Iqtisodiyotda talab deganda iste'molchilar ma'lum bir davr mobaynida turli narxlarda sotib olishga tayyor va qodir bo'lgan mahsulot yoki xizmat miqdori tushuniladi. U bozor dinamikasida asosiy rol o'ynaydi, tovarlar va xizmatlarning narxi qanday bo'lishi va ular iste'molchilarning xohish-istaklari va daromad darajasiga qarab qanday o'zgarishiga ta'sir qiladi. Bu darsda talab tushunchasi, uning determinantlari, talab qonuni va uning grafik ko‘rinishda ifodalanishi o‘rganiladi.
Talab - bu ma'lum bir mahsulotga ega bo'lish istagidan ko'proq; u istakni sotib olish qobiliyati va muayyan narx nuqtalarida sotib olish qarori bilan birlashtiradi. Misol uchun, odam hashamatli mashinani xohlaydi, lekin faqat byudjetli avtomobilni sotib olish uchun moliyaviy imkoniyatga ega. Shuning uchun ularning talabi nafaqat ular xohlagan narsani emas, balki haqiqatan ham sotib olishlari mumkin bo'lgan narsaga bog'liq.
Talabga quyidagi omillar ta'sir qiladi:
Talab qonuni shuni ko'rsatadiki, hamma narsa bir xil, tovar narxi oshgani sayin, bu tovarga talab miqdori kamayadi. Aksincha, narx pasayganda, talab miqdori ortadi. Bu narx va talab miqdori o'rtasidagi teskari munosabatni ko'rsatadigan iqtisodiyotning asosiy printsipidir.
Talab odatda vertikal o'qda narx va gorizontal o'qda talab miqdori bilan grafikda ifodalanadi. Ushbu grafik talab qonunini aks ettiruvchi odatda chapdan o'ngga pastga egilib, talab egri chizig'i sifatida tanilgan.
\(D x: P = f(Q d)\)Bu erda \(D x\) tovarga bo'lgan talab \(x\) , \(P\) narxni, \(Qd\) esa talab miqdorini bildiradi. \(f\) funktsiyasi narx va talab miqdori o'rtasidagi teskari bog'liqlikni aniqlaydi.
Talab egri chizig'i bo'ylab harakat tovarning o'zi narxining o'zgarishi natijasida yuzaga keladi. Misol uchun, agar muzqaymoq narxi pasaysa, biz talab egri chizig'i bo'ylab o'ngga harakatni ko'ramiz, bu talab miqdorining o'sishini ko'rsatadi.
Biroq, talab egri chizig'ining siljishi talabning boshqa determinantlari (masalan, daromadlar, tegishli tovarlar narxi yoki didlar) o'zgarishi natijasida yuzaga keladi. Masalan, daromadning o'sishi bo'lsa, oddiy tovarlarga bo'lgan talab egri chizig'i o'ngga siljiydi, bu esa barcha narxlar darajasida talabning o'sishini ko'rsatadi.
1-misol: Elektromobillar bozorini ko'rib chiqing. Texnologiya takomillashgani va elektromobillar ishlab chiqarish xarajatlari kamayishi bilan elektromobillar narxi tushishi mumkin. Talab qonuniga ko'ra, biz elektromobillarga bo'lgan talab miqdori hamyonbop bo'lishi bilan ortib borishini kutamiz.
2-misol: Xulq-atvor iqtisodidagi eksperiment iste'molchilarning xaridlarining atrof-muhitga ta'siri to'g'risida ma'lumot olganlarida, ularning oziq-ovqat mahsulotlariga bo'lgan talabi qanday o'zgarganligi o'rganildi. Tadqiqot shuni ko'rsatdiki, iste'molchilar ekologik manfaatlardan xabardor bo'lganda, ekologik toza mahsulotlarga bo'lgan talab sezilarli darajada oshib, did va afzalliklar talabga qanday ta'sir qilishi mumkinligini ko'rsatmoqda.
Talabni tushunish ham iqtisodchilar, ham biznes uchun juda muhimdir, chunki u narx, daromad va boshqa omillarning o'zgarishi iste'molchilarning xarid qilish qarorlariga qanday ta'sir qilishini bashorat qilishga yordam beradi. Bu narx strategiyasi, inventarizatsiyani boshqarish va iqtisodiy tendentsiyalarni prognoz qilishda yordam beradi. Talabni tahlil qilish orqali manfaatdor tomonlar iste'molchilarning xohish-istaklari va bozor dinamikasiga mos keladigan ko'proq asosli qarorlar qabul qilishlari mumkin.
