Хүн төрөлхтний түүхийн өргөн уудам нутагт 5-р зуунаас 15-р зууныг хүртэл үргэлжилсэн сонгодог үеийн дараах эрин үе нь мэдэгдэхүйц өөрчлөлт, төрөлжилтийн үе юм. Энэ эрин үед дэлхий даяар эзэнт гүрнүүд үүсч, мөхөж, шашин шүтлэг тархаж, соёл, эдийн засгийн хувьслын гэрч болсон. Энэхүү динамик үеийн зарим гол талыг судлах аялалд гарцгаая.
5-р зуунд Баруун Ромын эзэнт гүрэн нуран унах үед Зүүн Ром буюу Византийн эзэнт гүрэн тогтвортой байдлын гэрэлт цамхаг болон гарч ирж, Ромын уламжлалыг үргэлжлүүлэв. Түүний нийслэл Константинополь нь Христийн шашны шинжлэх ухаан, урлагийн цэцэглэн хөгжиж буй төв болжээ. Византчууд номлолын үйл ажиллагаа, ялангуяа Зүүн Европт Христийн шашныг дэлгэрүүлэхэд гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Византийн номлогчид Кирилл, Мефодий нар кирилл цагаан толгойг бүтээсэн нь славян ард түмнийг хөрвөж, Христийн шашныг цааш дэлгэрүүлэхэд тус дөхөм болсон.
МЭ 632 онд Бошиглогч Мухаммедыг нас барсны дараа Исламын Халифатын улсууд баруун талаараа Испаниас зүүн талаараа Энэтхэг хүртэлх өргөн уудам газар нутгийг хамарсан хурдацтай өргөжиж байв. Энэ эрин үе, ялангуяа Багдад төвтэй Аббасидын халифатын үед шинжлэх ухаан, гүн ухаан, соёлын хөгжлийн алтан эрин үе тохиосон. Жишээлбэл, Багдад дахь орчуулгын хөдөлгөөн нь Грек, Перс, Энэтхэгийн эх сурвалжаас араб хэл рүү орчуулсан бүтээлүүдийг орчуулж, эртний ертөнцийн мэдлэгийг хадгалж, сайжруулсан. Эдгээр хүчин чармайлт нь шинжлэх ухаан, математикийн олон дэвшлийн үндэс суурийг тавьсан юм.
13-р зуунд Чингис хааны удирдлаган дор Монголын эзэнт гүрэн түүхэн дэх хамгийн том зэргэлдээ газрын эзэнт гүрнийг бий болгох цуврал байлдан дагуулалтуудыг эхлүүлсэн. Зүүн Европоос Зүүн Азийг хамарсан Монголын эзэнт гүрэн Торгоны замын дагуу урьд өмнө байгаагүй соёл, эдийн засгийн солилцоог дэмжсэн. Пакс Монгол гэгддэг эзэнт гүрний хэмжээнд харьцангуй амар амгалан, тогтвортой байдлын энэ эрин үе нь баруун болон зүүн хооронд бараа бүтээгдэхүүн, технологи, санаа бодлоо хуваалцах боломжийг олгож, сонгодог үеийн дараах түүхийн үйл явцад ихээхэн нөлөөлсөн.
Дундад зууны Европт феодализм гэгддэг нийгэм, эдийн засгийн тогтолцоо бий болсон. Энэ тогтолцоо нь газар нутгийг цэргийн алба хаах зорилгоор солих замаар тодорхойлогддог байв. Ноёд гэгддэг хаад, язгууртнууд вассалуудад газар (фиф) олгож, хариуд нь үнэнч байх, цэргийн алба хаах амлалт өгдөг байв. Тариачид буюу хамжлагатнууд феодалын нийгмийг бүхэлд нь тэтгэх бараа бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд газар тариалан эрхэлдэг байв. Феодалын тогтолцооны тогтвортой байдал нь орчин үеийн Европын эдийн засгийн бүтцийн үндэс суурийг тавьж, хот суурин газруудын өсөлт, худалдаачдын анги үүсэх боломжийг олгосон.
1096 оноос эхлэн загалмайтны аян дайн бол лалын шашинтнуудын хяналтаас Ариун газрыг эргүүлэн авахын тулд Европын Христэд итгэгчид явуулсан шашны нөлөө бүхий цэргийн кампанит ажил юм. Христийн шашинд Ариун газар нутгийг эргүүлэн авах үндсэн зорилго нь бүтэлгүйтсэн ч загалмайтны аян дайн Исламын ертөнц болон Европт ихээхэн нөлөө үзүүлсэн. Тэд Исламын Ойрхи Дорнод ба Христийн шашинтай Европын хооронд мэдлэг, технологи, соёлын практикийг шилжүүлэхэд тус дөхөм болсон. Загалмайтны аян дайн нь худалдаа, соёлын солилцоог нэмэгдүүлж, Сэргэн мандалтын үеийн суурийг тавьсан юм.
Сонгодог эрин үе нь худалдаа, эдийн засагт томоохон дэвшил гарсан. Монголын эзэнт гүрний үед торгоны зам сэргэж, Газар дундын тэнгисээр дамжин өнгөрөх худалдааны зам бий болсон нь бараа бүтээгдэхүүн, үзэл санаа, соёлын солилцоог хөнгөвчилсөн. Энэтхэгийн халуун ногоо, Хятадаас торго, Африкийн алт зэрэг худалдаалагдаж байсан томоохон бараа бүтээгдэхүүн байв. Худалдааны хэмжээ нэмэгдсэн нь Европт банк санхүүгийн тогтолцоог хөгжүүлэхэд хүргэсэн бөгөөд энэ нь хотуудын өсөлт, худалдаачдын дунд анги үүсэх боломжийг олгосон.
Энэ үе нь боловсрол, оюун ухаан сэргэж, ялангуяа Европт анхны их сургуулиудыг үүсгэн байгуулжээ. Болоньягийн их сургууль, Парисын их сургууль, Оксфордын их сургууль зэрэг сургуулиудыг лам нар болон шашны удирдагчдыг сургах зорилгоор байгуулсан. Араб, Грек хэлнээс латин хэл рүү орчуулсан бүтээлүүд нь Сэргэн мандалтын үеийн үндсийг тавьсан оюуны сэргэлтийг өдөөсөн юм. Эрдэмтэд уламжлалт мэдлэгт эргэлзэж, ертөнцийг ойлгохын тулд эмпирик нотолгоог хайж эхэлсэн нь шинжлэх ухаан, гүн ухаан, урлагт томоохон дэвшилд хүргэсэн.
Сонгодог эрин бол орчин үеийн ертөнцийг олон янзаар бүрдүүлсэн гайхалтай олон талт байдал, өөрчлөлтийн үе юм. Исламын алтан эриний цэцэглэлтээс эхлээд дундад зууны Европын нийгмийн бүтэц хүртэл энэ эрин үе нь соёл, шинжлэх ухаан, засаглалын ирээдүйн дэвшлийн үндэс суурийг тавьсан юм. Шашны тархалт, эзэнт гүрний өсөлт, уналт, тив алгасан бараа бүтээгдэхүүн, санаа бодлын гайхалтай солилцоо нь энэ үеийн онцлог шинжүүд байв. Хэдийгээр сонгодог эрин үе дууссан ч түүний өв залгамжлал өнөөдөр бидний ертөнцөд нөлөөлсөөр байна.
