Oxumaq bizi geniş öyrənmə və təxəyyül dünyasına bağlayan əsas bacarıqdır. Yazılı və ya çap olunmuş dilin simvolizmini şərh etmək və anlamaq prosesidir. Bütün yaş qrupları üzrə öyrənənlər üçün oxumağı mənimsəmək faktiki olaraq qeyri-məhdud bilik və yaradıcılıq üçün qapılar açır.
Oxumaq simvolları (hərflər və sözlər) deşifrə etməyə və onlardan məna çıxarmağa imkan verən bir neçə koqnitiv prosesləri əhatə edir. Bu proses hərflərin tanınması, onların səsləri ilə əlaqələndirilməsi (fonikası) və bu səsləri qarışdıraraq sözlər əmələ gətirməklə başlayır. Sözlərin, cümlələrin və bütöv mətnlərin mənasını başa düşmək, anlama bacarıqlarımızı cəlb etməklə daha sonra gəlir.
Effektiv oxumaq təkcə sürət deyil, həm də başa düşmək deməkdir. O, mətni şərh etmək, mənalar çıxarmaq, məzmunu qiymətləndirmək və yeni məlumatları əvvəlki biliklərlə inteqrasiya etmək bacarığını əhatə edir.
Oxumanın mərkəzində fonetik şüur dayanır: danışıq sözlərin fonemlər adlanan fərdi səslərdən ibarət olduğunu başa düşmək. Bu anlayış, bu fonemləri qarışdıraraq sözləri səsləndirdiyimiz deşifrə üçün çox vacibdir. Məsələn, 'pişik' sözü /c/, /a/ və /t/ səslərindən qarışıb.
Deşifrə yeni başlayan oxucular üçün əsas bacarıqdır, çünki bu, onlara yeni sözləri müstəqil həll etməyə imkan verir, oxumağı daha xoş və daha az əsəbi təcrübəyə çevirir.
Fonetik məlumatlılıq və deşifrə səlis oxumaq üçün vacib olsa da, başa düşmək oxumağa öz dəyərini verir. Anlama mətni mənalandırmaqdan ibarətdir: onun hərfi mənasını başa düşmək, gizli mənaları çıxarmaq və onu artıq bildiklərimizlə əlaqələndirmək.
Anlama bacarıqlarını inkişaf etdirmək üçün oxucular mətndə təsvir olunan səhnələri vizuallaşdırmağa, məzmunla bağlı suallar verməli və başa düşdüklərini ümumiləşdirməyə çalışmalıdırlar. Bu strategiyalar materialla daha dərindən məşğul olmağa kömək edir, beləliklə, anlayışı və yadda saxlamağı artırır.
Söz ehtiyatını genişləndirmək oxumaqda irəliləyişin vacib hissəsidir. Daha böyük lüğət oxuculara sözləri axtarmaq üçün tez-tez fasilə vermədən daha mürəkkəb mətnləri başa düşməyə imkan verir. Geniş çeşidli materialları oxumaqla və naməlum sözlərin mənasını göstərən mətnlərdəki kontekst ipuçlarına diqqət yetirməklə yeni sözləri öyrənmək asanlaşdırıla bilər.
Oxumaq hər kəsə uyğun olan bir fəaliyyət deyil. Məqsədlərimizdən asılı olaraq, müxtəlif oxu növləri ilə məşğul ola bilərik:
Oxumaq sadəcə əsas akademik bacarıq deyil; ömür boyu öyrənmənin təməl daşıdır. O, dilin mənimsənilməsini asanlaşdırır, tənqidi təfəkkür bacarıqlarını artırır, yaradıcılıq və təxəyyülü inkişaf etdirir. Oxu vasitəsilə biz başqalarının fikir və biliklərinə çıxış əldə edirik, öyrənmək üçün formal təhsillə məhdudlaşmayan yollar açırıq.
Rəqəmsal texnologiyanın yaranması ilə mütaliə ənənəvi çap mediasını üstələyib. Elektron kitablar, onlayn məqalələr və rəqəmsal kitabxanalar oxumağı həmişəkindən daha əlçatan edir. Bununla belə, bu dəyişiklik həm də rəqəmsal diqqəti yayındıran amillərin naviqasiyası və onlayn mənbələrin etibarlılığının qiymətləndirilməsi kimi yeni problemlər təqdim edir.
Bu çətinliklərə baxmayaraq, oxumağın mahiyyəti dəyişməz olaraq qalır: mətni anlamaq və şərh etmək, istər ekranda göstərilsin, istərsə də səhifədə çap olunsun.
Oxumaq dekodlaşdırma, anlama və tənqidi düşüncəni əhatə edən dinamik və çoxşaxəli bir bacarıqdır. O, təhsil və şəxsi inkişaf üçün təməl blok rolunu oynayan bilik və anlayışa giriş qapısı kimi xidmət edir. Oxu bacarıqlarını inkişaf etdirməklə biz təkcə savadımızı gücləndirmirik, həm də insan bilik və yaradıcılığının geniş spektrini araşdırmaq üçün özümüzə güc veririk.
