Zoologiya heyvanlar aləmini, o cümlədən canlı və nəsli kəsilmiş bütün heyvanların quruluşunu, embriologiyasını, təkamülünü, təsnifatını, vərdişlərini və yayılmasını öyrənən biologiya sahəsidir. Bu sahə heyvanların molekulyar quruluşundan tutmuş mürəkkəb ekosistemlərdə davranışlarına qədər həyatının müxtəlif aspektlərini əhatə edir.
Heyvanlar Krallığı və ya Animalia, çoxhüceyrəli, eukaryotik və heterotrof (digər orqanizmləri istehlak edərək qida əldə edən) orqanizmlər ilə xarakterizə olunur. Heyvanlar da ümumiyyətlə həyat dövrünün müəyyən bir nöqtəsində hərəkət etmək qabiliyyətinə malikdirlər. Heyvanlar aləmi bədən planı və morfologiyasındakı oxşarlıqlara görə fila kimi tanınan müxtəlif qruplara bölünür. Nümunə olaraq buğumayaqlılar (böcəklər, hörümçəklər, xərçəngkimilər), xordatalar (balıqlar, suda-quruda yaşayanlar, sürünənlər, quşlar, məməlilər) və Mollyusca (ilbizlər, ahtapotlar, ikiqapalılar) daxildir.
Hüceyrə səviyyəsində heyvanlar digər həyat formalarından özünəməxsus hüceyrə strukturları ilə fərqlənirlər. Məsələn, heyvan hüceyrələrində bitki və göbələk hüceyrələrində olan hüceyrə divarı yoxdur. Bundan əlavə, heyvan hüceyrələrində lizosomlar və sentrosomlar kimi xüsusi orqanoidlər var. Molekulyar səviyyədə heyvanlarda DNT, embriogenez zamanı bədən planlarının inkişafından maddələr mübadiləsinin tənzimlənməsinə və immun reaksiyaya qədər müxtəlif bioloji proseslərdə fəaliyyət göstərən zülalları kodlaşdırır.
Heyvan fiziologiyası heyvanlarda baş verən fiziki və kimyəvi proseslərin öyrənilməsinə aiddir. Bu, bir orqanizmi canlı və sağlam saxlamaq üçün orqan sistemlərinin necə işlədiyini başa düşməkdən ibarətdir. Məsələn, qan dövranı sistemi qida və oksigeni hüceyrələrə nəql edir, eyni zamanda tullantıları çıxarır. Tənəffüs sistemi orqanizmlə ətraf mühit arasında oksigen və karbon qazının mübadiləsini asanlaşdırır. Bu sistemləri başa düşmək heyvanların ətraf mühitlə necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu və müxtəlif şəraitdə necə sağ qaldıqlarını öyrənmək üçün çox vacibdir.
Heyvanların davranışı heyvanların bir-biri ilə və ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqə üsullarına aiddir. Buraya ünsiyyət, yırtıcı-ov qarşılıqlı əlaqəsi, cütləşmə strategiyaları və sosial strukturlar və digərləri daxildir. Ekologiya isə heyvanları populyasiya və icma səviyyəsində öyrənir, növlərin bir-biri ilə qarşılıqlı əlaqəsini və onların abiotik mühitini araşdırır. Bu qarşılıqlı təsirlər müxtəlif ekosistemlər daxilində növlərin yayılmasını və bolluğunu formalaşdıra bilər.
Təkamül orqanizmlərin populyasiyalarının nəsillər boyu dəyişməsi prosesidir. Genetik dəyişikliklər orqanizmin yaşamaq və çoxalma qabiliyyətinə təsir göstərə bilən fiziki və davranış xüsusiyyətlərində dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Təbii seçmə təkamülün əsas mexanizmidir, burada əlamətlər ətraf mühitə daha uyğun olan orqanizmlərin sağ qalma və çoxalma ehtimalı daha yüksəkdir. Zamanla bu, uyğunlaşmalara gətirib çıxarır - orqanizmin yaşamaq şansını artıran xüsusiyyətlər. Məsələn, Darvinin ispinozlarının dimdiyi qida mənbəyinə uyğunlaşmaq üçün formasını dəyişərək, ətraf mühitin təzyiqlərinə cavab olaraq təkamülün necə işlədiyini göstərir.
Zoologiya həmçinin heyvan növlərinin və onların yaşayış yerlərinin qorunmasının öyrənilməsini də əhatə edir. İnsan fəaliyyəti tez-tez bir çox növlərin sağ qalmasına təhlükə yaradır, bu da yaşayış yerlərinin itirilməsinə, çirklənməsinə və iqlim dəyişikliyinə səbəb olur. Fərqli növlərin ehtiyaclarını və üzləşdikləri çətinlikləri dərk etməklə, mühafizə səyləri biomüxtəlifliyin qorunmasına daha effektiv şəkildə yönəldilə bilər. Təbii yaşayış yerlərinin qorunması, qorunan ərazilərin yaradılması və nəsli kəsilməkdə olan növlərin əsirlikdə artırılması nəsli kəsilmənin qarşısını almaq və ekoloji tarazlığı qorumaq üçün istifadə edilən strategiyalardandır.
Geniş və müxtəlif dəniz mühiti inanılmaz çoxlu həyat formalarına ev sahibliyi edir. Dəniz zoologiyası mikroskopik planktondan tutmuş ən böyük balinalara qədər bu orqanizmlərin tədqiqini əhatə edir. Çox vaxt "dənizin yağış meşələri" adlandırılan mərcan rifləri minlərlə növü dəstəkləyən biomüxtəlifliyin qaynar nöqtələridir. Dəniz həyatının tədqiqi təkcə bu füsunkar ekosistemləri anlamağa kömək etmir, həm də onların sağ qalmasını təhdid edən mərcan ağartması və okeanın turşulaşması kimi onların üzləşdiyi çətinlikləri anlamağa kömək edir.
Heyvanlar tarix boyu insan cəmiyyətində mühüm rol oynamışlar - qida, geyim və əmək mənbələri, eləcə də elmi araşdırma və incəsənət və mifologiya üçün ilham mövzuları kimi. Zoologiyanın öyrənilməsi heyvanların ekosistemlərdəki əhəmiyyətini və onların dünyamıza verdiyi töhfələri anlamağa kömək edir. Bu, həmçinin heyvanlarla qarşılıqlı münasibətlərimizin etik nəticələri və gələcək nəsillər üçün heyvanlar həyatına hörmət və mühafizənin vacibliyi haqqında məlumatlılığı artırır.
Zoologiya bütün mürəkkəbliyi və müxtəlifliyi ilə heyvanlar aləminin tədqiqini əhatə edən geniş və maraqlı bir sahədir. Heyvanların biologiyasını, davranışını, ekologiyasını və təkamülünü başa düşməklə biz təbii dünyanın işinə dair fikirlər əldə edirik. Bundan əlavə, zoologiya biomüxtəlifliyin qorunması və ekosistemlərin davamlılığının təmin edilməsi üçün vacib olan mühafizə səylərini məlumatlandırır. Tədqiqat və müşahidələr vasitəsilə biz heyvanlar aləminin sirlərini açmağa, biliklərimizi zənginləşdirməyə və təbiət aləminə olan münasibətimizi dərinləşdirməyə davam edirik.
