Aztekët, të njohur për qytetërimin e tyre të përpunuar dhe kompleks, luajtën një rol të rëndësishëm në formësimin e kulturës dhe historisë mezoamerikane, veçanërisht në periudhën post-klasike. Ky mësim do të eksplorojë ngritjen e Aztecëve në pushtet, strukturën e tyre shoqërore, besimet fetare dhe rënien e tyre eventuale nën pushtuesit spanjollë.
Aztekët, ose Meksika siç e quanin veten, filluan si një fis nomad në Meksikën veriore. Sipas legjendës, në vitin 1325, ata themeluan kryeqytetin e tyre, Tenochtitlan, në një ishull në liqenin Texcoco, pas një profecie që i udhëzoi ata të vendoseshin aty ku gjetën një shqiponjë të ulur mbi një kaktus, duke ngrënë një gjarpër. Ky vend më vonë do të bëhej Mexico City i ditëve moderne. Nëpërmjet pushtimeve ushtarake dhe aleancave strategjike, Aztekët zgjeruan me shpejtësi territorin e tyre, duke krijuar një perandori të frikshme që dominonte pjesë të mëdha të Mesoamerikës në fillim të shekullit të 15-të.
Shoqëria Aztec ishte shumë e shtresuar dhe komplekse. Në kulm ishte perandori, ose 'tlatoani', i cili zotëronte pushtetin absolut. Poshtë perandorit ishin fisnikët, priftërinjtë dhe udhëheqësit ushtarakë, të cilët luanin respektivisht role vendimtare në qeverisje, fe dhe luftë. Shumica e popullsisë përbëhej nga njerëz të thjeshtë, të cilët ishin bujq, zejtarë dhe tregtarë. Në fund ishin skllevërit, të cilët ishin kryesisht robër lufte ose individë që shitën veten në skllavëri për shkak të borxhit.
Feja luajti një rol qendror në jetën e Aztecëve, duke ndikuar në politikë, bujqësi dhe arsim. Aztekët adhuronin shumë perëndi dhe perëndesha, ku secila mbikëqyrte aspekte të ndryshme të universit dhe përpjekjet njerëzore. Huitzilopochtli, perëndia e diellit dhe hyjnia mbrojtëse e Meksikës, ishte veçanërisht e nderuar. Për të siguruar lëvizjen e diellit dhe vazhdimësinë e botës, Aztekët besonin në ofrimin e sakrificave njerëzore, një praktikë që është bërë një nga trashëgimitë e tyre më famëkeqe. Kozmologjia Aztec e parashikonte universin si të përbërë nga trembëdhjetë qiej dhe nëntë nëntokë. Jeta dhe vdekja konsideroheshin ciklike, ku vdekja ishte thjesht një kalim në një formë tjetër ekzistence. Ky besim ndikoi në shumë aspekte të kulturës Aztec, nga arti te ritualet.
Arsimi vlerësohej në shoqërinë Aztec, me fëmijët që merrnin arsimin bazë në shtëpi dhe trajnimin e detyrueshëm ushtarak për djemtë që fillonin në moshën 15-vjeçare. Aztekët njihen gjithashtu për përparimet e tyre në matematikë dhe astronomi. Ata përdorën një sistem numerik vigesimal (bazë-20) për llogaritjet dhe ishin të aftë për të kuptuar lëvizjet qiellore, të cilat i integruan në sistemin e tyre kalendar. Kalendari Aztec ishte një kombinim i sofistikuar i një cikli ritual 260-ditor dhe një cikli diellor 365-ditor, thelbësor për aktivitetet bujqësore dhe fetare.
Ekonomia Aztec ishte e gjallë, me bujqësinë që formonte shtyllën e saj kurrizore. Ata zhvilluan teknika të avancuara bujqësore, veçanërisht çinampat, ose "kopshtet lundruese", të cilat ishin ishuj të krijuar nga njeriu të krijuar në zonat liqenore që siguronin tokë pjellore për kultivimin e të korrave. Aztekët gjithashtu u angazhuan në tregti të gjerë, si brenda perandorisë ashtu edhe me rajonet fqinje, duke tregtuar mallra si obsidiani, lodhi, fasulet e kakaos, rrobat dhe metalet e çmuara.
Ardhja e pushtuesve spanjollë, të udhëhequr nga Hernán Cortés në 1519, shënoi fillimin e fundit për Perandorinë Aztec. Pavarësisht se fillimisht u pritën në mënyrë paqësore, tensionet shpejt u përshkallëzuan midis aztekëve dhe spanjollëve. Momenti kryesor erdhi në vitin 1521 kur, pas një rrethimi të zgjatur, Tenochtitlan ra në duart e forcave spanjolle, i ndihmuar nga aleancat me grupe të tjera indigjene antagoniste ndaj Aztecs. Rënia e Tenochtitlan shënoi në mënyrë efektive rënien e Perandorisë Aztec, duke hapur rrugën për kolonizimin spanjoll dhe përhapjen e krishterimit në Mesoamerikë.
Aztekët ishin një qytetërim me kompleksitet dhe ndikim të jashtëzakonshëm në Mesoamerikë, të kujtuar për arkitekturën e tyre monumentale, strukturën e ndërlikuar shoqërore dhe besimet e thella fetare. Pavarësisht rënies së tyre në duart e pushtuesve spanjollë, Aztekët lanë një gjurmë të pashlyeshme në historinë dhe kulturën e Meksikës moderne, trashëgimia e tyre që jeton në artin, gjuhën dhe traditat e vendit.
