تمدن مایا یکی از مسلط ترین جوامع بومی میان آمریکا بود (اصطلاحی که برای توصیف مرکز و جنوب مکزیک و آمریکای مرکزی قبل از تسخیر اسپانیا در قرن شانزدهم استفاده می شد). مایاها در کشاورزی، سفالگری، هیروگلیف نویسی، تقویم سازی و ریاضیات سرآمد بودند و حجم شگفت انگیزی از معماری چشمگیر و آثار هنری نمادین را از خود به جای گذاشتند. تمدن مایا یک امپراتوری متحد نبود، بلکه شبکه ای از دولت-شهرهای قدرتمند بود.
تمدن مایا در سراسر جنوب شرقی مکزیک کنونی، تمام گواتمالا و بلیز، و بخش‌های غربی هندوراس و السالوادور گسترش یافت. این منطقه بزرگ، جغرافیای متنوعی از مناطق کم ارتفاع ساحلی گرفته تا مناطق مرتفع کوهستانی را ارائه می کرد. این محیط های متنوع بر نحوه توسعه فرهنگ مایاها در مناطق مختلف تأثیر گذاشت و منجر به تنوع غنی از دستاوردهای معماری، هنری و اجتماعی شد.
تمدن مایا از دولت شهرها تشکیل شده بود که هر کدام توسط یک سلسله حاکم اداره می شدند. این شهر-دولت ها شامل مراکز معروفی مانند تیکال، پالنکه، کوپان و کالاکمول و غیره بودند. این شهرها از طریق تجارت، اتحاد و گاه درگیری به یکدیگر متصل می شدند. هر شهر-دولت حاکم خاص خود را داشت و اغلب به خدای حامی خود احترام می گذاشت که منعکس کننده تنوع سیاسی و معنوی تمدن مایا است.
اساس اقتصاد مایاها کشاورزی بود و ذرت (ذرت) عنصر اصلی رژیم غذایی آنها بود. مایاها از تکنیک‌های کشاورزی مختلف، مانند کشاورزی بریده بریده و سوزان (milpa)، تراس‌سازی و ساخت مزارع مرتفع برای مقابله با محیط‌هایشان استفاده می‌کردند. این نوآوری کشاورزی امکان حمایت از جمعیت بزرگ و توسعه ساختارهای پیچیده اجتماعی را فراهم کرد.
ساختار اجتماعی مایا به صورت سلسله مراتبی سازماندهی شده بود. در راس طبقه اشراف، از جمله پادشاهان (آهاو)، کاهنان، و جنگجویان برجسته قرار داشتند که بیشترین قدرت و نفوذ را داشتند. در زیر آنها صنعتگران، بازرگانان و کشاورزان قرار داشتند که ستون فقرات اقتصاد و جامعه مایاها را تشکیل می دادند. در پایین، بردگان قرار داشتند که معمولاً اسیران جنگی یا افراد بدهکار بودند.
مایاها معماران و هنرمندان ماهری بودند. معماری آنها شامل معابد بزرگ، کاخ ها و رصدخانه ها بود که همگی بدون ابزار فلزی ساخته شده بودند. این سازه‌ها اغلب با کنده‌کاری‌های پیچیده و نقش برجسته‌های گچبری تزئین می‌شدند که خدایان، پادشاهان و صحنه‌هایی از اساطیر مایا را به تصویر می‌کشیدند.
هنر مایاها به دلیل نمایش قلمرو معنوی و جهان طبیعی مورد توجه است. این امر در سفال ها، مجسمه ها و نقاشی های دیواری آنها مشهود است. مایاها همچنین لباس‌های تشریفاتی و جواهرات مفصلی خلق کردند و مهارت‌های خود را در بافتن و کار با یشم، صدف و استخوان نشان دادند.
مایاها پیچیده ترین سیستم نوشتاری را در قاره آمریکای پیش از کلمبیا توسعه دادند که از حدود 800 هیروگلیف تشکیل شده بود. خط مایا عمدتاً برای اهداف تاریخی و تقویمی و همچنین برای نجوم، ریاضیات و ثبت اسطوره ها و آیین ها استفاده می شد.
در ریاضیات، مایاها از یک سیستم اعداد vigesimal (پایه-20) استفاده کردند که شامل مفهوم صفر بود که یک دستاورد ریاضی قابل توجه است. آنها از این سیستم برای اهداف مختلفی از جمله تجارت، نجوم و سیستم های تقویم خود استفاده کردند.
سیستم تقویم مایا پیچیده بود و شامل چرخه ها و شمارش های مختلف بود. معروف‌ترین آنها «حاب»، یک تقویم 365 روزه شمسی، و «تزولکین»، یک تقویم آیینی 260 روزه است. این دو تقویم با هم کار کردند تا یک چرخه 52 ساله به نام Calendar Round ایجاد کنند که برای شناسایی روزها و آیین های خاص استفاده می شد. مایاها همچنین دوره های زمانی طولانی تری را از طریق تقویم Long Count دنبال می کردند که به آنها اجازه می داد تاریخ های تاریخی را با دقت بسیار زیادی ثبت کنند. به عنوان مثال، تاریخ مایا برای ایجاد جهان در Long Count به صورت 13.0.0.0.0 نوشته شده است که مطابق با 11 اوت 3114 پیش از میلاد در تقویم میلادی است.
مایاها ستاره شناسان پیشرفته ای بودند که چرخه های ماه، زهره و دیگر سیارات قابل مشاهده را به دقت محاسبه می کردند. آنها از این مشاهدات نجومی برای اهداف کشاورزی و زمان بندی مراسم مذهبی استفاده می کردند. علاقه آنها به اجرام آسمانی در تراز ساختارهای معماری آنها و در سوابق دقیق نجومی آنها مشهود است.
علیرغم مواجهه با چالش هایی مانند تغییرات محیطی، جنگ و تسخیر اروپا، میراث تمدن مایا امروز زنده است. بسیاری از نوادگان مایا هنوز در این منطقه ساکن هستند و زبان ها، سنت ها و اعتقادات خود را حفظ کرده اند. سایت های باستان شناسی شهرهای باستانی مایا همچنان مورد مطالعه قرار می گیرند و بینش های جدیدی را در مورد این تمدن پر جنب و جوش نشان می دهد.
تمدن مایا نشان دهنده اوج فرهنگ پیش از کلمبیا در میان آمریکاست. دستاوردهای آنها در کشاورزی، معماری، هنر، ریاضیات و نجوم نمونه ای از نبوغ و سازگاری آنهاست. مایاها پیچیدگی و تنوع تمدن های باستانی را نشان می دهند و دریچه ای به گذشته ارائه می دهند که همچنان به جذابیت و الهام بخشیدن ادامه می دهد.
