Ромын эзэнт гүрэн нь Баруунд МЭӨ 27-оос МЭ 476 он хүртэл оршин тогтнож, 1453 он хүртэл Дорнодод Византийн эзэнт гүрний хэлбэрээр үргэлжилсэн түүхэн дэх хамгийн том, хүчирхэг гүрний нэг байсан. Орчин үеийн Барууны үндэс суурийг бүрдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. соёл иргэншил. Энэ хичээл нь Ромын эзэнт гүрний улс төрийн бүтэц, цэргийн хүч, соёлын нөлөө, улмаар уналт зэрэг янз бүрийн талуудыг судлах болно.
Ромын эзэнт гүрэн Ромын Бүгд Найрамдах Улс мөхөж, МЭӨ 27 онд анхны эзэн хаан Август Цезарь мандаж эхэлснээр эхэлсэн. Түүний нутаг дэвсгэр нь Европ, Хойд Африк, Бага Ази даяар өргөн уудам бүс нутгийг хамарсан байлдан дагуулалт, гэрээ хэлэлцээрээр өргөжиж байв. Түүнийг өргөжүүлэх гол түлхүүр нь цэргүүдийн хурдацтай хөдөлгөөн, харилцаа холбоог хөнгөвчлөх сахилга баттай цэргийн болон стратегийн замууд байв.
Ромын эзэнт гүрний улс төрийн тогтолцоо нь үндсэндээ хаант засаглал, олигархи, тодорхой хэмжээгээр ардчиллын цогц холимог байв. Эзэн хаан дээд эрх мэдлийг эзэмшиж байсан боловч Ромын элитээс бүрдсэн Сенат нь засаглалд чухал нөлөө үзүүлсэн. Тэдний доор янз бүрийн захиргааны үүргийг хариуцдаг шүүгчид, сонгогдсон албан тушаалтнууд байв.
Ромын цэрэг нь эзэнт гүрний тэлэлт, аюулгүй байдлын салшгүй хэсэг байв. Тус бүр нь 5000 хүртэлх цэргээс бүрдсэн легион гэж нэрлэгддэг томоохон ангиуд болгон зохион байгуулагдсан. Эдгээр легионууд цаашид бүлэг болон зуунд хуваагдсан нь армийг өндөр үр ашигтай, сахилга баттай хүчин болгосон. Тэдний инженерчлэлийн ур чадвар нь цайз, бүслэлтийн тоног төхөөрөмжийг бий болгож, дайн тулаанд давуу талыг олгосон.
Ромын эдийн засаг нь хөдөө аж ахуй, худалдаа, боолчлолд тулгуурласан олон талт байсан. Энэ нь эзэнт гүрний даяар худалдааг хөнгөвчлөх цогц замын сүлжээгээр дэмжигдсэн байв. Нэмж дурдахад, Денариус хэмээх нийтлэг мөнгөн тэмдэгтийг ашиглах нь эдийн засгийг тогтворжуулах, өргөн уудам нутаг дэвсгэр дэх худалдааг дэмжихэд тусалсан.
Ромын эзэнт гүрэн хэл, хууль, архитектур болон бусад зүйлд нөлөөлж, соёлын гүн өв үлдээсэн. Ромын хэл болох латин хэл нь орчин үеийн Европын олон хэлний үндэс болсон. Ромын эрх зүй нь барууны олон оронд эрх зүйн тогтолцооны үндэс суурийг тавьсан. Архитектурын хувьд Колизей, усан суваг зэрэг байгууламжууд инженерийн ур чадвараа харуулсан. 4-р зуунд Ром христийн шашныг хүлээн авсан нь шашин, соёлд мөнхөд нөлөөлсөн.
Ромын урлаг, уран зохиолд Грекийн уламжлал ихээхэн нөлөөлсөн боловч тэд өөрсдийн өвөрмөц хэв маяг, сэдвийг хөгжүүлсэн. Ромын уран зохиол нь Виргилийн "Энеид" гэх мэт бүтээлүүдээр үлгэр жишээ болсон бөгөөд Ромын баатарлаг байдал, хувь тавилан, алдар сууны сэдвүүдийг судалжээ. Урлагт Ромчууд уран баримал, ялангуяа бодит хөрөг зурж, өргөн уудам, нарийн хийцтэй мозайк урладаг байсан.
Ромын эзэнт гүрний уналт нь улс төр, эдийн засаг, цэргийн сорилтод нөлөөлсөн нарийн төвөгтэй үйл явц байв. Дотооддоо улс төрийн тогтворгүй байдал, эдийн засгийн хямрал, боолын хөдөлмөрөөс хэт хамааралтай байдал нь эзэнт гүрнийг сулруулсан. Гаднаас нь янз бүрийн зэрлэг бүлгүүдийн довтолгоо, хил хязгаарт нь дарамт шахалт үзүүлэх нь түүний нөөцийг хүндрүүлж байв. Нэмж дурдахад, МЭ 285 онд эзэнт гүрэн баруун болон зүүн хэсэгт хуваагдаж, МЭ 476 онд Баруун эзэнт гүрэн мөхсөн нь Баруунд Ромын эзэнт гүрний төгсгөл болсон юм.
Ромын эзэнт гүрэн нь дэлхийн түүхэнд агуу их гүрэн байсан бөгөөд орчин үеийн нийгэмд янз бүрийн хүрээнд нөлөөлсөн өвийг үлдээсэн юм. Түүний засаглал, хууль эрх зүй, инженерчлэл, цэргийн салбарт гарсан дэвшил нь эзэнт гүрний амжилтыг бүрдүүлсэн төдийгүй ирээдүйн соёл иргэншлийн үндэс суурийг тавьсан юм. Хэдийгээр унасан ч Ромын эзэнт гүрний нөлөө нь өнөөгийн соёл, хэл, хууль эрх зүйн тогтолцоонд илэрхий хэвээр байна.
