Maya sivilizasiyası Mesoamerikanın ən dominant yerli cəmiyyətlərindən biri idi (bu termin 16-cı əsr İspan fəthindən əvvəl mərkəzi və cənub Meksikanı və Mərkəzi Amerikanı təsvir etmək üçün istifadə olunur). Mayyalar əkinçilikdə, dulusçuluqda, heroqlif yazısında, təqvimlərin yaradılmasında və riyaziyyatda üstün olub, heyrətamiz miqdarda təsir edici memarlıq və simvolik sənət əsərlərini geridə qoyublar. Maya sivilizasiyası vahid imperiya deyil, güclü şəhər dövlətləri şəbəkəsi idi.
Maya sivilizasiyası indiki Meksikanın cənub-şərqində, bütün Qvatemala və Belizdə, Honduras və El Salvadorun qərb hissələrinə yayıldı. Bu böyük ərazi alçaq sahil bölgələrindən tutmuş yüksək dağlıq ərazilərə qədər müxtəlif coğrafiya təklif edirdi. Bu müxtəlif mühitlər Maya mədəniyyətlərinin müxtəlif sahələrdə inkişaf yoluna təsir göstərərək, zəngin müxtəlif memarlıq, incəsənət və ictimai nailiyyətlərə gətirib çıxardı.
Maya sivilizasiyası hər biri hakim sülalə tərəfindən idarə olunan şəhər dövlətlərindən ibarət idi. Bu şəhər dövlətləri arasında Tikal, Palenque, Copán və Calakmul kimi məşhur mərkəzlər var idi. Bu şəhərlər ticarət, ittifaqlar, bəzən də münaqişələr yolu ilə bir-birinə bağlanırdı. Hər bir şəhər-dövlətin öz hökmdarı var idi və tez-tez Maya sivilizasiyasının siyasi və mənəvi müxtəlifliyini əks etdirən öz himayədar tanrısına hörmət edirdi.
Maya iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edirdi, qarğıdalı (qarğıdalı) onların pəhrizinin mərkəzi elementi idi. Mayyalar ətraf mühitin öhdəsindən gəlmək üçün əkinçilik, terrasçılıq və yüksək tarlaların tikintisi kimi müxtəlif kənd təsərrüfatı texnikalarından istifadə edirdilər. Bu kənd təsərrüfatı innovasiyası böyük əhalinin dəstəyinə və mürəkkəb ictimai strukturların inkişafına imkan verdi.
Mayya ictimai quruluşu iyerarxik olaraq təşkil edilmişdir. Ən yuxarıda ən çox gücə və təsirə malik olan padşahlar (ahau), kahinlər və qabaqcıl döyüşçülər də daxil olmaqla nəcib təbəqə var idi. Onlardan aşağıda Maya iqtisadiyyatının və cəmiyyətinin əsasını təşkil edən sənətkarlar, tacirlər və fermerlər var idi. Aşağıda adətən hərbi əsir və ya borclu şəxslər olan qullar var idi.
Mayyalar bacarıqlı memarlar və rəssamlar idi. Onların memarlığına metal alətlər olmadan tikilmiş möhtəşəm məbədlər, saraylar və rəsədxanalar daxil idi. Bu tikililər tez-tez tanrıları, padşahları və Maya mifologiyasından səhnələri təsvir edən mürəkkəb oymalar və stükko relyefləri ilə bəzədilmişdir.
Maya sənəti həm mənəvi aləmi, həm də təbii dünyanı təmsil etməsi ilə məşhurdur. Bu, onların saxsı, heykəltəraşlıq və divar rəsmlərində aydın görünür. Mayyalar həmçinin toxuculuq və jade, qabıq və sümüklə işləmək bacarıqlarını nümayiş etdirərək mükəmməl mərasim geyimləri və zinət əşyaları yaratdılar.
Mayyalar Kolumbdan əvvəlki Amerikada təxminən 800 heroqlifdən ibarət ən mürəkkəb yazı sistemini inkişaf etdirdilər. Mayya yazısı ilk növbədə tarixi və təqvim məqsədləri üçün, həmçinin astronomiya, riyaziyyat, mif və ritualların qeydi üçün istifadə edilmişdir.
Riyaziyyatda mayalar vigesimal (əsas-20) say sistemindən istifadə edirdilər ki, bu sistemə sıfır anlayışı daxildir - əhəmiyyətli bir riyazi nailiyyət. Onlar bu sistemdən ticarət, astronomiya və onların təqvim sistemləri daxil olmaqla müxtəlif məqsədlər üçün istifadə edirdilər.
Maya təqvim sistemi müxtəlif dövrlərdən və saylardan ibarət mürəkkəb idi. Ən məşhurları 365 günlük günəş təqvimi olan Haab' və 260 günlük ritual təqvimi olan Tzolk'indir. Bu iki təqvim müəyyən günləri və ritualları müəyyən etmək üçün istifadə edilən Təqvim Raundu kimi tanınan 52 illik bir dövr yaratmaq üçün birlikdə işlədi. Mayyalar həmçinin uzun say təqvimi vasitəsilə daha uzun müddətləri izləyirdilər ki, bu da onlara tarixi tarixləri böyük dəqiqliklə qeyd etməyə imkan verirdi. Məsələn, Mayyaların dünyanın yaranma tarixi Uzun sayda 13.0.0.0.0 kimi yazılır ki, bu da Qriqorian təqvimi ilə eramızdan əvvəl 3114-cü il avqustun 11-nə uyğundur.
Mayyalar Ayın, Veneranın və digər müşahidə edilə bilən planetlərin dövrlərini dəqiq hesablayan qabaqcıl astronomlar idi. Onlar bu astronomik müşahidələrdən kənd təsərrüfatı məqsədləri üçün və dini mərasimlərin vaxtı üçün istifadə edirdilər. Onların səma cisimlərinə olan marağı onların memarlıq strukturlarının düzülüşündə və ətraflı astronomik qeydlərində aydın görünür.
Ətraf mühitin dəyişməsi, müharibə və Avropanın işğalı kimi çətinliklərlə üzləşməsinə baxmayaraq, Maya sivilizasiyasının irsi bu gün də yaşayır. Mayyaların bir çox nəsli hələ də dillərini, adət-ənənələrini və inanclarını qoruyub saxlayaraq bölgədə yaşayır. Qədim Maya şəhərlərinin arxeoloji sahələri öyrənilməyə davam edir və bu canlı sivilizasiya haqqında yeni anlayışlar ortaya qoyur.
Mayya sivilizasiyası Mesoamerikada Kolumbdan əvvəlki mədəniyyətin zirvəsini təmsil edir. Onların kənd təsərrüfatı, memarlıq, incəsənət, riyaziyyat və astronomiyadakı nailiyyətləri onların ixtiraçılıq və uyğunlaşma qabiliyyətini nümayiş etdirir. Mayya qədim sivilizasiyaların mürəkkəbliyini və müxtəlifliyini nümayiş etdirir, keçmişə intriqa və ilham verməyə davam edən bir pəncərə təqdim edir.
