Tez-tez Şimal və ya Cənub İşıqları adlanan Auroralar Yer səmasında müşahidə edilən ən cazibədar təbiət hadisələrindən biridir. Bu dərs auroraların arxasındakı elmi araşdırır, onların meydana gəlməsinə, növlərinə və onların yaranmasına səbəb olan prosesə işıq salır.
Auroralar, əsasən qütb bölgələrinin yaxınlığında müşahidə olunan Yer səmasında parlaq işıq təzahürləridir. Bu işıqlar müxtəlif rənglərdə görünə bilər, baxmayaraq ki, yaşıl və çəhrayı ən çox yayılmışdır. Bu fenomen Yerin yuxarı atmosferində, səthdən təxminən 80-300 kilometr yüksəklikdə baş verir.
Auroraların mənşəyi Yer atmosferi ilə Günəşdən gələn yüklü hissəciklər arasındakı qarşılıqlı təsirdir. Bu yüklü hissəciklər ilk növbədə Günəş küləyi kimi tanınan şeyi yaradan Günəş atmosferindən atılan elektronlar və protonlardır.
Yerə çatdıqda, bu yüklü hissəciklər Yerin maqnit sahəsi tərəfindən qütblərə doğru istiqamətlənir. Daha sonra onlar Yer atmosferindəki oksigen və azot kimi qaz molekulları ilə toqquşurlar. Bu toqquşma qaz molekullarını həyəcanlandıraraq onların işıq saçmasına səbəb olur - bu proses neon işarəsinin necə işlədiyinə bənzəyir. Avroranın rəngləri toqquşmalarda hansı qazın iştirak etməsindən asılıdır, oksigen yaşıl və qırmızı işıq saçır, azot isə mavi və bənövşəyi rənglər yaradır.
Qütb parıltılarının gücünə və meydana gəlməsinə günəş dövrü, günəş aktivliyinin tezliyini və intensivliyini, o cümlədən günəş alovları və tac kütləsinin atılmasını müəyyən edən 11 illik dövr təsir göstərir. Bu hadisələr Yerə çatan yüklü hissəciklərin sayını kəskin şəkildə artıra bilər ki, bu da daha möhtəşəm aurora displeylərinə səbəb olur.
Coğrafi mövqeyinə görə auroraların iki əsas növü var:
Avroraları ən yaxşı şəkildə şəhər işıqlarından uzaq qaranlıq, aydın səma altında görmək olar. Qış ayları uzun müddət qaranlığın olması səbəbindən daha yaxşı baxış şəraiti təklif edir. Ekvatordan nə qədər uzaqda və maqnit qütblərinə yaxın olarsa, onların bu heyrətamiz təbii görüntünün şahidi olma ehtimalı bir o qədər çox olar.
Vizual gözəlliklərindən başqa, auroraların Yer və onun sakinləri üçün təsiri var:
Auroraları müşahidə etmək faydalı bir təcrübə ola bilər. Daha ətraflı araşdırma ilə maraqlananlar üçün aurora proqnozlaşdırma saytları müşahidə vaxtlarını planlaşdırmağa kömək edə biləcək günəş aktivliyinə əsaslanan proqnozlar təqdim edir. Avroraların fotoşəkilləri sənəti elmlə də birləşdirir, işıqları aydın şəkildə çəkmək üçün ekspozisiya parametrlərinin başa düşülməsini tələb edir.
Sinif otaqlarında və ya təhsil mühitində sadə təcrübələr auroraların arxasında duran əsas prinsipləri nümayiş etdirməyə kömək edə bilər. Məsələn, bir maqnit və flüoresan borudan istifadə Yerin maqnit sahəsinin yüklü hissəciklərə təsirini təqlid edə bilər. Boru qaranlıq otaqda güclü maqnitin yanına gətirildikdə, qaz molekullarının atmosferdəki yüklü hissəciklər tərəfindən enerji verildiyi zaman işıq yayması kimi, enerji mənbəyinə qoşulmadan da işıqlandıra bilir.
Avroralar əsrlər boyu insanları valeh edib, mifləri, folkloru və incəsənəti ilhamlandırıb. Bir çox mədəniyyətlər işıqları müxtəlif yollarla şərh edərək, onları ruhlar, əlamətlər və ya tanrılardan gələn mesajlar kimi görürlər. Bu gün auroralar fotoqrafiya, film və ədəbiyyatda diqqəti cəlb edən təxəyyülləri ovsunlamağa davam edir.
Auroralar səmada sadəcə valehedici işıqlardan daha çox şeydir. Onlar Yer atmosferi ilə maqnit sahəsi və Günəşdən gələn yüklü hissəciklər arasında dinamik qarşılıqlı əlaqənin görünən xatırlatmasıdır. Avroraları tədqiq etməklə alimlər planetimizi qoruyan və saxlayan mürəkkəb sistemlər haqqında anlayışlar əldə edir, onları kosmos elmləri sahəsində vacib bir mövzuya və dünyamızın təbii gözəlliyinin sübutuna çevirir.
