Bəşər tarixinin geniş məkanında, təxminən 5-ci əsrdən 15-ci əsrə qədər uzanan post-klassik dövr əhəmiyyətli transformasiya və şaxələnmə dövrü kimi seçilir. Bu dövr bütün dünyada imperiyaların yüksəlişi və süqutunun, dinlərin yayılmasının və mədəniyyətlərin və iqtisadiyyatların təkamülünün şahidi oldu. Gəlin bu dinamik dövrün bəzi əsas cəhətlərini araşdırmaq üçün səyahətə çıxaq.
Qərbi Roma İmperiyası 5-ci əsrdə dağıldıqca, Şərqi Roma və ya Bizans İmperiyası sabitlik çırağı kimi meydana çıxdı və Roma ənənələrini davam etdirdi. Paytaxtı Konstantinopol xristian elminin və sənətinin inkişaf edən mərkəzinə çevrildi. Bizanslılar xristianlığın xüsusilə Şərqi Avropada missionerlik fəaliyyəti ilə yayılmasında mərkəzi rol oynadılar. Bizans missionerləri Kiril və Methodius tərəfindən kiril əlifbasının yaradılması slavyan xalqlarının dinini qəbul etməsinə və xristianlığın daha da yayılmasına şərait yaratdı.
632-ci ildə Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra İslam xilafətləri qərbdə İspaniyadan şərqdə Hindistana qədər geniş əraziləri əhatə edərək sürətlə genişləndi. Bu dövr, xüsusən də mərkəzi Bağdadda olan Abbasi xilafəti dövründə elmi, fəlsəfi və mədəni inkişafın qızıl dövrünə şahidlik etdi. Məsələn, Bağdaddakı tərcümə hərəkatı yunan, fars və hind mənbələrindən olan əsərləri ərəb dilinə çevirməklə qədim dünya haqqında bilikləri qoruyub saxlamış və gücləndirmişdir. Bu səylər bir çox elmi və riyazi irəliləyişlərin əsasını qoydu.
13-cü əsrdə Monqol İmperiyası Çingiz xanın rəhbərliyi altında tarixdə ən böyük bitişik quru imperiyasını yaradacaq bir sıra fəthlərə başladı. Şərqi Avropadan Şərqi Asiyaya qədər uzanan Monqol İmperiyası İpək Yolu boyunca görünməmiş mədəni və iqtisadi mübadilələri asanlaşdırdı. Pax Mongolica kimi tanınan imperiya daxilində nisbi sülh və sabitliyin hökm sürdüyü bu dövr Şərq və Qərb arasında malların, texnologiyaların və ideyaların mübadiləsinə imkan verdi və bu, post-klassik tarixin gedişatına əhəmiyyətli dərəcədə təsir etdi.
Orta əsrlər Avropasında feodalizm kimi tanınan sosial və iqtisadi sistem inkişaf etdi. Bu sistem torpaqların hərbi xidmət üçün dəyişdirilməsi ilə xarakterizə olunurdu. Bəylər kimi tanınan padşahlar və zadəganlar vassallara torpaq (fieflər) verirdilər, onlar da bunun müqabilində sədaqət və hərbi xidmət əhd edirdilər. Kəndlilər və ya təhkimlilər bütün feodal cəmiyyətini təmin edən əmtəə istehsal etmək üçün torpağı işlədirdilər. Feodal quruluşunun təmin etdiyi sabitlik müasir Avropanın iqtisadi quruluşunun əsasını qoyaraq şəhərlərin böyüməsinə və tacir sinfinin yaranmasına imkan verdi.
1096-cı ildən başlayaraq, Səlib yürüşləri, müqəddəs torpaqları müsəlmanların nəzarətindən geri almaq üçün avropalı xristianlar tərəfindən həyata keçirilən dini ruhlu hərbi kampaniyalar silsiləsi idi. Müqəddəs Torpaqların Xristianlıq üçün geri qaytarılmasının əsas məqsədi böyük ölçüdə uğursuz olsa da, Səlib yürüşləri həm İslam dünyasına, həm də Avropaya böyük təsir göstərdi. Onlar İslam Yaxın Şərqi ilə Xristian Avropası arasında bilik, texnologiya və mədəni təcrübələrin ötürülməsini asanlaşdırdılar. Səlib yürüşləri həm də İntibah dövrünün əsasını qoyaraq ticarət və mədəni mübadilənin artmasına səbəb oldu.
Post-klassik dövr ticarət və iqtisadiyyatda əhəmiyyətli irəliləyişlərlə yadda qaldı. Monqol İmperiyası dövründə İpək Yolunun canlanması və Aralıq dənizi üzərindən ticarət yollarının yaradılması mal, ideya və mədəniyyət mübadiləsini asanlaşdırdı. Ticarət edilən diqqətəlayiq mallara Hindistandan ədviyyatlar, Çindən ipək və Afrikadan qızıl daxildir. Artan ticarət həcmi Avropada bank və maliyyə sistemlərinin inkişafına səbəb oldu, şəhərlərin böyüməsinə və orta tacir sinfinin yaranmasına imkan verdi.
Bu dövr həm də xüsusilə Avropada ilk universitetlərin yaradılması ilə təhsil və intellektdə canlanmanın şahidi oldu. Bolonya Universiteti, Paris Universiteti və Oksford Universiteti kimi institutlar ruhaniləri və dünyəvi liderləri yetişdirmək üçün yaradılmışdır. Əsərlərin ərəb və yunan dillərindən latın dilinə tərcüməsi İntibah dövrünün əsasını qoyan intellektual canlanmaya səbəb oldu. Alimlər ənənəvi bilikləri şübhə altına almağa başladılar və dünyanı anlamaq üçün empirik dəlillər axtardılar, bu da elm, fəlsəfə və incəsənətdə əhəmiyyətli irəliləyişlərə səbəb oldu.
Post-klassik dövr müasir dünyanı saysız-hesabsız şəkildə formalaşdıran diqqətəlayiq müxtəliflik və transformasiya dövrü idi. İslam Qızıl Dövrünün çiçəklənməsindən tutmuş orta əsrlər Avropasının ictimai strukturlarına qədər bu dövr mədəniyyət, elm və idarəçilikdə gələcək irəliləyişlərin əsasını qoydu. Dinlərin yayılması, imperiyaların yüksəlişi və süqutu, qitələr arasında diqqətəlayiq əmtəə və ideya mübadiləsi bu dövrün əlamətləri idi. Post-klassik dövr başa çatsa da, onun irsi bu gün dünyamıza təsir etməkdə davam edir.
