Rəqəmsal savadlılıq rəqəmsal texnologiyaları başa düşmək, naviqasiya etmək və onlarla qarşılıqlı əlaqədə olmaq üçün tələb olunan bacarıqlar toplusunu əhatə edir. Kompüter elmi kontekstində o, kompüterlərin və proqram təminatının necə işlədiyini, hesablama düşüncəsinin prinsiplərini və texnoloji irəliləyişləri müşayiət edən etik mülahizələri dərk etmək bacarığını əhatə edir. Bu dərs kompüter sistemləri, proqramlaşdırma əsasları, məlumatların idarə edilməsi və kibertəhlükəsizlik də daxil olmaqla, kompüter elmində rəqəmsal savadlılığın əsas aspektlərini əhatə edir.
Rəqəmsal savadlılığın əsasını kompüter sistemlərinin necə işlədiyinə dair əsas anlayış təşkil edir. Kompüter sistemi müxtəlif vəzifələri yerinə yetirmək üçün qarşılıqlı əlaqədə olan aparat və proqram komponentlərindən ibarətdir. Aparat kompüterin fiziki hissələrini, məsələn, prosessor (CPU), yaddaş (RAM), saxlama cihazları (sərt disklər, SSD) və giriş/çıxış cihazları (klaviatura, siçan, displey) daxildir. Proqram təminatı, digər tərəfdən, aparat üzərində işləyən və ona xüsusi tapşırıqları yerinə yetirməyə imkan verən proqramlar və əməliyyat sistemlərindən ibarətdir.
Təcrübə: Aparat və proqram təminatı arasındakı əlaqəni təsəvvür etmək üçün kompüteri insan bədəni kimi təsəvvür edin. Aparat bədənin fiziki quruluşunu, proqram təminatı isə zehnin məlumatı emal etmək və qərar qəbul etmək qabiliyyətini təmsil edir. Ağıl bədəndən dünya ilə əlaqə saxlamağı tələb etdiyi kimi, proqram təminatı da öz göstərişlərini yerinə yetirmək və tapşırıqları yerinə yetirmək üçün aparata ehtiyac duyur.
Proqramlaşdırma kompüter elmində rəqəmsal savadlılığın kritik tərkib hissəsidir. Bu, konkret tapşırıqları yerinə yetirmək və ya problemləri həll etmək üçün kompüterin başa düşə biləcəyi dildə təlimatların yazılmasını nəzərdə tutur. Python, JavaScript və C++ kimi müxtəlif proqramlaşdırma dilləri var, hər biri öz sintaksisi və istifadə halları ilə.
Proqramlaşdırmanın əsas konstruksiyalarına dəyişənlər, məlumat növləri, idarəetmə strukturları (döngülər və şərti ifadələr kimi) və funksiyalar daxildir. Dəyişən zamanla dəyişə bilən dəyərlə əlaqəli simvolik addır. Məlumat növləri dəyişənin saxlaya biləcəyi məlumat növünü təyin edir, məsələn, tam ədədlər, üzən nöqtəli ədədlər və sətirlər.
Misal: Düzbucaqlının sahəsini hesablayan proqramı nəzərdən keçirək. Sahənin hesablanması düsturu belədir: \(Area = Length \times Width\) . Proqramlaşdırma kontekstində \(Length\) və \(Width\) dəyişənlər ola bilər və proqrama verilmiş düsturdan istifadə edərək sahəni hesablamaq funksiyası daxil ola bilər.
Məlumatların idarə edilməsi rəqəmsal savadlılığın mühüm hissəsidir və məlumatların necə toplandığını, saxlandığını, axtarışını və səmərəli istifadəsini əhatə edir. Kompüter elmində verilənlər bazası və məlumat strukturlarını başa düşmək məlumatların effektiv idarə olunmasının açarıdır.
Verilənlər bazası asan girişi, idarə olunmasını və yenilənməsini asanlaşdıran şəkildə təşkil edilmiş məlumat toplusudur. Massivlər, siyahılar və açar-dəyər cütləri kimi məlumat strukturları məlumatların səmərəli şəkildə əldə edilməsi və dəyişdirilməsi üçün kompüterdə məlumatların təşkili və saxlanması üsullarıdır.
Təcrübə: Kitab rəfini təşkil etməyi təsəvvür edin. Kitablar təsadüfi düzülübsə, müəyyən bir kitabı tapmaq çox vaxt apara bilər. Bununla belə, onları kateqoriyaya, müəllifin adı və ya başlığına görə təşkil etmək müəyyən bir elementin yerini tapmağı xeyli asanlaşdırır. Bu bənzətmə verilənlər bazası və məlumat strukturlarında məlumatların effektiv şəkildə təşkilinin vacibliyini göstərir.
Kibertəhlükəsizlik kompüter sistemlərinin və şəbəkələrinin oğurluqdan, zədələnmədən və ya icazəsiz girişdən qorunmasını nəzərdə tutur. Kibertəhlükəsizlik prinsiplərini başa düşmək rəqəmsal savadlılıq üçün vacibdir, çünki bu, fərdlərə öz məlumatlarını qorumağa və rəqəmsal dünyada potensial təhlükələri anlamağa imkan verir.
Əsas kibertəhlükəsizlik anlayışlarına zərərli proqramlar (kompüter sisteminə zərər vermək və ya istismar etmək üçün nəzərdə tutulmuş zərərli proqram təminatı), fişinq (həssas məlumatları əldə etmək üçün saxta cəhdlər) və şifrələmə (məxfiliyini qorumaq üçün məlumatı kodlaşdırma üsulu) daxildir.
Misal: Hər bir onlayn hesab üçün güclü, unikal paroldan istifadə sadə, lakin effektiv kibertəhlükəsizlik təcrübəsidir. Şifrələmə gizli mesajın göndərilməsinə bənzədilə bilər ki, burada yalnız göndərən və alıcı onu necə deşifrə edəcəyini bilir, mesajın ələ keçirildiyi halda belə, onun icazəsiz şəxslər tərəfindən başa düşülə bilməməsini təmin edir.
Kompüter elmi kontekstində rəqəmsal savadlılıq geniş və inkişaf edən bir sahədir. Bu, kompüter sistemlərinin əsas işlərinin başa düşülməsini, proqramlaşdırmağı öyrənməyi, məlumatların effektiv idarə edilməsini və məlumatların kibertəhlükəsizlik təcrübələri ilə qorunmasını əhatə edir. Dünyamız getdikcə rəqəmsallaşdıqca, bu bacarıqları əldə etmək təkcə faydalı deyil; rəqəmsal dövrün mürəkkəbliklərini idarə etmək üçün vacibdir. Davamlı öyrənmə və kəşfiyyat vasitəsilə fərdlər rəqəmsal savadlılığın möhkəm çərçivəsini inkişaf etdirə bilər ki, bu da onlara texnologiyanın gücündən daha səmərəli və etik şəkildə istifadə etməyə imkan verir.
