Дэлхий, тэнгэр бол бидний байгалийн ертөнцийн үндсэн хэсэг юм. Энэ хичээл нь эдгээр ойлголтуудыг одон орон судлал, дэлхийн шинжлэх ухааны үүднээс авч үзэх ба тэдгээр нь хэрхэн харилцан үйлчилж, бие биедээ нөлөөлдөг болохыг тайлбарлах болно. Дэлхий, тэнгэр хоёр тусдаа домэйн мэт санагдаж болох ч тэдгээр нь хүрээлэн буй орчин, уур амьсгал, дэлхий дээрх амьдралд нөлөөлдөг олон талаараа харилцан уялдаатай байдаг.
Манай гараг Дэлхий бол нарны аймгийн 8 гаригийн нэг бөгөөд нарыг 365,25 хоногт нэг удаа тойрон эргэдэг. Дэлхийн тэнхлэг нь нарыг тойрон эргэхтэй харьцуулахад ойролцоогоор 23.5 градусын өнцгөөр хазайсан байдаг. Энэхүү хазайлт нь дэлхий нарыг тойрох үед улирал солигдох үүрэгтэй. Нар руу хазайсан бөмбөрцгийн хагас бөмбөрцгийн халуун дулаан, урт өдрүүдийг мэдэрч зуны улирлыг тэмдэглэдэг бол эсрэг талын хагас бөмбөрцөгт өвөл болдог.
Дэлхийн агаар мандал нь гарагийг хүрээлж, нарны хортой цацрагаас хамгаалж, температурыг зохицуулахад тусалдаг хийн давхарга юм. Агаар мандалд голчлон азот (78%) ба хүчилтөрөгч (21%), аргон, нүүрстөрөгчийн давхар исэл зэрэг бусад хий бага хэмжээгээр агуулагддаг. Агаар мандал нь тропосфер, стратосфер, мезосфер, термосфер, экзосфер гэсэн хэд хэдэн давхаргад хуваагддаг. Давхарга бүр нь нарны хэт ягаан туяаг шингээж, тараадаг давхрага дахь озоны давхарга гэх мэт өөрийн онцлог шинж чанартай, үүрэгтэй.
Тэнгэр бол гаригийн гадаргуугаас харахад дэлхийн агаар мандал юм. Бид дээшээ харвал өдрийн цагаар агаар мандлын нарны гэрлийг цацдаг тул хөх тэнгэр харагдана. Энэхүү тархалт нь урт долгионы урттай (улаан) гэрлийн богино долгионы урттай (цэнхэр) илүү үр дүнтэй байдаг. Нар ургах, жаргах үед гэрэл дэлхийн агаар мандлыг илүү ихээр дайран өнгөрөх ёстой бөгөөд үүний үр дүнд цэнхэр гэрлийн ихэнх хэсэг нь сарниж, тэнгэр улаан эсвэл улбар шар өнгөтэй болдог.
Шөнөдөө дэлхийн хэсэг нь нарнаас хол байх үед од, гариг, сарыг харж болно. Одод бол асар том, хол зайд гэрэл цацруулдаг нар бол Сугар, Ангараг зэрэг гаригууд дэлхийд ойртож, нарны гэрлийг тусгаснаар гэрэлтдэг. Оддын тэнгэрт харагдах хэв маягийг одны орд гэж нэрлэдэг бөгөөд тэдгээр нь хүн төрөлхтний түүхийн туршид навигаци хийх, түүх ярихад ашиглагдаж ирсэн.
Дэлхийн цорын ганц байгалийн хиймэл дагуул болох Сар нь Дэлхий болон Нартай харьцуулахад байрлалаасаа хамааран өөр өөр үе шатуудыг дамждаг. Эдгээр үе шатуудад Дэлхий болон Нарны хооронд байрлах шинэ сар; Бүтэн сар, дэлхий сар ба нарны хооронд байх үед; мөн сарны хагасыг гэрэлтүүлэх үед эхний болон сүүлийн улирал. Фазын мөчлөг 29.5 хоног тутамд давтагдана.
Дэлхий нарыг тойрох үед шөнийн тэнгэрт харагдах одны ордууд өөрчлөгддөг. Учир нь дэлхийн шөнийн тал нь жилийн өөр өөр цаг үед сансар огторгуйн өөр өөр хэсгүүдтэй тулгардаг. Нэмж дурдахад, нарны тэнгэр дэх байрлал нь жилийн туршид өөрчлөгдөж, зуны туйл дээр хамгийн дээд цэгтээ, өвлийн туйлд хамгийн багадаа хүрдэг.
Дэлхий, Сар, Нар зэрэгцэх үед хиртэлт болдог. Нар хиртэх үед сар дэлхий болон нарны хооронд өнгөрч, дэлхий дээр сүүдэрлэж, зарим хэсэгт нарны гэрлийг түр хаадаг. Сарны хиртэлтийн үед Дэлхий Нар, Сарны хооронд байх ба дэлхийн сүүдэр саран дээр тусдаг. Нар хиртэлт нь зөвхөн шинэ сарны үеэр тохиолдох боломжтой бол сар хиртэлт нь бүтэн сарны үеэр тохиолддог.
Хэт их хиймэл гэрлээс үүдэлтэй гэрлийн бохирдол нь шөнийн тэнгэрт оддын харагдах байдлыг эрс багасгадаг. Энэ нь хиймэл гэрэлтүүлгийн төвлөрөл нь хамгийн тод од, гаригаас бусад бүх зүйлийг ажиглахад хүндрэлтэй байдаг хот суурин газруудад мэдэгдэхүйц юм.
Дэлхий, тэнгэр хоёр хоорондоо нягт уялдаатай бөгөөд бидэнд илүү өргөн ертөнц болон түүний доторх байр суурийг харах цонхыг санал болгодог. Дэлхийн агаар мандал, түүний сансар огторгуй дахь хөдөлгөөний үндсийг ойлгохоос эхлээд тэнгэр дэх одод, гаригууд, сарыг ажиглах хүртэл үргэлж шинэ зүйл байдаг. Хэдийгээр гэрлийн бохирдлоос болж шөнийн тэнгэрийг ажиглахад хэцүү болсон ч бидний амьдарч буй ертөнцийн гоо үзэсгэлэн, ээдрээтэй байдлыг сануулж, орчлон ертөнцийн гайхамшгууд нүцгэн нүдээр харагдах газар, үе олон байсаар байна.
