilizasiyanın başlanğıcında ətraf mühit, texnologiya və cəmiyyət arasında mürəkkəb qarşılıqlı əlaqənin sübutudur. Bu gün şumerlərin olmamasına baxmayaraq, onların töhfələri hiss olunmağa davam edir və qədim sivilizasiyaların bəşər tarixinin trayektoriyasına davamlı təsirini vurğulayır.
